Ο Ηράκλειος κόμβος στην Βυζαντινή παράδοση

.

Του Γεώργιου Ε. Γεωργά, προπονητή ξιφασκίας εκπαιδευτή ένοπλου παμμάχου και ιστορικής σπαθασκίας και ιστορικής

Οι αναβιωτες και οι ερευνητές του Βυζαντίου για πολλά χρόνια είχαν απορία ( και έχουν ακόμα ) για τι ήταν η ζώνη που ήταν δεμένη γύρω από τα πλευρά των στρατιωτικών αγίων στις εικονογραφίες ή των στρατιωτών του Βυζαντινού στρατού που βλέπουμε σε διάφορες μινιατούρες.

Οι θεωρίες των ξένων ερευνητών είναι πολλές. Άλλοι θεωρούν ότι με αυτό έδειχναν τον βαθμό του στρατιωτικού. Όμως αυτό δεν υφίστατο διότι οι αξιωματικοί ξεχώριζαν είτε από τα λοφια στα κασιδια ( κράνη ) τους είτε από τα σκουλαρίκια που έφεραν στα αυτιά τους, είτε από την ράβδο που έφεραν κτλ. Παράλληλα τη ζώνη αυτή τη συναντάμε και σε απλούς στρατιώτες και όχι μόνο σε αξιωματικούς.

Η άλλη επικρατέστερη θεωρία είναι ότι με αυτό μείωναν το βάρος της πανοπλίας τους ρυθμίζοντας με αυτή την κατανομή του βάρους, κάτι που συμβαίνει αν η ζώνη δεθεί σφικτά στη περιφέρεια της κοιλιάς. Ωστόσο αυτή η ζώνη είναι σε ψηλότερο σημείο, που δεν ωφελεί καθόλου στη μείωση του βάρους με την καλύτερη κατανομή αυτού. Υπάρχουν και άλλες θεωρίες που δεν θα ασχοληθούμε με αυτές, όπως για παράδειγμα ο στηθοδεσμος των Βαραγγων. Όλες οι θεωρίες αυτές είναι λάθος.

Η ζώνη αυτή έχει παραδοσιακό, εσωτερικό και θεολογικό χαρακτήρα και είναι μια βαθιά Ελληνική αρχικά και μετέπειτα Ρωμαϊκή παράδοση. Αυτή την παράδοση συνέχισαν και Κάτι οι ‘Βυζαντινοί’ που παρόλο που ονομάζονταν Ρωμαίοι, ήξεραν ότι ήταν Έλληνες.

Η ζώνη που συναντάμε στους στρατιωτικούς αγίους και γενικά σε απεικονίσεις Βυζαντινών στρατιωτών , προέρχονται από τα βάθη της αρχαιότητας και συγκεκριμένα από τα Καβείρια Μυστήρια.

Απεικόνιση από τα Καβείρια μυστήρια

Στην τελετή της ενθρόνισης του μυημένου στα Καβείρια Μυστήρια φορούσε ενα στεφάνι με κλαδί ελιάς ενώ λίγο πιο πάνω από την περιοχή των νεφρών φορούσε μια ζώνη που δένονταν μπροστά. Η ζώνη ήταν ερυθρή και υποτίθεται ότι αυτός που την φόραγε γίνονταν αήττητος. Την ζώνη αυτή την φορούσαν οι ‘ Άπαξ Μυηθεντες ‘ και πίστευαν ότι τους προστάτευε από κάθε κίνδυνο. Χάρη σε αυτή σώθηκε ο Οδυσσέας από την μανία των κυμάτων, χάρη σε αυτήν ο Αναξ Αγαμέμνων κατάφερε να κατισχυσει όλων των κατά των Τρωικό πόλεμο στάσεων των στρατευμάτων του. (Στα Καβείρια Μυστήρια πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι επιτρέπονταν να λάβουν μέρος και Ρωμαίοι. )

Παράλληλα η Καβείρια Ζώνη του μύστη ή αλλιώς Κόμβος του Ηρακλέους ή Ηράκλειο Αμμα δηλώνει το μυστικιστικό δέσιμο της ζωής και του θανάτου. Ο Ηρακλής ήταν αυτός που είχε καταφέρει αυτή την σύνδεση ανάμεσα στους δύο κόσμους. Ο Ηρακλής λατρεύτηκε από τους αρχαίους Έλληνες ως χθόνιος θεός. Αυτός είχε κατέβει στον Άδη για να ανεβάσει τον Κέρβερο και να διεκδικήσει την Διηάνειρα, επειδή του το ζήτησε η ψυχή του Μελεάγρου.

