Οι Φιλικοί: «Αυτοί που πέτυχαν το αδύνατο»

.

Προσωπικότητες του 1821

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Ο Ιωάννης Φιλήμων, στο βιβλίο του «Φιλική Εταιρία», που εκδόθηκε στο Ναύπλιο το 1834, έγραψε για τους ιδρυτές και τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας: «Αδύνατοι, αλλά φιλοπάτριδές τινες και άξιοι Έλληνες κατώρθωσαν τον Πόλεμον της Ελλάδος».

Τρεις απλοί έμποροι είχαν την έμπνευση «να εισάξωσιν εις αυτήν όλους τους εκλεκτούς και ανδρείους των ομογενών, δια να ενεργήσωσι μόνοι των ό, τι ματαίως και προ πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων» και πέτυχαν αυτό που εθεωρείτο αδύνατο: Οι επί αιώνες ραγιάδες να ξεσηκωθούν και να επιτύχουν την ελευθερία τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.  Για την ίδρυση, το σκοπό, την ιδεολογία, το έργο και τη σύνθεση των μελών της Φιλικής Εταιρείας σημειώνονται τα ακόλουθα:

Α. Ίδρυση στη Ρωσία. Η Φιλική Εταιρεία δεν ιδρύεται στην άθεη  Γαλλία, ή γενικότερα στη Παπική και Προτεσταντική Δυτική Ευρώπη, αλλά στην Ορθόδοξη και  Ρωσική Οδησσό. Η Ρωσία δεν έχει ανάμιξη στα της Φιλικής Εταιρείας, αλλά σε αυτήν αναπτύσσονται από Έλληνες πολίτες κινήσεις υποστήριξης της.

Β. Μεσοαστοί έμποροι οι ιδρυτές. Οι ιδρυτές ανήκαν στη μεσαία τάξη των Ελλήνων, ασχολούνταν με το Εμπόριο και ιδεολογία τους ήταν η απελευθέρωση των Ελλήνων από την Τυραννία.

Γ. Ορθόδοξοι Χριστιανοί οι ιδρυτές. Οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήσαν μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Κάποιοι, διακατεχόμενοι από επιλεκτική μνήμη και αντίληψη, γράφουν αόριστα το 1814 ως χρόνο ιδρύσεώς Της, άλλοι τον Σεπτέμβριο του 1814.

Καπετάν Κωνσταντής Λαχανάς (1769 -19 Δεκεμβρίου 1842)

.

Ένας από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς αρχηγούς και ήρωες της σαμιακής επανάστασης του 1821. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Φώκος. Το «Λαχανάς» ήταν παρωνύμιο, αλλά επεκράτησε του πραγματικού επωνύμου. Ο Καπετάν Κωσταντής Λαχανάς γεννήθηκε στο Πάνω Βαθύ το 1769. Γονείς του ήταν ο Γεώργιος Φώκος και η Κυριακή. Μικρός υιοθετήθηκε από τον θείο του Γιακουμή.

Σε νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τη θάλασσα και έγινε πλοίαρχος, ταξιδεύοντας αρχικά στα παράλια της Μικράς Ασίας. Αργότερα τα ταξίδια του έφτασαν μέχρι τη Συρία, τη Βόρειο Αφρική, τον Εύξεινο Πόντο και την Ιταλία.

Το 1798 ενόσω βρισκόταν στην Αίγυπτο κατετάγη στην Ελληνική Λεγεώνα του Ναπολέοντα και έλαβε μέρος στις μάχες που δόθηκαν εκεί από γαλλικά στρατεύματα. Μετά την αναχώρηση του Ναπολέοντα από την Αίγυπτο ο Λαχανάς επανήλθε στη Σάμο και έλαβε μέρος στους αγώνες για την κατάκτηση της προυχοντικής εξουσίας, αφού τάχθηκε στο πλευρό της παράταξης των Καρμανιόλων, που επεδίωκαν την κατάργηση των παλαιών προεστών και τη διαφάνεια στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών του νησιού. (1806-1812).

Το 1812, όταν οι αντίπαλοι των Καρμανιόλων, οι Καλικάντζαροι, επικράτησαν στον Κοινό της Σάμου ο Κ. Λαχανάς καταδιώχθηκε και διέφυγε από το νησί για να σωθεί. Κατά τις περιπλανήσεις του έφτασε μέχρι Θεσσαλονίκη, συνδέθηκε δε με τον περιβόητο αρματωλό Νίκο Τζάρα, έγινε οπαδός του και πολέμησε μαζί του εναντίον των Τούρκων.

