Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΟΣΤΡΟΒΟΥ (4-5 Νοε.1912) – Μέρος Α’

(Του Παπαλαζάρου Ιωάννη-Εκπαιδευτικού)

Τον Οκτώβριο του 1912, μετά από την γιγαντιαία και νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού Στρατού, απελευθερώθηκαν, ως γνωστόν, οι πόλεις της Κεντρικής Μακεδονίας Βέροια και Νάουσα (16 – 17 Οκτωβρίου), Έδεσσα (18 Οκτωβρίου) και Γιαννιτσά (20 Οκτωβρίου), όπου ο στρατός μας χρειάστηκε να δώσει επί ένα διήμερο σκληρές και πολύνεκρες μάχες, για να φτάσει νικητής και τροπαιούχος στις 26 Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη.

Μετά από την αδικαιολόγητη υποχώρηση της 5ης Μεραρχίας από το Σόροβιτς (Αμύνταιο),ο τουρκικός στρατός σύντομα ανακατέλαβε τη λεκάνη του Οστρόβου, κλείνοντας διαβάσεις,δρόμους και επικοινωνίες προς την Έδεσσα, τη Δυτική Μακεδονία και το Μοναστήρι, όπου είχε παραταχθεί ο σερβικός στρατός, αναμένοντας ενισχύσεις από ελληνικής πλευράς.

