Μετανάστευση: Ο κρυφός καταλύτης πίσω από την άνοδο της ριζοσπαστικής δεξιάς στις περιοχές της Ευρώπης που ερημώνουν

άρθρο της Jo Adetunji

.

Νωρίτερα αυτή την άνοιξη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της αναθεώρησης της μεταναστευτικής του πολιτικής, ώστε να κατανεμηθεί πιο ομοιόμορφα η ευθύνη μεταξύ των κρατών μελών για τη διαχείριση της άφιξης μεταναστών και αιτούντων άσυλο.

Ωστόσο, στις λεπτομέρειες της συμφωνίας κρύβονται διατάξεις που επιτρέπουν πληρωμές σε τρίτες χώρες, προκειμένου να εμποδίσουν την είσοδο αιτούντων άσυλο στην Ευρώπη – και, το πιο δυσοίωνο, προκαταρκτικά σχέδια για μαζικές απελάσεις.

Είναι σαφές ότι τα κυρίαρχα κόμματα της ΕΕ ακούν τα βήματα των αντιμεταναστευτικών, λαϊκιστικών δεξιών κομμάτων, τα οποία έκαναν σημαντική πρόοδο στις εκλογές του Ιουνίου 2024 για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και επιδιώκουν να μειώσουν την απήχησή τους με αυστηρότερα όρια σε όσους επιτρέπεται να εγκατασταθούν στην Ευρώπη.

Η ιδέα της επανάκτησης ψηφοφόρων με το να εμφανίζονται σκληρά απέναντι στη μετανάστευση είναι ελκυστική για τα καθιερωμένα κόμματα, αλλά, ως μελετητές της συγκριτικής πολιτικής και της πολιτικής συμπεριφοράς, πιστεύουμε ότι αυτή η στρατηγική δεν θα επιστρέψει πολλές ψήφους.

Οι νεότεροι ψηφοφόροι εγκαταλείπουν την ύπαιθρο

Ενώ είναι κοινώς αποδεκτό ότι η εκλογική επιτυχία των ακροδεξιών κομμάτων οφείλεται σε μια αντίδραση κατά των νεοεισερχομένων, όλη αυτή η εστίαση στη μετανάστευση συσκοτίζει μια άλλη ισχυρή δύναμη πίσω από αυτή την τάση: τη μετανάστευση ή τη μετακίνηση ανθρώπων εκτός μιας περιοχής ή χώρας.

Σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη, η ερευνητική μας ομάδα διαπίστωσε μια σχέση μεταξύ της μετανάστευσης από χώρες και της αύξησης των ψήφων για λαϊκιστικά ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα σε 28 ευρωπαϊκές χώρες στα μέσα της δεκαετίας του 2010.

Η μετανάστευση ακολουθεί μια γνωστή τάση σε όλο τον κόσμο. Καθώς οι χώρες μεταβαίνουν σε μεταβιομηχανικές οικονομίες, οι νεότερες γενιές εγκαταλείπουν την ύπαιθρο και τις μικρές πόλεις για μεγαλύτερες μητροπολιτικές περιοχές αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες εκπαίδευσης και σταδιοδρομίας. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Ισπανία, η οποία έχει χάσει το 28% του αγροτικού πληθυσμού της τα τελευταία 50 χρόνια. Αντιμέτωπη με παρόμοιες μειώσεις, η Ιταλία κατέφυγε πρόσφατα στο να πληρώνει ανθρώπους για να μετακομίσουν στα χωριά της που αδειάζουν.

Οι επαρχίες των Ηνωμένων Πολιτειών αντιμετωπίζουν επίσης κατακόρυφη απώλεια πληθυσμού λόγω του συνδυασμού χαμηλής γονιμότητας και μετανάστευσης.

Αλλά, ενώ πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν τις οικονομικές επιπτώσεις που δημιουργεί αυτή η φυγή πληθυσμού, ο αντίκτυπός της στους ψηφοφόρους έχει διερευνηθεί πολύ λιγότερο.

Η άνοδος της ριζοσπαστικής δεξιάς της Σουηδίας

Η περίπτωση της Σουηδίας δείχνει πώς η μετανάστευση μπορεί να ωφελήσει τους λαϊκιστές της ριζοσπαστικής δεξιάς. Από το 2000 έως το 2020, ο μεταναστευτικός πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε από 11% σε σχεδόν 20%. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πάνω από τους μισούς δήμους της χώρας, παρουσίασαν μείωση του πληθυσμού, καθώς οι άνθρωποι μετακινήθηκαν προς τις μεγάλες πόλεις, στη Στοκχόλμη, στο Μάλμε και στο Γκέτεμποργκ.