Ο Νικοτζάρας ναγνωρίζοντας την ανδρεία του Λαχανά τον έκαμε πρωτοπαλίκαρό του. Μετά τον θάνατο του Νικοτζάρα ο τότε νομάρχης Θεσσαλονίκης Μπεκίρ πασάς που υπήρξε παλιότερα βοεβόδας Σάμου τον διόρισε κυβερνήτη του εκεί σταθμεύοντος αυτοκρατορικού πάρωνος. Μετά την απόλυση του Μπεκίρ πασά, παραιτήθηκε και ο Λαχανάς και επέστρεψε στη Σάμο ασχολούμενος με το αρχικό του επάγγελμα κυβερνώντας το ιδιόκτητο πλοίο του «Πυθαγόρας».

Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Φιλικός εκ Πάτμου (1772 – 28 Νοεμβρίου 1852)

Εικόνα από:stamps-gr.blogspot.com

1. Νεανικά χρόνια: Η Οδησσός και η ίδρυση της Εταιρείας

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος γεννήθηκε στην Πάτμο το 1772. Ο πατέρας του Νικόλαος είχε υπηρετήσει στο ρωσικό στρατό, ενώ η μητέρα του Δούκαινα, που καταγόταν από αρχοντική οικογένεια του νησιού, φρόντισε για την ανατροφή του.¹ Σπούδασε στην Πατμιάδα Σχολή. Όταν έγινε 20 ετών, μετέβη στην Τεργέστη και εργάσθηκε σε μεγάλο εμπορικό οίκο.

Το 1810 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Οδησσό, όπου εργάσθηκε ως γραμματέας του μεγαλεμπόρου Βασιλείου Ξένου. Το 1812 ήλθε στην Κωνσταντινούπολη για εμπορικές υποθέσεις και συνεταιρίσθηκε με τους Ιωαννίτες Ασημάκη Κροκίδα, Χριστόδουλο Οικονόμου και Κυριάκο Μπατζακτζή σχετικά με το εμπόριο λαδιού. Για το λόγο αυτόν μετέβη στις αρχές του 1813 στην Πρέβεζα και τα Γιάννενα, όπου έλαβε σχετική άδεια από τον Αλή Πασά με τη μεσολάβηση του Μάνθου Οικονόμου, αδελφού ενός εκ των συνεταίρων του.

Στη συνέχεια επισκέφθηκε την Αγία Μαύρα (Λευκάδα), όπου, όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του,² μυήθηκε στον Τεκτονισμό. Το Νοέμβριο του 1813 επανήλθε στην Οδησσό. Εκεί, όπως αναφέρει ο ίδιος,³ γνώρισε το Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και συνδέθηκε φιλικά μαζί τους. Η φιλία των τριών ανδρών οδήγησε στην ιδέα της σύστασης μιας μυστικής εταιρείας.⁴

Ο ιστορικός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, επαναπροσεγγίζοντας το θέμα της σύστασης της Φιλικής Εταιρείας,⁵ ύστερα από έρευνα σε αρχειακές πηγές και μελέτη της αλληλογραφίας μεταξύ των μελών της Φιλικής Εταιρείας, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μπορεί να υποστηριχθεί βάσιμα η υπόθεση πως δεν υπήρξε πράγματι ιδρυτική τριάδα της Εταιρείας. Την πρωτοβουλία στην πρώτη επεξεργασία της ιδέας σύστασης της Φιλικής την είχαν, κατά τον Σβολόπουλο, οι Τσακάλωφ και Σκουφάς, χωρίς να είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ο αρχικός εμπνευστής.

Ασπροποταμίτες αγωνιστές στην Ελληνική Επανάσταση του 1821,σύμφωνα με σχετική μελέτη

Ι.Μ Τιμίου Σταυρού

Την ιδιαίτερη συμμετοχή των Ασπροποταμιτών Βλάχων στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, αναδεικνύει επίκαιρη μελέτη του δρα Θεόδωρου Νημά, σχολικού συμβούλου φιλολόγων και προέδρων του Φιλολογικού Ιστορικού Λογοτεχνικού Συνδέσμου Τρικάλων.

Στον αγώνα για την εθνική αποκατάσταση, η Δυτική Θεσσαλία και ιδιαίτερα η περιοχή Ασπροποτάμου είχε σημαντική συμμετοχή. Η εξέγερση του μητροπολίτη Λαρίσης-Τρίκκης Διονυσίου Β΄, το 1600, ήταν η πρώτη αξιόλογη επανάσταση του υπόδουλου Ελληνισμού.

Οι Τρικαλινοί έλαβαν μέρος στα Ορλωφικά και πλήρωσαν με βαρύ φόρο αίματος την κίνησή τους αυτή. Το 1808, σύμφωνα με τον κ. Νημά, σημειώνεται η επανάσταση των Βλαχαβαίων στα Χάσια. Και φτάνουμε στη μεγάλη Επανάσταση του 1821, στην οποία συμμετέχει ενεργά η Θεσσαλία.