Ήταν επιτακτική ανάγκη να απωθηθεί ο τουρκικός στρατός από τις περιοχές αυτές για να απελευθερωθούν,αλλά παράλληλα να επιτευχθεί και η διάλυσή του ώστε να αποτραπεί οποιαδήποτε απόπειρα των τουρκικών δυνάμεων να προωθηθούν προς την Ήπειρο, όπου ο Ελληνικός Στρατός προετοιμαζόταν για τη μεγάλη επιχείρηση απελευθέρωσης των Ιωαννίνων και της Ηπείρου.
Για το σκοπό αυτό από το Γενικό Στρατηγείο διατάχθηκε γιγαντιαία αναστροφή των ελληνικών δυνάμεων,μέσω του κάμπου των Γιαννιτσών και της Έδεσσας, προς τη Δυτική Μακεδονία, με τελικό προορισμό το Μοναστήρι. Η επιχείρηση αυτή και τα γεγονότα που ακολούθησαν κατά το χρονικό διάστημα από 30 Οκτωβρίου μέχρι 7 Νοεμβρίου 1912 αναφέρονται στην πολεμική ιστορία υπό το όνομα «Επιχειρήσεις του Οστρόβου» γιατί η λεκάνη του Οστρόβου, μεταξύ των ορεινών όγκων Βιτσίου, Βόρα, Βερμίου και Σινιάτσικου, αποτέλεσε το θέατρό τους.
Στις 30 Οκτωβρίου 1912 τέσσερις ελληνικές μεραρχίες, 1η, 3η, 4η, 6η και ένα Σύνταγμα Ιππικού, υπό τις άμεσες διαταγές του Αρχιστράτηγου και Διαδόχου Κωνσταντίνου, ξεκίνησαν από τη Θεσσαλονίκη με αρχικό προορισμό και στόχο την απελευθέρωση της λεκάνης της Βεγορίτιδας, όπου είχαν οχυρωθεί οι τουρκικές δυνάμεις, αποτελούμενες από την 18η Μεραρχία Μοναστηρίου και μια εφεδρική με σύνολο 13.000 ανδρών.
Με συνεχή πορεία τριών ημερών η ελληνική δύναμη κατόρθωσε να διανύσει απόσταση 90 χιλιομέτρων, υπό καταρρακτώδη βροχή και το απόγευμα της 1ης Νοεμβρίου να βρεθεί στην περιοχή της Έδεσσας. Από εκεί η κάθε μονάδα ανέλαβε την διατεταγμένη αποστολή της. Η 1η Μεραρχία με το Γενικό Στρατηγείο παρέμεινε στη Σκύδρα(Βαρτικόπ). Η 3η Μεραρχία στάθμευσε στην Έδεσσα. Η 4η κατευθύνθηκε στην Φλαμουριά (Πόδος). Η 6η Μεραρχία με το 1ο Σύνταγμα Ιππικού συντάχθηκαν στα υψώματα του Άγρα (Βλάδοβο). Τα επόμενο διήμερο η 4η μετακινήθηκε προς το Κάτω Γραμματικό και η 3η στην Καρυδιά (Τέχοβο).
Ο τουρκικός στρατός είχε οχυρωθεί αμυντικά σε θέσεις της περιοχής, γύρω από τον Άγρα, στη θέση Αγία Παρασκευή κοντά στην Καρυδιά, στο Νησί και με τον κύριο όγκο των δυνάμεών του, τρία πλήρη τάγματα, στα υψώματα της Δροσιάς, των Ξανθογείων (Ροσίλοβου) και ανατολικά της Άρνισσας. Άλλες δυνάμεις του είχαν κλείσει τις ορεινές διαβάσεις του Γκορνίτσοβου (Κέλλης) και της Μπάνιτσας (Βεύης).
Στις 2 Νοεμβρίου η 6η Μεραρχία με το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων απέκρουσε επιθέσεις και απώθησε τις τουρκικές δυνάμεις από τον Άγρα. Στις 3 Νοεμβρίου η 3η Μεραρχία ενήργησε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Τεχόβου. Την επομένη, 4 Νοεμβρίου, η ίδια μονάδα ανέλαβε την αποστολή να προωθηθεί, μέσω Καρυδιάς,προς το Όσλοβο (Παναγίτσα) και την Ζέρβη. Δέχτηκε όμως σφοδρά τουρκικά πυρά που την υποχρέωσαν να υποχωρήσει, να συμπτυχθεί και να προωθήσει μόνο ορισμένα αναγνωριστικά της τμήματα μέχρι το βλαχοχώρι Πατετσίν (Πάτημα).
Την ίδια μέρα η 4η Μεραρχία από το Κάτω Γραμματικό, αφού απέκρουσε μικροαντιστάσεις των Τούρκων στην περιοχή, κατέλαβε τις απογευματινές ώρες τα χωριά Κότσανα (Περαία) και Κατράνιτσα (Πύργους) και τμήματά της οχυρώθηκαν σε υψώματα νοτιοανατολικά της Άρνισσας, σε απόσταση βολής από τις τουρκικές θέσεις. Μικρή μονάδα ιππικού ανέλαβε αναγνωριστική αποστολή των εχθρικών θέσεων καθώς και της δυνατότητας επαφής με τον σερβικό στρατό. Έπεσε όμως σε ενέδρα τουρκική και σκοτώθηκαν δύο άνδρες ιππείς της μονάδας. (Για την τύχη των οστών των δύο νεκρών θα αναφερθούμε στο τέλος του άρθρου).
