Αφγανιστάν: Γεωπολιτικές και στρατηγικές προεκτάσεις. Οι εξελίξεις αναβαθμίζουν την Τουρκία. Αναζητείται ελληνική στρατηγική…

άρθρο του Παναγιώτη Ήφαιστου
αναδημοσιευμένο από το ιστολόγιό του

.

Προκαλεί περιέργεια το γεγονός πως τόσοι πολλοί απορούν για την έκβαση της Αμερικανικής πολιτικής στο Αφγανιστάν. Κατά κάποιο τρόπο υποδηλώνει, εκτιμάται, το έλλειμμα γνώσης του Αλφαβηταρίου περί την διεθνή πολιτική, τα εγγενή αίτια πολέμου κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος και τις στρατηγικές των ηγεμονικών δυνάμεων υπό το πρίσμα της διαχρονικά αδιάλειπτης διαμάχης τους, κυρίως στις περιφέρειες του πλανήτη. Τα ηγεμονικά κράτη, ακόμη και όταν από άποψη στρατηγικού ορθολογισμού κάνουν εξόφθαλμα λάθη οι ζημιές για αυτές είναι αντιμετωπίσιμες – αν και όχι πάντα, όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις του Ναπολέοντα και του Χίτλερ.

Για τα λιγότερο ισχυρά κράτη στις περιφέρειες ιδιαίτερα τα απρόσεκτα ή τα άτυχα το κόστος είναι πολύ μεγαλύτερο. Όπως συνηθίζεται να γράφεται όταν οι ελέφαντες παλεύουν ή ερωτεύονται το γρασίδι υποφέρει. Αφού λοιπόν συνοψιστεί το Αλφαβητάρι της διεθνούς πολιτικής και των ηγεμονικών στρατηγικών θα διατυπωθούν μερικές εκτιμήσεις για τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας.

Η επέμβαση των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν όπως και προγενέστερα της Σοβιετικής Ένωσης αποτελεί κλασικό παράδειγμα στρατηγικής υπερεπέκτασης. Πέραν του ότι λόγω ιστορικών ιδιομορφιών του Αφγανιστάν η επικράτηση ήταν αβέβαιη, όσον αφορά τις ζώνες και τα κράτη νότια της πρώην ΕΣΣΔ αφενός κυριάρχησε η στρατηγική εκμετάλλευσης των κενών ισχύος με ταχύρρυθμη απόκτηση γεωπολιτικών ερεισμάτων και αφετέρου ενδεχομένως για τον ίδιο λόγο υποτιμήθηκε η ανάγκη για κάποιες τουλάχιστον περιπτώσεις όπως η τρομοκρατία υπερισχύει το κοινό συμφέρον των κρατών και όχι η απόκτηση εφήμερων ερεισμάτων.

Εάν αυτή η λογική κυριαρχούσε μια συλλογική και πολύ καλύτερα προετοιμασμένη απόφαση ενδέχεται να ωφελούσε όλους πολύ περισσότερο συμπεριλαμβανομένων των Αφγανών. Αυτή είναι όμως είναι μια ορθολογιστική πλην μάλλον ρητορική θέση: Όποιος θέλει να μιλά και να γράφει λογικά και ορθολογιστικά αυτή είναι μια εξωπραγματική θέση που διατυπώνουμε ρητορικά για να υπογραμμίσουμε τι ισχύει στην πράξη στην διεθνή πολιτική. Ο καθείς έχει συμφέρον να γνωρίζει ότι είμαστε πολύ μακριά από μια κατάσταση συναντίληψης για κάποιου είδους «διεθνές κοινό συμφέρον» που δεν μπορεί να είναι άλλο από την διεθνή σταθερότητα και την τήρηση των Συνθηκών και της διεθνούς τάξης.

Εξ ου και η διαφωνία «μερικών» με τους Μεταψυχροπολεμικούε «ανθρωπιστικούς βομβαρδισμούς» που θα έφερναν κάποιου είδους μυστήριο υπερεθνικό διεθνές δίκαιο στην βάση του οποίου σε ένα ανθόσπαρτο «παγκοσμιοποιημένο» κόσμο οι διεθνείς θεσμοί θα εξελίσσονταν σε υπερεθνικούς θεσμούς. Βέβαια, στις μεγάλες δυνάμεις ποτέ δεν κυριαρχούσαν τέτοιες ουτοπικές αντιλήψεις που πάντοτε προορίζονταν για αναλώσιμους ιθαγενείς των περιφερειών (Edward H. Carr).

