Δύο σελίδες ιστορίας. «30 Αυγούστου 1922. Το τέλος…»

Συνωστισμένοι Έλληνες στρατιώτες στο λιμάνι της Σμύρνης περιμένουν να εκκενωθούν προς τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου και την ηπειρωτική Ελλάδα.

.

30 Αυγούστου 1922. Το τέλος…

Στις 25 Αυγούστου 1922, η όψη της Σμύρνης ήταν πένθιμη. Την είχαν αφήσει και τα τελευταία τμήματα του Ελληνικού στρατού που υποχωρούσε προς την Ερυθραία και χιλιάδες πολίτες συνωστίζονταν στην προκυμαία για να τους παραλάβει κάποιο πλοίο και να τους μεταφέρει στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε ενδιαφερθεί καθόλου για τη μεταφορά τόσων ψυχών και φυσικά τα πλοία ήταν ελάχιστα.

Την ώρα που ο μητροπολίτης Σμύρνης έτρεχε στους πρόξενους ζητώντας βοήθεια για τους αμάχους ή με επιστολές του εκλιπαρούσε ανθρωπισμό από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ο Στεργιάδης φυγαδευόταν από τους Άγγλους με αγγλικό πολεμικό.

Τον υπασπιστή του, έναν Κρητικό χωροφύλακα, που του έφερε τις βαλίτσες μέχρι την αποβάθρα, ούτε που γύρισε το κεφάλι του να τον χαιρετίσει. Λίγο αργότερα οι Τσέτες θα τον ξεκοίλιαζαν μαζί με τη γυναίκα του. Αλλά ούτε για τον πρύτανη Καραθεοδωρή θα ενδιαφερόταν. Ο επιφανής μαθηματικός σώθηκε από τον Σμυρναίο δημοσιογράφο Θεοδόσιο Δανιηλίδη.

Τη νύκτα της 25ης προς την 26η Αυγούστου, περνούσαν ακόμα μπουλούκια του ελληνικού στρατού κατευθυνόμενα προς την Κρήνη (Τσεσμέ) της Ερυθραίας, για να επιβιβαστούν σε πλοία.

Το πρωί της 26ης Αυγούστου η προκυμαία της Σμύρνης από το Τελωνείο μέχρι την Πούντα ήταν γεμάτη κόσμο, ενώ ακόμα πρόβαλαν ρακένδυτοι και πεινασμένοι στρατιώτες, κατευθυνόμενοι προς Ερυθραία.

Το απόγευμα, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος ζήτησε την προστασία του πληθυσμού από τον Αμερικάνο πρόξενο Γ. Χόρτον, αλλά μάταια. Στην πρόσκληση του George Horton να επιβιβαστεί σε αμερικανικό αντιτορπιλικό για να σωθεί, θα αρνιόταν.  Αργότερα ο Χόρτον θα περιλάμβανε όσα φρικτά είδε να κάνουν οι μουσουλμάνοι Τούρκοι προς τον χριστιανικό πληθυσμό στο βιβλίο του «Η Μάστιγα της Ασίας«. Ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τις θηριωδίες που έγιναν.

Η Ελληνική αποχώρηση από τη Μικρά Ασία (1922)

.

Επί μερικά χρόνια ο Ελληνικός στρατός κρατούσε μια γραμμή μεγάλου μήκους χωρίς επαρκή τροφή και ιματισμό. Πολλές απ’ τις στρατιωτικές αυτές μονάδες είχαν σταλεί απ’ τους Συμμάχους να πολεμήσουν γι αυτούς στη Ρωσία, οπού είχαν υποστεί βαρείες απώλειες. Είχαν περιέλθει σε μια κατάσταση βαρύτατης απώλειας του ηθικού τους.

Προσπαθούσαν να διαφύγουν από έναν αμείλικτο εχθρό, απ’ τον όποιο δεν μπορούσαν να περιμένουν κανένα οίκτο, εάν αιχμαλωτίζον­ταν. Όσοι απ’ αυτούς διέφυγαν εκάλυψαν την απόσταση απ’ το μέτωπο μέχρι την παραλία μέσα σε χρονικό διάστημα εξαιρετικά μικρό. Ολόκληρος ο Μουσουλμανικός πληθυσμός ανάμεσα στον όποιο περνούσαν ήταν εχθρικός και καλά εξωπλισμένος.