Η 6η Μεραρχία προωθήθηκε προς την Άρνισσα κατά μήκος της αμαξιτής οδού, με εμπροσθοφυλακή το 18ο Σύνταγμα Πεζικού, τρεις ημιλαρχίες ιππικού και το 1ο Ευζωνικό Σύνταγμα.
Οι πρώτες συγκρούσεις άρχισαν την πρωία της 4ης Νοεμβρίου και κράτησαν μέχρι αργά το βράδυ, χωρίς όμως αποτέλεσματα θετικά. Η εμπροσθοφυλακή, αφού εξουδετέρωσε μικροαντιστάσεις του εχθρού, κατά τις απογευματινές ώρες κατάφερε να φτάσει στη γραμμή των υψωμάτων νοτιοανατολικά της Άρνισσας, όπου όμως δέχτηκε αντεπιθέσεις και σφοδρά πυρά από αμυνόμενες εχθρικές μονάδες και αναγκάστηκε σε μερική υποχώρηση.
Με ενισχύσεις της Μεραρχίας αντεπιτέθηκε και κατάφερε να απωθήσει τον εχθρό στις αρχικές του θέσεις. Νυχτερινή επίθεση που επιχειρήθηκε από το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων, συνάντησε τη λυσσώδη αντίδραση των τουρκικών δυνάμεων και δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Την επόμενη ημέρα (5 Νοεμβρίου 1912) η επίθεση γενικεύθηκε και ο τουρκικός στρατός υποχρεώθηκε σε υποχωρητικούς ελιγμούς. Μέχρι το απόγευμα της ημέρας αυτής ο ελληνικός στρατός είχε επιβληθεί ολοκληρωτικά και το 1ο Ευζωνικό Σύνταγμα,που με τους 8 λόχους του πρωταγωνίστησε στις συμπλοκές, απελευθέρωνε την περιοχή μας και έμπαινε πρώτο θριαμβευτικά στην κωμόπολη του Οστρόβου.
Έτσι από την αυγή της 5ης Νοεμβρίου άνοιγε μια καινούρια σελίδα για τους υπόδουλους χριστιανούς κατοίκους της Άρνισσας, του Αγίου Αθανασίου, του Γραμματικού, της Ζέρβης,των Ξανθογείων και όλων των οικισμών της λεκάνης της Βεγορίτιδας, ένα μήνυμα ελπιδοφόρο για τη ζωή τους, για την τιμή τους, για την ασφάλεια και την προκοπή τους. Ξημέρωσε μια καινούργια μέρα, όπου όλα έλαμπαν από τον ήλιο της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, που επέστρεφε επιτέλους στον τόπο της ύστερα από 530 μαρτυρικά χρόνια αβάσταχτης σκλαβιάς υπό τον τουρκικό ζυγό (1382-1912).
Πολύχρονοι αγώνες, αμέτρητες θυσίες και άφθονο αίμα μαρτύρων συντοπιτών μας κατά τον Μακεδονικό Αγώνα που είχε προηγηθεί, εύρισκαν επιτέλους την αιώνια λύτρωση και τη δικαίωσή τους με τη νικηφόρο προέλαση του Ελληνικού Στρατού και την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Την ίδια μέρα η 3η Μεραρχία εξουδετέρωσε τις εχθρικές θέσεις γύρω από τη Ζέρβη και μέσω της Τσέγανης (Αγίου Αθανασίου) κατευθύνθηκε προς το Γκορνίτσοβο (Κέλλη) και το Σόροβιτς (Αμύνταιο), όπου υπήρχαν τουρκικές αντιστάσεις.
Προς το Σόροβιτς κατευθύνθηκε και η 4η Μεραρχία,ανατολικά της Βεγορίτιδας και το βράδυ στρατοπέδευσε στην Κολάρτσα (Μανιάκι), ενώ η 5η Μεραρχία έφτασε στο Τσαλτζιλάρ (Φιλώτας). Στις 6 και 7 Νοεμβρίου έγιναν συντονισμένες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε Γκορνίτσοβο και Μπάνιτσα και στις 7 Νοεμβρίου απελευθερώθηκε η Φλώρινα.