Επί μακρόν κυριαρχούμενη από κεντρώες και κεντροαριστερές πολιτικές, η Σουηδία είναι επίσης μάρτυρας μιας αξιοσημείωτης κομματικής μετατόπισης.

Το παλαιότερο και μεγαλύτερο κόμμα της χώρας, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, έχει δει σταδιακή μείωση της δημοτικότητάς του. Εν τω μεταξύ, οι λαϊκιστές αντιμεταναστευτικοί Σουηδοί Δημοκράτες, που κάποτε θεωρούνταν μια περιθωριακή ομάδα με φασιστικό παρελθόν, έχουν σημειώσει σημαντικά κέρδη και κατέχουν πλέον το ένα πέμπτο των εδρών στο εθνικό κοινοβούλιο.

Ως αποτέλεσμα, η χώρα κυβερνάται πλέον από έναν κεντροδεξιό συνασπισμό μειοψηφίας που εξαρτάται από την υποστήριξη των λαϊκιστών της ριζοσπαστικής δεξιάς.

Ενώ η μετανάστευση αποτελεί βασικό πολιτικό ζήτημα για τους Σουηδούς Δημοκράτες, η έρευνά μας διαπίστωσε αυξανόμενη υποστήριξη για το κόμμα σε περιοχές που δεν επηρεάζονται σχετικά από τη μετανάστευση. Στην πραγματικότητα, εξετάζοντας τις εκλογές κατά τη διάρκεια δύο δεκαετιών, διαπιστώσαμε ότι η ριζοσπαστική δεξιά κατάφερε να σημειώσει μεγάλα κέρδη σε δήμους που έχασαν πληθυσμό.

Επιπλέον, η τοπική μετανάστευση ήταν πολύ λιγότερο σημαντικός παράγοντας πίσω από αυτή την επιτυχία σε σύγκριση με την τοπική αποδημία. Παρακολουθώντας πέντε εκλογικούς κύκλους, διαπιστώσαμε ένα επίμονο κέρδος μισής ποσοστιαίας μονάδας στο μερίδιο ψήφου για τους Σουηδούς Δημοκράτες για κάθε απώλεια 1% στον τοπικό πληθυσμό – ένας σημαντικός ρυθμός μακροπρόθεσμα.

Πολιτικές τάσεις σε περιοχές που αποδημούν

Δύο βασικές δυνάμεις εξηγούν αυτή τη δυναμική. Πρώτον, όπως έχουν δείξει πολλές μελέτες, οι άνθρωποι που μετακινούνται από την περιφέρεια προς τις αστικές περιοχές είναι πιο πιθανό να κλίνουν προς τα αριστερά. Με την αποχώρησή τους, η εναπομείνασα δεξαμενή ψηφοφόρων περιέχει φυσικά μεγαλύτερο ποσοστό συντηρητικών από ό,τι πριν. Αλλά η σύνθεση του εκλογικού σώματος είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας.

Οι πολιτικές τάσεις των ψηφοφόρων στις περιοχές που αποδημούν άλλαξαν επίσης, από την κεντροαριστερά στη λαϊκιστική δεξιά. Εδώ, η μετανάστευση έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Καθώς οι κοινότητες χάνουν όλο και περισσότερο από τον πληθυσμό τους σε ηλικία εργασίας, βιώνουν μείωση των δημόσιων υπηρεσιών – λόγω τόσο της μείωσης του αριθμού των κατοίκων όσο και της συρρίκνωσης της φορολογικής βάσης. Ως αποτέλεσμα, τα σχολεία και τα νοσοκομεία κλείνουν, οι δημόσιες συγκοινωνίες κόβονται και οι τοπικές επιχειρήσεις κλείνουν.

Μαζί με αυτές τις μειώσεις της ποιότητας ζωής, το να ζει κανείς σε έναν τόπο που τόσοι πολλοί άνθρωποι επιλέγουν να εγκαταλείψουν δημιουργεί μια αίσθηση απώλειας της θέσης του σε όσους μένουν. Οι συνεντεύξεις μας με τους ηγέτες του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος αποκάλυψαν πώς οι τοπικοί δήμαρχοι αισθάνονταν ότι έπρεπε να αντιμετωπίσουν μια «συλλογική κατάθλιψη».

Ένας δήμαρχος επεσήμανε: «Δεν είναι μόνο αυτό το θέμα: «Μας αρέσει εδώ. Αλλά μετά έρχεται κάποιος από έξω και λέει ότι είσαι αποτυχημένος αν ζεις εδώ … έτσι αγωνιζόμαστε ενάντια στη δημόσια αντίληψη για το τι συνιστά ένα επιτυχημένο άτομο. Πρέπει συνεχώς να δουλεύουμε πάνω στην ψυχολογία των κατοίκων του δήμου».