Με νόημα λέμε ότι είναι ένα πράγμα τα εδραιωμένα αξιώματα και οι τυπολογίες περί την διεθνή πολιτική και άλλο οι γνώμες, τα ιδεολογήματα και τα θεωρήματα ή η μεταμφιεσμένη προπαγάνδα. Η περίπτωση του Αφγανιστάν καταμαρτύρησε δύο γεγονότα που επαληθεύουν τα Θουκυδίδεια αξιώματα για το κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα τα οποία γνωστικά απαιτείται να βρίσκονται στα θεμέλια κάθε κράτους και που οι πολίτες και η πολιτική εξουσία απαιτείται να συνεκτιμούν δεόντως. Εξ ου και συνιστώνται κείμενα όπως του Kenneth Waltz και John Mearsheimer που εδρασμένα πάνω στα αξιώματα του Θουκυδίδη τεκμηριώνουν και εδραιώνουν έγκυρες τυπολογίες για την σύγχρονη διεθνή πολιτική (βλ. τους δύο παρεμβαλόμενους πίνακες όπου συνοψίζονται τα αξιώματα και κύριες τυπολογίες για την στρατηγική όλων των ηγεμονικών δυνάμεων).

Πρώτον, επειδή απουσιάζει ένα παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα και μια παγκόσμια νομιμοποιημένη ρυθμιστική εξουσία το διεθνές σύστημα είναι άναρχο και οι διεθνείς θεσμοί εξαρτημένες μεταβλητές της ισχύος και μάλιστα των ηγεμονικών κρατών τα οποία λόγω βέτο στο ΣΑ μπορούν και να τους παρακάμπτουν πλήρως. Υπό αυτές τις εγγενείς και αντικειμενικές συνθήκες τα αίτια πολέμου αναπτύσσουν διλήμματα ασφαλείας, θρέφουν αναθεωρητικές αξιώσεις και την ανάγκη αποτρεπτικών στρατηγικών υπό συνθήκες όπου ισχύει η αρχή της αυτοβοήθειας και «το κύριο νόμισμα είναι η ισχύς» (Waltz). Υπό αυτές τις συνθήκες πολιτικός ορθολογισμός εθνικής ασφάλειας και αυτοσυντήρησης επιτάσσει ορθολογιστικά στρατηγικά σχέδια: Η επίθεση εχθρικών κρατών αποτρέπεται και η σταθερότητα διασφαλίζεται εάν το κόστος της επίθεσης είναι μεγαλύτερο του οφέλους και εάν ως προς αυτό δοθεί από τον αμυνόμενο η σωστή παράσταση. Η ελπίδα για όσους προσδοκούν κάτι άλλο είναι σπάταλη εξ ου και όποιος είναι ελεύθερος το χρωστά στην δύναμή του (Θουκυδίδης).

Δεύτερον, οι βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις της ιστορίας είναι οι στρατηγικές των ηγεμονικών δυνάμεων για τις οποίες έλλειμμα γνώσης και αυταπάτες προκαλούν ζημιές ή και κρατικό θάνατο. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο όταν οι ηγεμονικές δυνάμεις όπως παρατηρήθηκε όσον αφορά το Αφγανιστάν πρώτα από την ΕΣΣΔ και μετά από τις ΗΠΑ. Οι ηγεμονικές δυνάμεις, γνωρίζουν ότι δεν μπορούν επικρατήσουν πλανητικά και ότι ένας πυρηνικός πόλεμος είναι για όλους αυτοκτονικός, εξ ου και όλα τα ηγεμονικά κράτη υιοθετούν πανομοιότυπες στρατηγικές τις οποίες περιφερειακά κράτη εάν δεν γνωρίζουν ή αν παραβλέπουν βλάπτονται ή εκμηδενίζονται. Συντομογραφικά μεταφέρουν βάρη αναχαίτησης άλλων μεγάλων δυνάμεων σε λιγότερο ισχυρά κράτη (τα οποία στην καλύτερη περίπτωση και Ισραήλ – Τουρκία αποδεικνύονται αριστοτέχνες) με συναλλαγές αποκομίζουν κέρδη.

