Η διαχρονική αξία του Σωκράτη στη φιλοσοφική σκέψη

Μαρία Σκαμπαρδώνη

Ο Σωκράτης θεωρείται το ανώτερο δείγμα ηθικής προσωπικότητας όλων των εποχών. Είναι εκείνος ο φιλόσοφος όπου σύμφωνα με τον Κικέρωνα, κατέβασε τη φιλοσοφία από τη γη στους ανθρώπους. Είναι ο φιλόσοφος εκείνος που καταπιάστηκε πρώτος με τα σπουδαία ηθικά διλήμματα και τη διαμόρφωση της πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου, όταν όλοι οι στοχαστές πριν από εκείνον ασχολούνται με την προέλευση του κόσμου και τη διερεύνηση των φυσικών φαινομένων.

»Ρε φίλε πολύ φωνάζει ο Καντιώτης, δεν μπορώ να τον ακούσω…»

αναδημοσίευση από το Πνεύματος κοινωνία

.

»Οἱ Προφῆται ὡς εἶδον…» ~ Συνοδικόν της Ορθοδοξίας

Όταν ένας Επίσκοπος της Εκκλησίας, τολμά δημόσια να χτυπήσει την ποιμαντική ράβδο με δύναμη, και να βροντοφωνάξει απο ιερή αγανάκτηση:

»Oυαί και αλοίμονο, η ένταξή μας στην ΕΟΚ όχι απλώς εμπορική, αλλά ιδεολογική, ηθική, οικογενειακή, Προφητεύω από της θέσεως ταύτης, ότι θα γίνει ο τάφος της Ελλάδος και της ορθοδοξίας…» (π. Αυγουστίνος Καντιώτης εν έτει 1972.)

Και 44 χρόνια μετά αυτό συντελείται, καλά θα κάνει η θεολογία του στοχασμού, που πολλώ απέχει απο αυτό το χάρισμα, να σιωπά μπροστά στίς αποκαλύψεις Του Θεού, μέσω εκείνων που Αυτός θέλησε να ενεργήσει, για να προειδοποιήσει το ποίμνιο Του….

Είναι »ανυπόφορος» ο λόγος του πατέρα Αυγουστίνου, για τον σύγχρονο χριστιανό, διότι είναι οξύς ωσάν των Προφητών. Έλαβε αυτό το χάρισμα, προείδε σωστά τα δεινά που έρχονταν, και με πόνο ψυχής, πολλές φορές με δάκρυα στα μάτια, φώναζε και προειδοποιούσε…

Είπε για την Ευρώπη, για τούς αντίχριστους νόμους που θα υποχρεωθούμε να εφαρμόσουμε, για την διάλυση των θεσμών της οικογένειας, της παιδείας, την στοχευμένη διάλυση του ορθόδοξου φρονημάτος της κοινωνίας, αλλά και της Εκκλησίας…. (την λεγόμενη »ένωση των εκκλησιών»).

Τα σχολεία της αρχαίας Ελλάδος

Μαθητές και διδάκαλοι Εικόνα από:psychology.wikia.com

Τα προηγούμενα κεφάλαια έχουν αναπτύξει ικανοποιητικά, καθώς μου φαίνεται, ότι η Ελληνική Παιδεία το ίδιο στη Σπάρτη και στην Αθήνα, στη θεωρία και στην πράξη στόχευαν να δημιουργήσουν όσο το δυνατό καλύτερο πολίτη, όχι όσο το δυνατό καλύτερο κερδοσκόπο, χρηματορέκτη• η Ελληνική Παιδεία επιδίωκε το καλό της κοινότητας, όχι το ατομικό καλό. Οι μέθοδοι και τα υλικά της εκπαίδευσης φυσικά διέφεραν ως προς την αντίληψη του καλού πολίτη που ίσχυε σε κάθε μέρος, αλλά τα ιδανικά ήταν πάντοτε τα ίδια.

Ο Σπαρτιάτης, με τη δική του σχολική αντίληψη για τη ζωή, πίστευε ότι το όλο καθήκον του άνδρα ήταν να είναι γενναίος, να είναι αγέρωχος στις κακουχίες και στον πόνο, να είναι καλός στρατιώτης και να είναι πάντα σε τέλεια φυσική κατάσταση• όταν τα ελληνικά του ένστικτα απαιτούσαν αισθητική ικανοποίηση, μετέτρεπε τη στρατιωτική του άσκηση σε μουσικό χορό και τραγουδούσε τραγούδια προς τιμή της ανδρείας.