Εν τω μεταξύ, η απογοήτευση από τα καθιερωμένα κόμματα παρέχει πρόσφορο έδαφος για να το εκμεταλλευτούν τα κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς.

Η ποιότητα ζωής φθίνει

Ενώ οι κεντρώοι πολιτικοί μπορεί να αισθάνονται αναγκασμένοι να υιοθετήσουν αντι-μεταναστευτικές θέσεις ως απάντηση, αντιγράφοντας τη ρητορική των ριζοσπαστικών δεξιών κομμάτων κινδυνεύουν να αποξενώσουν τη βάση τους.

Επιπλέον, πιστεύουμε ότι η καταστολή της μετανάστευσης είναι πιθανό να αποδειχθεί αναποτελεσματική πολιτική στρατηγική μακροπρόθεσμα. Η επιτυχία των Σουηδών Δημοκρατών στην ερήμωση των περιοχών είναι εν μέρει μια διαμαρτυρία κατά του πολιτικού κατεστημένου.

Όμως, μόλις αναλάβουν την εξουσία, και χωρίς σαφείς λύσεις για την τοπική οικονομική παρακμή και την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής που έχει θέσει σε κίνηση η μετανάστευση, οι αξιωματούχοι του κόμματος πιθανότατα θα αντιμετωπίσουν την ίδια δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων που τροφοδοτεί τη σημερινή τους επιτυχία.

Κατά ειρωνικό τρόπο, οι δυνάμεις που έχουν αυξήσει την απήχηση των αντιμεταναστευτικών ιδεολογιών της ακροδεξιάς – η μείωση των ποσοστών γεννήσεων, η έλλειψη εργατικού δυναμικού και η έλλειψη νέων επιχειρήσεων και υπηρεσιών – είναι πιο εφικτό να αντιμετωπιστούν με την αύξηση της μετανάστευσης.

Ακολουθώντας το παράδειγμα της Δεξιάς για αυστηροποίηση των συνόρων, τα κόμματα που βρίσκονται πιο κοντά στο κέντρο μπορεί να καταδικάσουν τα βιομηχανικά έθνη σε έναν πολιτικό βρόχο καταδίκης.

Αντ’ αυτού, τα κεντρώα κόμματα μπορεί να διαπιστώσουν ότι αποδίδει περισσότερο η εστίαση της προσοχής στην αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της πληθυσμιακής μείωσης και στην αποκατάσταση των δημόσιων υπηρεσιών στις περιφερειακές περιοχές.

Υπάρχουν ορισμένα παραδείγματα αυτού που ήδη συμβαίνει. Τα τελευταία χρόνια, οι σουηδικές κυβερνήσεις εισήγαγαν και επέκτειναν σταδιακά ένα εθνικό σύστημα υποστήριξης τοπικών εμπορικών υπηρεσιών, όπως τα παντοπωλεία, σε ευάλωτες και απομακρυσμένες περιοχές. Το 2021, η Ισπανία ανακοίνωσε ένα σχέδιο ύψους 11,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ με στόχο την αντιμετώπιση της έλλειψης τηλεφωνικής συνδεσιμότητας 5G και τεχνολογικά έξυπνων πόλεων σε αγροτικές περιοχές.

Εν τω μεταξύ, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης διαθέτει πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια για τις προσπάθειες στήριξης των αγροτικών περιοχών στον προϋπολογισμό του για την περίοδο 2021-2027.

Τέτοιες κινήσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν μια κάπως παράδοξη τάση που είδε σφοδρά αντιμεταναστευτικά κόμματα να κερδίζουν έδαφος σε μέρη που επηρεάζονται λιγότερο από τη μετανάστευση.

Όπως και να έχει, καθώς τα κόμματα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ προετοιμάζονται για κρίσιμες εκλογές φέτος, η κατανόηση της πολύπλοκης αλληλεπίδρασης των δημογραφικών μεταβολών και της πολιτικής δυναμικής είναι κρίσιμη. Όπως και η αναγνώριση ότι το ζήτημα της μετανάστευσης, που συχνά επισκιάζεται από τη ρητορική περί μετανάστευσης, αποτελεί βασικό παράγοντα που διαμορφώνει την άνοδο της ριζοσπαστικής δεξιάς.

Αυτό το άρθρο ενημερώθηκε στις 10 Ιουνίου 2024 με τα αποτελέσματα των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Πηγή: The Conversation (δημοσιεύεται υπό την άδεια Creative Commons)
Απόδοση στα Ελληνικά: Πετροβούβαλος/Αβέρωφ

.

Η φωτογραφία είναι από το Wikimedia Commons