Η περιοχή Ασπροποτάμου, στη Δυτική Θεσσαλία και η Θετταλομαγνησία στην Ανατολική, έδωσαν το αγωνιστικό “παρών”. Όμως, μετά την αποτυχία τους, οι Θεσσαλοί αγωνιστές κατεβαίνουν στη Νότια Ελλάδα και συνεχίζουν εκεί τον αγώνα.

Μετά τη δημιουργία του πρώτου ελεύθερου Ελληνικού Κράτους το 1830, οι Θεσσαλοί χρειάστηκε να συνεχίσουν τους αγώνες τους για να πετύχουν και τη δική τους απελευθέρωση. Έτσι, εκδηλώνεται επαναστατικό κίνημα το 1840-41 στη ΝΑ Θεσσαλία και ακολουθεί η μεγάλη Θεσσαλική Επανάσταση του 1854, η οποία, καίτοι νικηφόρα, δεν έφερε το ποθούμενο εξαιτίας της επέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων, σημειώνει ο ερευνητής.

Νικόλαος Σκουφάς

αναδημοσίευση από την Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Κόσμου

.

1. Γέννηση – νεανικά χρόνια

Ο Νικόλαος Κουμπάρος ή Σκουφάς γεννήθηκε το 1779 στο Κομπότι της Άρτας, από οικογένεια μεσαίας οικονομικής επιφάνειας. Τα πρώτα γράμματα ο Νικόλαος τα διδάχθηκε από τον ασκητή Θεοχάρη Ντούια, στην Άρτα, στην ερειπωμένη εκκλησία της Κασσοπετριάς[σ.1]. Στη συνέχεια μαθήτευσε δίπλα στο Δενδραμή (ή Βεντραμή) Μεσολογγίτη. [σ.2]

Μετά την ενηλικίωσή του ο Νικόλαος μεταβαίνει στην Άρτα, όπου ασχολήθηκε με τη ραφή σκούφων, και για το λόγο αυτό πήρε το προσωνύμιο Σκουφάς, ενώ παράλληλα διατηρούσε ένα μικρό εμπορικό κατάστημα. Το 1813 μεταναστεύει στη Ρωσία, σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Εγκαταστάθηκε στην Οδησσό και ασχολήθηκε με το εμπόριο, στη νεοσύστατη αυτή πόλη-λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας.

2. Η ίδρυση της Εταιρείας και η δράση του Σκουφά ως φιλικού

Στην Οδησσό ο Νικόλαος Σκουφάς συνδέθηκε με άλλους ομογενείς εμπόρους, μεταξύ των οποίων και τους μελλοντικούς συνιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας Αθανάσιο Τσακάλωφ και Εμμανουήλ  Ξάνθο, καθώς και με τον Κωνσταντίνο Ράδο. Ο Κωνσταντίνος Ράδος, που αργότερα θα λάβει ενεργό μέρος στην Επανάσταση, είχε σπουδάσει στην Πίζα της Ιταλίας, όπου συνδέθηκε με το κίνημα των Καρμπονάρων. Εξαιτίας της φιλικής σχέσης με τον Ράδο μυήθηκε ενδεχομένως ο Σκουφάς στο πνεύμα των μυστικών εταιρειών.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Εμμανουήλ Ξάνθου,

1846: O αγωνιστής και «Φιλικός», Ανδρέας Λόντος.

Φωτογραφία από: agiasofia.com

    Ο Ανδρέας Λόντος γεννήθηκε το 1784 και ήταν γιος του ισχυρού κοτζαμπάση της Βοστίτσας (Αίγιο) Σωτηράκη Λόντου.

Η δύναμη της οικογένειας ενισχύθηκε ιδιαίτερα στα χρόνια που Μώρα-βαλεσής ήταν ο Βελή πασάς, γιος του Αλή πασά (1807-1812). Μετά την αντικατάσταση του Βελή ο Σωτηράκης Λόντος έπεσε σε δυσμένεια και θανατώθηκε, τον Οκτώβριο του 1812.

Την εποχή εκείνη ο Ανδρέας Λόντος κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη. Στην Βοστίτσα επέστρεψε το 1818, και πάλι ως κοτζαμπάσης, ενώ την ίδια χρονιά φαίνεται ότι μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία.

Διατηρούσε στενούς δεσμούς με τον Ανδρέα Ζαΐμη και τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και σε συνεργασία με αυτούς πρωτοστάτησε στην έναρξη της επανάστασης στις βορειοδυτικές επαρχίες της Πελοποννήσου.