Ταυτόχρονα, ενώ δεσμεύονται ρητορικά για αναχαίτιση αντιπάλων ή «αντιπάλων» περιφερειακών κρατών οι αποφάσεις και ενέργειες είναι πολύ μελετημένες και συχνά αθέατες. Η πιο συχνή στρατηγική, πάντως, είναι η πρόκληση πολέμου μεταξύ «εχθρών» και «φίλων» για κατατριβή τους, έλεγχό τους και επηρεασμό της κατανομής ισχύος στο ρευστό παιχνίδι ισχύος. Ενώ η παραχώρηση ισχύος ακόμη και σε αντιπάλους για διευκόλυνση των ρευστών στρατηγικών παιγνίων μια σημαίνουσα πολιτική είναι το «soft power» (ή «έξυπνη ισχύς» ή «μαλακή ισχύς»), τουτέστιν, κερδίζει μυαλά εχθρών και φίλων για να επιτύχουν οι στρατηγικές εξοικονομώντας έτσι πόρους που θα δεσμεύονταν για στρατιωτική δράση.

Καταληκτικά και για αυτό το μεγάλο ζήτημα θα επανέλθουμε. Εδώ προστίθεται ότι οι κατά τα άλλα αναμενόμενες εξελίξεις στο Αφγανιστάν και σε άλλες Μεταψυχροπολεμικές κρίσεις στις περιφέρειες καταμαρτυρούν αυτό που και πάλι «μερικοί» έγραψαν και συνεχίζουν να γράφουν, ότι δηλαδή παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είναι το ισχυρότερο κράτος και θα συνεχίσει να είναι για κάποιο χρόνο, μια σειρά λόγων συμπεριλαμβανομένης της υπερεξάπλωσης οδηγεί σε ανακατανομές ισχύος και ρόλων τόσο όσον αφορά το πολυπολικό διεθνές σύστημα όσο και όσον αφορά την θέση και τον ρόλο των περιφερειακών δυνάμεων.

Ολοφάνερα πλέον η Τουρκία όποιος και να βρίσκεται στην εξουσία ενισχύεται. Αυτό ήταν μια ισχυρή τάση εδώ και δεκαετίες και η Ελλάδα έπρεπε να το έχει λάβει πολύ σοβαρά υπόψη με το να υιοθετεί εξισορροπητικές στρατηγικές και να αποφεύγει τον πάντοτε θανατηφόρο κατευνασμό. Μπορεί και σωστά πολλοί να επισήμαναν ότι επί δύο δεκαετίες τώρα η νέο-Οθωμανική εξουσία σχοινοβατούσε και ριψοκινδύνευε αλλά οι εξελίξεις τελικά ενδέχεται να ευνοήσουν την Άγκυρα σε βαθμό πέραν κάθε φαντασίας και για αντικειμενικούς λόγους εις βάρος της Ελλάδας.

Οι Αμερικανοί μετά από συρροή λαθών και τις φαινομενικά απελπισμένες δηλώσεις του νυν Προέδρου Μπάϊντεν στην Ουάσιγκτον δεν θα αφήσουν τα συμφέροντά τους στην τύχη. Στην βάση των αξιωμάτων και τυπολογιών που παρατέθηκαν πιο πάνω, αυτό σημαίνει ότι θα επιδιώξουν να συγκρατήσουν το φαινόμενο των ακραίων εξτρεμιστών τρομοκρατών με το να επιδιώξουν συναλλαγές με κράτη που μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο ως περιφερειακές δυνάμεις. Αυτό παραπέμπει στην Τουρκία αλλά και σε άλλες μουσουλμανικές χώρες. Και ενώ αυτές οι πολιτικές είναι ήδη προτεραιότητα της Τουρκίας κανείς δεν έχει την πολυτέλεια να παραβλέψει το μείζον:

Ότι δηλαδή το μεγάλα και τα σημαντικά που θα αναδείξουν περιφερειακούς ηγεμόνες και αντίστροφα θα συρρικνώσουν ή και θα εκμηδενίσουν απρόσεκτους (ή δηλωμένα από τους ίδιους ότι είναι αναλώσιμοι), είναι το Αιγαίο και η Κύπρος. Αποτελούν το γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό «σύνορο» μεταξύ Ανατολής και Δύσης και Βορρά και Νότου. Εύλογα αναζητείται Ελληνική στρατηγική. ….

.

Σελίδα Πηγής