«Η Αγία Σοφία δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί από άνθρωπο»

του Alexander A. Vasiliev

.

Στον τομέα τής τέχνης η εποχή τού Ioυστινιανoύ φέρει το όνομα τού Πρώτου Χρυσού Αιώνα. Η αρχιτεκτονική αυτής τής εποχής δημιούργησε ένα μοναδικό, στο είδος του, μνημείο, τον ναό τής Αγίας Σοφίας(σ.1).

Η Αγία Σοφία ή η Μεγάλη Εκκλησία, όπως ονομάζεται στην Ανατο­λή, ανοικοδομήθηκε, ύστερα από διαταγή τού Ioυστινιανoύ, στο μέρος όπου βρισκόταν η μικρή βασιλική τής Αγίας Σοφίας που κάηκε κατά τη διάρκεια τής Στάσεως τού Νίκα (532).

Θέλοντας να κάνει τον ναό αυτό ένα κτήριο ασυνήθους λαμπρότητας, ο Ioυστινιανός, όπως αναφέρει η μεταγενέστερη παράδοση, διέταξε τους διοικητές τών επαρχιών να τού προμηθεύσουν τα καλύτερα κομμάτια τών αρχαίων μνημείων. Επίσης με­ταφέρθηκαν στην πρωτεύουσα, από τα πλουσιότερα μέρη, τεράστιες πο­σότητες μαρμάρου, διαφόρων χρωμάτων και σχημάτων. Άργυρος, χρυ­σός, ελεφαντόδοντο και πολύτιμοι λίθοι, μεταφέρθηκαν στην πρωτεύου­σα για να αυξήσουν τη μεγαλοπρέπεια τού νέου ναού.

Ο Αυτοκράτορας διάλεξε για την εκτέλεση αυτού τού μεγαλοπρεπούς έργου δύο ικανούς -από τη Μικρά Ασία- αρχιτέκτονες, τον Ανθέμιο τον Τραλλιανό και τον Ισίδωρο τον Μιλήσιο, οι οποίοι ανέλαβαν το με­γάλο τους έργο με ενθουσιασμό, καθοδηγώντας με ικανότητα το έργο δέ­κα χιλιάδων εργατών.

Ο Αυτοκράτορας παρακολουθούσε, προσωπικά, την κατασκευή, βλέποντας την πρόοδό της, δίνοντας συμβουλές και ενισχύοντας τον ζήλο τών εργατών. Το έργο τελείωσε σε πέντε χρόνια. Τα Χριστούγεννα τού 537 έγιναν παρουσία τού Αυτοκράτορα τα θριαμβευ­τικά εγκαίνια τής Αγίας Σοφίας.

Mεταγενέστερες πηγές μάς πληροφο­ρούν ότι ο Αυτοκράτορας, ενθουσιασμένος από το κατόρθωμά του, είπε μιλώντας στον λαό: «Δόξα τω Θεώ, τω καταξιώσαντί με τελέσαι το τοιού­τον έργον. Νενίκηκά σε Σολομών!»(σ.2).

Αλβανοί: προέλευση και επίδραση στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

του Alexander A. Vasiliev

.

Κατά τα πρώτα πενήντα χρόνια του 14ου αιώνος, οι Αλβανοί ήρχισαν, για πρώτη φορά, να παίζουν έναν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία της Βαλκανικής Χερσονήσου. Τόσον ο Ανδρόνικος Γ’ όσον και ο Στέφανος Δουσάν επολέμησαν με αυτούς.

Η Αλβανία δεν μπόρεσε ποτέ, από την περίοδο της αρχαιότητος, να σχηματίση ένα ενιαίο Κράτος και η ιστορία των Αλβανών υπήρξε πάντοτε τμήμα της ιστορίας κάποιου ξένου λαού. Εσωτερικά ήσαν διηρημένοι σε μικρά πριγκηπάτα και σε αυτόνομες φυλές των βουνών, ενώ τα ενδιαφέροντά τους ήσαν αποκλειστικά τοπικά.