Από τις αρχές της επανάστασης συγκρότησε δικό του σώμα ενόπλων και δημιούργησε στρατόπεδο στην περιοχή του χωριού Σελλά, μεταξύ Πάτρας και Αιγίου, ενώ έλαβε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο και στη Ρούμελη.

Αν και στη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας δεν έλαβε σημαντικά πολιτικά αξιώματα, παρόλα αυτά μετείχε ενεργά στις πολιτικές διεργασίες και στις συγκρούσεις που προκλήθηκαν στο πλαίσιο της ελληνικής επανάστασης.

Κατηγορήθηκε ότι δικοί του ένοπλοι σκότωσαν τον Αντώνη Οικονόμου τον Δεκέμβριο του 1821, εμποδίζοντας έτσι τη συμμετοχή του στην Α΄ Εθνοσυνέλευση.

Ὅρκος τῶν Φιλικῶν (1814-1821)

    ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ ἐνώπιόν του ἀληθινοῦ Θεοῦ οἰκειοθελῶς, ὅτι θέλω εἶμαι ἐπὶ ζωῆς μου πιστὸς εἰς τὴν Ἑταιρείαν κατὰ πάντα. Νὰ μὴ φανερώσω τὸ παραμικρὸν ἀπὸ τὰ σημεῖα καὶ λόγους της, μήτε νὰ σταθῶ κατ᾿ οὐδένα λόγον ἡ ἀφορμή του νὰ καταλάβωσιν ἄλλοι ποτέ, ὅτι γνωρίζω τί περὶ τούτων, μήτε εἰς συγγενεῖς μου, μήτε εἰς πνευματικὸν ἢ φίλον μου.

 ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ, ὅτι εἰς τὸ ἑξῆς δὲν θέλω ἔμβει εἰς καμίαν ἄλλην ἑταιρείαν, ὁποία καὶ ἂν εἶναι, μήτε εἰς κανένα δεσμὸν ὑποχρεωτικόν. Καὶ μάλιστα, ὁποιονδήποτε δεσμὸν ἂν εἶχα, καὶ τὸν πλέον ἀδιάφορον ὡς πρὸς τὴν Ἑταιρείαν, θέλω τὸν νομίζει ὡς οὐδέν.

 ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ, ὅτι θέλω τρέφει εἰς τὴν καρδίαν μου ἀδιάλλακτον μῖσος ἐναντίον τῶν τυράννων τῆς πατρίδος μου, ὀπαδῶν καὶ τῶν ὁμοφρόνων μὲ τούτους. Θέλω ἐνεργεῖ κατὰ πάντα τρόπον πρὸς βλάβην καὶ αὐτὸν τὸν παντελῆ ὄλεθρόν των, ὅταν ἡ περίστασις τὸ συγχωρήση.

 ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ νὰ μὴ μεταχειρισθῶ ποτὲ βίαν διὰ νὰ συγγνωρισθῶ μὲ κανένα συνάδελφον, προσέχων ἐξ ἐναντίας μὲ τὴν μεγαλυτέραν ἐπιμέλειαν νὰ μὴ λανθασθῶ κατὰ τοῦτο, γινόμενος αἴτιος ἀκολούθου τινὸς συμβάντος.

ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ νὰ συντρέχω, ὅπου εὕρω τινὰ συνάδελφον, μὲ ὅλην τὴν δύναμιν καὶ τὴν κατάστασίν μου. Νὰ προσφέρω εἰς αὐτὸν σέβας καὶ ὑπακοήν, ἂν εἶναι μεγαλύτερος εἰς τὸν βαθμόν, καὶ ἂν ἔτυχε πρότερον ἐχθρός μου, τόσον περισσότερον νὰ τὸν ἀγαπῶ καὶ νὰ τὸν συντρέχω καθ᾿ ὅσον ἡ ἔχθρα μου ἤθελε εἶναι μεγαλυτέρα.

ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ, ὅτι, καθὼς ἐγὼ παρεδέχθην εἰς τὴν Ἑταιρείαν, νὰ δέχωμαι παρομοίως ἄλλον ἀδελφόν, μεταχειριζόμενος πάντα τρόπον καὶ ὅλην τὴν κανονιζομένην ἄργητα, ἑωσοῦ τὸν γνωρίσω Ἕλληνα ἀληθῆ, θερμὸν ὑπερασπιστὴν τῆς πατρίδος, ἄνθρωπον ἐνάρετον καὶ ἄξιον ὄχι μόνον νὰ φυλάττῃ τὸ μυστικόν, ἀλλὰ νὰ κατηχήση καὶ ἄλλον ὀρθοῦ φρονήματος.