Φαίνεται απίθανο να βρήκαν καιρό να διαπράξουν σοβαρές σφαγές η να είχαν τη διάθεση και την ψυχραιμία να σταματήσουν στον δρόμο και να κακοποιήσουν γυναίκες. Μπορεί να παραδεχτεί κανείς ότι έκαψαν και ερήμωσαν τον τόπο απ’ τον όποιο περνούσαν. Οι Έλληνες ισχυρίσθηκαν ότι ήταν στρατιωτική ανάγκη να το κάμουν αυτό και νομίζω ότι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν μια τέτοια ανάγκη αν είναι δυνατό κατ’ αρχήν — να υποστηρίξει κανείς κάτι τέτοιο. Ήταν πρόδηλα περισσότερο δικαιο­λογημένοι να ερημώσουν τον τόπο ανάμεσα σ’ αυτούς και στους Κεμαλικούς πού προήλαυναν εναντίον τους, παρ’ όσο ήταν ο δικός μας Sherman στην «Πορεία του προς τη Θάλασσα».

Σμύρνη 1922: Εμπόρευμα από μετάξι αλλά καρδιά από χρυσάφι

 

του Γιάννη Αλεξανδρόπουλου,
ιστορικού, συνεργάτη

Ήταν 8 Σεπτεμβρίου 1922 στην Σμύρνη. Το μέτωπο είχε καταρρεύσει και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, με απόγνωση και τρόπο, έψαχναν τρόπο να αποβιβαστούν σε οποιοδήποτε πλοίο για να γλιτώσουν απο την μανία των τουρκικών ορδών. Τότε, πολλοί Μικρασιάτες ανεπιτυχώς προσπάθησαν να επιβιβαστούν σε διάφορα ευρωπαϊκά πλοία, εμπορικά ή πολεμικά.

Δυστυχώς, σε πλείστες περιπτώσεις τα ευρωπαϊκά πληρώματα με βάρβαρο τρόπο απαγόρευαν την αποβίβαση των Ελλήνων προσφύγων στα πλοία τους, όμως υπήρχαν και οι εξαιρέσεις.

Ένας Ιάπωνας καπετάνιος εμπορικού πλοίου και το πλήρωμά του, συγκλονισμένοι από την εικόνα της τραγωδίας και χωρίς χρονοτριβή, παίρνουν μια γενναία απόφαση: μεταφέρουν στο κατάστρωμα όλο το φορτίο από μετάξι και δαντέλα που ήταν αποθηκευμένο στα αμπάρια και χωρίς δισταγμό τα πετάνε στη θάλασσα!

Για τον Ιάπωνα καπετάνιο -το όνομα του οποίου παραμένει, δυστυχώς, έως σήμερα άγνωστο- υπέρτερο όλων είναι η διάσωση των ανθρώπινων ψυχών. Γι’ αυτό δίνει διαταγή να πλευρίσει το πλοίο στην προκυμαία και να επιβιβαστούν σε αυτό Ελληνες και Αρμένιοι, προκειμένου να μεταφερθούν ασφαλείς στον Πειραιά και σε άλλα ελληνικά λιμάνια.

Η εξαίρετη αυτή πράξη δεν πέρασε απαρατήρητη· καταγράφηκε μέσα και από τις πληροφορίες που έδωσε ο Τζορτζ Χόρτον, Αμερικανός πρόξενος τότε στη Σμύρνη. Σε τηλεγράφημά του προς το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ (18 Σεπτεμβρίου 1922) τονίζει: «Ενα γιαπωνέζικο πλοίο πήρε μερικούς πρόσφυγες και άκουσα πως πέταξε το φορτίο του για τον σκοπό αυτό. Επιβάτες του πλοίου μιλούν για τη συγκινητικά ευγενική συμπεριφορά του ιαπωνικού πληρώματος».