«Η Αλβανία έχει άφθονα υπολείμματα της αρχαιότητος, τα οποία δεν έχουν ακόμη ερευνηθή. Η ιστορία, επομένως, της Αλβανίας δεν μπορεί να γραφή στην τελική της μορφή χωρίς α καταφύγη ο ιστορικός στα πολύτιμα λείψανα που έχει με ζήλο διαφυλάξει, διά μέσου των αιώνων, η γή της Αλβανίας. Μόνον όταν έλθουν στην επιφάνεια οι αρχαιολογικοί αυτοί θησαυροί θα καταστή δυνατή η συγγραφή μιάς γνήσιας επιστημονικής ιστορίας της Αλβανίας» (σ.1).

Ο ρόλος της Βουλγαρίας στην Χριστιανική Ανατολή την εποχή του Τσάρου Ιωάννου Ασάν του 2ου

του Alexander A. Vasiliev

.

Ο Ιωάννης Ασάν ο 2ος (1218 – 1241), ο μεγαλύτερος από τους Ασάν, ήτο υιός του Ιωάννου Ασάν του 1ου. Όπως λέει ο γνωστός ιστορικός Jirecek, ο Ασάν, αν και δεν υπήρξεν ο ίδιος κατακτητής, κατώρθωσε να επεκτείνη τα σύνορα του Βασιλείου του, το οποίον παρέλαβε σε μιά κατάστασι διαλύσεως, σε σημείο που δεν είχαν φθάσει επί αρκετους αιώνας και που δεν επρόκειτο να φθάσουν ποτέ πιά (σ.1).

Ανεκτικός στα θρησκευτικά ζητήματα, καλά μορφωμένος και επιεικής, άφησε ένα καλό όνομα όχι μόνον μεταξύ των Βουλγάρων, αλλά και μεταξύ των Ελλήνων. ένας Έλλην ιστορικός του 13ου αιώνος, ο Γεώργιος Ακροπολίτης, αναφερόμενος στον Ιωάννη, γράφει ότι «όλοι τον θεωρούσαν εξαιρετικό και ευτυχισμένο άνθρωπο, διότι δεν κατεύφευγε στο ξίφος για την λύσι των διαφορών του με τους υπηκόους του και διότι δεν στιγματίσθηκε με τους φόνους των Ρωμαίων, όπως συνέβη με τους Βουλγάρους βασιλείς που προηγήθησαν από αυτόν. Ως εκ τούτου, ήτο αγαπητός όχι μόνον στους Βουλγάρους, αλλά και στους Ρωμαίους και τους άλλους Λαούς» (σ.2).

Για την ιστορία του Βυζαντίου, ο Ιωάννης Ασαν ο 2ος έχει πολλήν σημασίαν ως εκπρόσωπος της ιδέας του Μεγάλου Βουλγαρικού Βασιλείου, το οποίον, όπως εφαίνετο, θα ήνωνε όλους τους Ορθοδόξους της Βαλκανικής Χερσονήσου, έχοντας ως πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολι. Τα σχέδια αυτά φυσικά, αντετίθεντο στα ζωτικά συμφέροντα και των δύο Ελληνικών Αυτοκρατοριών και ασφαλώς θα είχαν ως αποτέλεσμα εχθροπραξίες. Τα γεγονότα όμως εφαίνετο ότι διηυκόλυναν την πραγματοποίησι των σχεδιων του Τσάρου.

Βυζαντινή Αυτοκρατορία – Η εποχή των ανωμαλιών (1056 – 1081): Οι Αυτοκράτορες

του Alexander A. Vasiliev

.

Από το 1025, μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β’ Βουλγαροκτόνου, η Αυτοκρατορία αντιμετώπισε μία περίοδο ανωμαλιών, συχνών αλλαγών και την έναρξι μιάς γενικής παρακμής. Η αυτοκράτειρα Ζωή επέτυχε να αναδείξη Αυτοκράτορες και τους τρεις της συζύγους, αλλά, το 1056, μετά το θάνατο της αδελφής της Ζωής, Θεοδώρας, η Μακεδονική Δυναστεία έπαψε να υφίσταται. Μία περίοδος ανωμαλιών άρχισε για κρατήση είκοσι πέντε χρόνια (1056 – 1081) και να τελειώση μόνον μετά την ανάρρησι στον θρόνο του Αλεξίου Κομνηνού, ιδρυτού της περίφημης Δυναστείας των Κομνηνών.