Οι δύο ιππείς που σκοτώθηκαν στις 4 Νοεμβρίου 1912 τάφηκαν πρόχειρα στο σημείο όπου έπεσαν. Είκοσι επτά περίπου χρόνια αργότερα, συγγενείς των δύο νεκρών στρατιωτών, ήρθαν στην Άρνισσα αναζητώντας στην περιοχή το χώρο ταφής και τα οστά τους.
Ο Περικλής Ηλιάδης από την Άρνισσα, 88 χρόνων σήμερα, μου αφηγήθηκε τα εξής σχετικά με το γεγονός: Λίγο πριν από την κήρυξη του πολέμου του σαράντα, ήταν καλοκαίρι του 1937, δεκαπεντάχρονο παλικάρι τότε,μαζί με τον συνομήλικό του Δημήτρη Κάρτα, με εντολή του προέδρου της Κοινότητας Σταύρου Χατζηχαρίση,πήραν φτυάρι και κασμά και πήγανε στην Μπόφτσα, τοποθεσία νοτιοανατολικά της Άρνισσας, για να σκάψουν σε κάποιο χωράφι.
Εκεί βρήκαν τρεις άγνωστους άντρες με κάποια σημειώματα ή χάρτες στα χέρια που τους υπέδειξαν το σημείο όπου έπρεπε να σκάψουν ο Ηλιάδης με τον Κάρτα. Τον έναν από τους άντρες αναγνώρισε αργότερα ο Περικλής Ηλιάδης: ήταν ο δασονόμος της περιοχής μας Ιωάννης Βαρδάκας.
Σκάβοντας επίμονα, αποκάλυψαν οστά δύο νεκρών και αφού τα καθάρισαν, τα παρέδωσαν στους τρεις κυρίους. Με τη φροντίδα του Ι. Βαρδάκα ανοίχτηκε νέος τάφος σε άλλο σημείο,όπου τοποθετήθηκαν τα οστά των νεκρών και περιφράχτηκε με σιδερένια κάγκελα. Ο νέος τάφος βρισκόταν κοντά στο σημείο όπου σήμερα σμίγουν οι δρόμοι που οδηγούν προς Άρνισσα και Φλώρινα μέσω Ξανθογείων.
Ο τάφος αυτός, με τα χρόνια που πέρασαν και με τα έργα της διάνοιξης του δρόμου προς την Άρνισσα, επιχωματώθηκε μερικώς, χορτάριασε, χάθηκαν τα ίχνη του. Μόνο το κυπαρίσσι που είχε φυτευτεί πλάι του και υπάρχει μέχρι σήμερα εκεί, θύμιζε τη θέση του. Με τον καιρό οι βροχές παρέσυραν τα χώματα από το επικλινές έδαφος και κάποιες εκσκαφικές εργασίες στην περιοχή έφεραν στο φως μέρος των οστών, τα οποία περισυνέλεξε ο σημερινός Νεωκόρος του Ναού της Άρνισσας Ιορδάνης Λαζαρίδης και τα παρέδωσε στον Ιερέα της Ενορίας π.Νικόλαο Τούλη και αυτός με τη σειρά του, αφού τα φρόντισε με τον οφειλόμενο σεβασμό και τα συσκεύασε επιμελώς, τα τοποθέτησε κάτω από την Αγία Τράπεζα στον Ναό της Αγίας Τριάδος, όπου φυλάσσονται μέχρι σήμερα. Τα ονόματα των νεκρών είναι άγνωστα.
Μια σχετική ενέργεια που έγινε προς το Γενικό Επιτελείο Στρατού, από τον κ. Θανάση Βαρδάκα, συνταξιούχο δασικό, κάτοικο Καλάμου Αττικής, υιό του Ιωάννη Βαρδάκα, για τη γνωστοποίηση των ονομάτων των δύο νεκρών, δεν έχει αποδώσει ακόμα.
Μια αναμνηστική στήλη, ένα λιτό και απέριττο μνημείο, στο σημείο όπου έπεσαν οι δύο στρατιώτες, με τα ονόματά τους, εφ’ όσον γίνουν γνωστά, ή και χωρίς αυτά, θα απέδιδε την ελάχιστη οφειλόμενη τιμή σε όλους αυτούς που πολέμησαν και έδωσαν την ζωή τους για να χαιρόμαστε εμείς σήμερα τον τόπο μας ελεύθερο. Είναι χρέος του Δήμου, των τοπικών Συλλόγων, όλων μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

1. Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων ΓΕΣ/Δ.Ι.Σ. Αθήνα 1987

2. Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους ΓΕΣ/Δ.Ι.Σ. 1988

3. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (τομ. ΙΘ΄)

4. Πρακτικά Β΄ Πανελ. Ιστορικού Συνεδρίου Βαλκανικών Πολέμων (Γιαννιτσά 2002)

5. Σπύρου Μελά: «Οι Πόλεμοι 1912-1913» εκδ. ΜΠΙΡΗΣ 1972

6. Ημερολόγιο Μ.Ε.Σ.Ν.Α. 1994

7. Παπαλαζάρου Ιωάννη: «ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ (ΤΣΕΓΑΝΗ)» 2008

ΜΕΡΟΣ Β’

ΠΗΓΗ