 

Άγαλμα του Ηρακλή που φέρει στην λεοντή του τον Ηράκλειο κόμβο

Ο Ηράκλειος Κόμβος ονομάστηκε έτσι από τον τρόπο που έδενε την λεοντή του λεοντα της Νεμέας που ο ίδιος σκότωσε.
Ο κόμβος είναι αρχαιότατο θρησκευτικό σύμβολο και συμβολίζει το δέσιμο της ζωής με τον θάνατο. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στον Κόμβο του Ηρακλέους ιαματικές, αποτρεπτικες και προφυλακτικες ιδιότητες όταν κάποιος το φορούσε στο σώμα του.

Τον Ηράκλειο κόμβο τον συναντούμε και στους Ρωμαίους.

Όταν η Ελλάδα έγινε επαρχία της Ρώμης, οι Ρωμαίοι άρχιζαν να υιοθετούν και να αποδέχονται τις Ελληνικές παραδόσεις και στο τέλος να τις κάνουν δικές τους. Έχουμε πολλές απεικονίσεις Αυτοκρατόρων που φέρουν στο στήθος τους τον Ηράκλειο κόμβο. Μην ξεχνάμε ότι η λατρεία του Ηρακλή ήταν διαδεδομένη στις τάξεις των στρατιωτικών και των στρατιωτών.

Εν κατακλείδι, η Θράκη , η Μακεδονία και η Μικρά Ασία όπου η Πόλη του Κωνσταντίνου δεσπόζει ως μεταίχμιο ήταν περιοχές με μυητική λατρεία αλλά και εγγύτητα σε ιερούς Καβειριους ιερούς τόπους,όπως η Αμφίπολη, η Σαμοθράκη , η Πέργαμος, η Ίμβρος , η Τένεδος , η Λήμνος και άλλες.

Έτσι στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του μεσαίωνα ή στο Βυζάντιο όπως το ξέρουμε τώρα , ειδικά στη Θράκη, Μακεδονία, Στερεά Ελλάδα, Ήπειρο, Πελοπόννησο , Μικρά Ασία κτλ το Ελληνικό στοιχείο ήταν μεγάλο , αν όχι όλο. Πολλοί Ρωμαίοι είχαν Ελληνική καταγωγή αφού οι πιο πολλοί είχαν αλλάξει τα ονόματα τους από Ελληνικά σε Ρωμαϊκά. Ωστόσο ενώ από την άλλη πλευρά οι κατεξοχήν Ρωμαίοι προσπάθησαν να αφομοιώσουν τους Έλληνες, εντέλει έγινε το αντίθετο, αφού μόνο ως πολιτική και τυπική υπόσταση ονομάζονταν Ρωμαίοι ενώ σε όλα τα άλλα ήταν Έλληνες. Το Βυζάντιο λοιπόν ήταν βασικά Ελληνικό , οργανωμένο ωστόσο ως ένα βαθμό στα Ρωμαϊκά διοικητικά πρότυπα.

Κοντολογης στο συγκεκριμένο θέμα η Καβείρια Ζώνη ή αλλιώς ο Κόμβος του Ηρακλέους πέρασε στην τέχνη αλλά και στους στρατιωτικούς κύκλους ως Ελληνική παράδοση μόνο και ήταν αποφλοιωμενη από τα αρχαία μυστήρια αφού ο Χριστιανισμός τα είχε όλα αυτά. Έτσι με αυτό οι Ρωμαίοι / Βυζαντινοί δεν θα λησμονούσαν ότι ήταν Έλληνες.

Αυτό άλλωστε φαίνεται και αλλού . Σε καμία αγιογραφία της Δύσης των στρατιωτών αγίων, ούτε στους μεσαιωνικούς πολεμιστές στις μινιατούρες της Δύσης , δεν υπάρχει ο λεγόμενος Κόμβος του Ηρακλέους, τουναντίον το συναντούμε παραδοσιακά μόνο στο Βυζάντιο. Η συνέχεια είναι εμφανές.

Ευχαριστώ τον Θεολόγο κ. Κωνσταντίνο Κοττη και την αρχαιολόγο Εύη Κοτσιου για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου παρείχαν.

Πηγή: Scholae Palatinae
‘Ακαδημία Ιστορικών Ευρωπαϊκών Πολεμικών Τεχνών’’Λεοντες’: Εκπαίδευση στη Βυζαντινή οπλομαχία

.