Η περίοδος αυτή, της οποίας το εξωτερικό χαρακτηριστικό ήτο η συχνή αλλαγή – ανικάνων – Αυτοκρατόρων, υπήρξε πολύ σημαντική για την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δεδομένου ότι κατά την διάρκεια των είκοσι πέντε αυτών ετών ανεπτύχθησαν οι συνθήκες εκείνες που προεκάλεσαν αργότερα στην Δύσι την κίνησι των Σταυροφοριών.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής οι εξωτερικοί εχθροί της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήσκησαν πίεσιν απ’ όλες τις πλευρές: Οι Νορμανδοί εδρούσαν στην Δύσι, οι Πατσινάκοι στον Βορρά και οι Σελτζουκίδαι Τούρκοι στην Ανατολή, με αποτέλεσμα να μειωθή, τελικά, σοβαρά η έκτασι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ένα άλλο σπουδαίο χαρακτηριστικό της εποχής αυτής υπήρξε ο αγών τον οποίον ανέλαβαν οι στρατιωτικοί παράγοντες και οι ευγενείς (κυρίως της Μικράς Ασίας) εναντίον της κεντρικής γραφειοκρατικής Κυβερνήσεως. Ο αγών αυτός, μεταξύ πρωτευούσης και επαρχιών ετελείωσε, ύστερα από μερικές διακυμάνσεις, με την νίκη του στρατού και των μεγαλο – γαιοκτημόνων, με την νίκη δηλαδή των επαρχιών εναντίον της πρωτευούσης. Αρχηγός της νικηφόρου πλευράς υπήρξε ο Αλέξιος Κομνηνός.

Η πρώτη επίθεσι των Ρώσσων εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως (860 ή 861)

του Alexander A. Vasiliev

.

Ενώ οι διάφορες πληροφοριακές πηγές, ασχολούνται με τις μεταξύ Αράβων και Βυζαντίου συγκρούσεις, ξαφνικά αρχίζουν να ομιλούν για την πρώτη επιδρομή των Ρώσσων εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως. Μέχρι τον τελευταίο, σχεδόν, καιρό το γεγονός αυτό ετοποθετείτο από τους περισσότερους ιστορικούς το 865 ή το 866 και συχνά συνδέετο με την εκστρατεία των Ρώσσων πριγκήπων Ascold και Dir.

Αλλά από το 1894, οπότε ευρέθη στις Βρυξέλλες ένα σύντομο και ανώνυμο χρονικό, που δημοσιεύθηκε από τον Βέλγο επιστήμονα Franz Cumont, η γνώμη αυτή θεωρείται λανθασμένη. Το χρονικό αυτό μας δίδει πολύ ακριβείς πληροφορίες: Οι Ρώσσοι επλησίασαν στην Κωνσταντινούπολι με διακόσια πλοία στις 18 Ιουνίου, το 860, αλλά ηττήθησαν, χάνοντας πολλά από τα πλοία τους (σ.1).

Μερικοί επιστήμονες αμφέβαλαν για την τοποθέτησι της επιθέσεως ενωρίτερα• αρκετά πριν από τη δημοσίευσι του ανωνύμου χρονικού και, βάσει διαφόρων υπολογισμών, έτειναν να πιστεύσουν ότι το 860 ήταν η σωστή χρονολογία. Έτσι ο γνωστός Ιταλός λόγιος του δεκάτου ογδόου αιώνος Assemani, αναφέρει ότι η πρώτη επίθεσι των Ρώσσων έλαβε χώραν στα τέλη του 859 ή στις αρχές του 860, αν και οι μεταγενέστεροι επιστήμονες εξέχασαν τελείως τ’ αποτελέσματα των ερευνών του (σ.2).

Η πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως κατά το 1422

του Alexander A. Vasiliev

.

Μέχρι τις αρχές της τρίτης δεκαετίας του 15ου αιώνος, οι μεταξύ του Μανουήλ και του διαδόχου του Βαγιαζήτ, Μωάμεθ Α΄ – ευγενούς εκπροσώπου του Οθωμανικού Κράτους – σχέσεις, εχαρακτηριζοντο, παρά το γεγονός ότι ο Αυτοκράτωρ έκαμε ωρισμένα σφάλματα, από ειρήνη και εμπιστοσύνη.

Κάποτε, εν γνώσει του Αυτοκράτορος, ο Σουλτάνος επέρασε από ένα προάστειο της Κωνσταντινουπόλεως όπου και συνηντήθη με τον Μανουήλ. Και οι δύο ηγεμόνες έμειναν στα πλοία τους και συζητούσαν, από αυτά, σε φιλικό τόνο• κατόπιν διέσχισαν τα Στενά κατευθυνόμενοι προς ην Ασιατική ακτή, όπου εστρατοπεύδευσε ο Σουλτάνος, ο δε Αυτοκράτωρ παρέμεινε στο πλοίο του. Την ώρα του γεύματος οι μονάρχαι αντήλλαξαν τα πιό εκλεκτά φαγητά που διέθετε ο καθένας στο τραπέζι του (σ.1). Την εποχή όμως του διαδόχου του Μωάμεθ, Μουράτ Β΄, τα πράγματα ήλλαξαν.

Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μανουήλ απεσύρθη από την διοίκησι των υποθέσεων του Κράτους, τις οποίες ενεπιστεύθη στον υιό του Ιωάννη, που δεν είχε ούτε την πείρα ούτε τον ευγενικό χαρακτήρα του πατέρα του. Ο Ιωάννης εθέλησε να υποστηρίξη έναν από τους διεκδικητάς του Σουλτανικού θρόνου• αλλά η προσπάθεια της εξεγέρσεως απέτυχε και ο Μουράτ Β΄ ωργισμένος, απεφάσισε να πολιορκήση την Κωνσταντινούπολι και να καταλάβη αμέσως την πόλι αυτή, που για πολύ καιρό την εποφθαλμιούσε.

Αλλά η δύναμι των Οθωμανών, που δεν είχε προλάβει να αναλάβη μετά την ήττα της Άγκυρας και που είχε εξασθενήσει λόγω των εσωτερικών ανωμαλιών, δεν ήτο ακόμη επαρκής για να δώση ένα τέτοιο κτύπημα. Το 1422 οι Τούρκοι πολιώρκησαν την Κωνσταντινούπολι. Στην Βυζαντινή φιλολογία βρίσκεται ένα ειδικό έργο, γραμμένο από τον Ιωάννη Κομνηνό, υπό τον τίτλο «Διήγησι των πολέμων της Κωνσταντινουπόλεως του 6930 (1422) όπου ο Αμουράτ Μπέης επετέθη κατά της πόλεως, την οποίαν θα είχε καταλάβει, αν δεν την βοηθούσε η ευλογημένη Μητέρα του Θεού» (σ.2).

Η Στάση του Νίκα (Ιανουάριος του 532)

του Alexander A. Vasiliev

.

Όταν ανέβηκε στον θρόνο ο Ιουστινιανός, η εσωτερική ζωή της Αυτοκρατορίας βρισκόταν σε μια κατάσταση ανώμαλη και ταραχώδη. Η φτώχεια ήταν απλωμένη παντού – κυρίως δε στις επαρχίες – και οι φόροι δεν επληρώνοντο τακτικά. Οι φατρίες του Ιπποδρόμου, οι μεγάλες ιδιοκτησίες, οι συγγενείς του Αναστασίου που διεκδικούσαν τα δικαιώματα στον θρόνο και, τελικά, οι διαφωνίες των θρησκευτικών ομάδων ηύξησαν τις εσωτερικές ανωμαλίες, με αποτέλεσμα να δημιουργηθή μιά ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα.

Όταν ανέβηκε στον θρόνο ο Ιουστινιανός κατάλαβε καλά ότι η εσωτερική ζωή της Αυτοκρατορίας χρειαζόταν μεγάλες μεταρρυθμίσεις και αντιμετώπισε το πρόβλημα αυτό με θάρρος. Κύρια πληροφοριακή πηγή γι’ αυτή τη φάσι της δράσεως του Ιουστινιανού είναι αι Νεαραί, η πραγματεία του Ιωάννου του Λυδού «Διοίκησι (Magistrates) του Ρωμαϊκού Κράτους» και «τα ανέκδοτα» του συγχρόνου του Προκοπίου. Τώρα τελευταία, έχει βρεθεί, στους παπύρους, αρκετό αξιόλογο υλικό.