Μακριές συζητήσεις και μακρόχρονο διαλογισμό τα κοιτούσε με περιφρόνηση, γιατί προτιμούσε τις πράξεις από τα λόγια και τις σκέψεις και την ουσία μιας κατάστασης μπορούσε πάντα να την εκφράσει με μια μοναδική πρόταση. Αυτή η σπαρτιατική αντίληψη για τον πολίτη οροθετούσε το στόχο της Σπαρτιατικής Παιδείας. Καθημερινές κακουχίες, ατέλειωτη φυσική άσκηση, διαρκείς δοκιμασίες θάρρους και καρτερικότητας ήταν ο κλήρος του Σπαρτιατόπουλου. Δε μάθαινε να διαβάζει, να γράφει ή να λογαριάζει• ασκούνταν να μιλάει μόνο με μονόλογα ή βραχύτατες φράσεις, γιατί τι ανάγκη είχε ο Σπαρτιάτης τα γράμματα ή τη φλυαρία; Η φαντασία του όφειλε επίσης να υποταχθεί στο σπαρτιατικό ιδεώδες : οι χοροί του, τα τραγούδια του, οι θεότητές του, ήσαν όλα στρατιωτικά.

Η Εσωτερική Σχολή του Πυθαγόρα

« Πη παρέβην ; τι δ ΄έρεξα ; τι μοι δέον ουκ ετελέσθη;»

( Τι κακό έκανα ; Τι καλό έκανα ; Τι έπρεπε να κάνω και δεν το έκανα ; )

.

Η εσωτερική σχολή του Πυθαγόρα θεωρείται το πρώτο πανεπιστήμιο του κόσμου, όπου η διδασκαλία γινόταν με μυστηριακό και συμβολικό τρόπο. Πρώτος ο Πυθαγόρας εισήγαγε στην Ελλάδα το σύστημα της πρακτικής φιλοσοφίας, της ηθικής των ανθρωπίνων καθηκόντων. Η φιλοσοφία του βοηθούσε τον άνθρωπο να εξυψώσει βαθμιαία την ψυχή και το νου του, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην πρόοδο της ίδιας της ανθρωπότητας.

Παρόλο που η σχολή του, ριζοσπαστικά για την εποχή του, δεχόταν και άνδρες και γυναίκες, η διδασκαλία του προοριζόταν για λίγους, ή όπως εκείνος έλεγε : «μη είναι προς πάντας πάντα ρητά». Προοριζόταν γι’ αυτούς που μπορούν να ξεπεράσουν «τις δοκιμασίες», γι αυτούς που μπορούν να σφυρηλατήσουν τον χαρακτήρα τους ,για να δεχτούν έτοιμοι πλέον την Αλήθεια.

Συνήθιζε να διαχωρίζει τους μαθητές σε εξωτερικούς και Εσωτερικούς (την διάκριση αυτή ο Πυθαγόρας την είχε διδαχτεί από τους Αιγύπτιους Ιερείς, οι οποίοι εφάρμοζαν ένα παρόμοιο σύστημα διδασκαλίας). Οι εξωτερικοί μαθητές ήταν εκείνοι που παρακολουθούσαν τις «δημόσιες» ακροάσεις κατά τις οποίες ο Πυθαγόρας επέλεγε τους μελλοντικούς Εσωτερικούς Μαθητές του. Στο ακροατήριο αυτό μιλούσε για τον σεβασμό στους νόμους, την αλληλεγγύη, την ομόνοια, την φιλία κ.λ.π.

Η εισδοχή των μαθητών στην Σχολή, καθώς και η διδασκαλία γινόταν όπως τις σχολές Μυστηρίων. Ο υποψήφιος έπρεπε να περάσει κάποιες Δοκιμασίες, για να μπορέσει να γίνει αποδεκτός στον χώρο και να μαθητεύσει στην Σχολή.

Η Ακαδημία του Πλάτωνα και οι εξαιρετικοί σπουδαστές της

Συμπληρώθηκαν 2400 χρόνια από την ίδρυση της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Η Ακαδημία ιδρύθηκε από τον Πλάτωνα στην Αθήνα το 387 π. Χ. και έκλεισε οριστικά το 529 μ.Χ.

Βρίσκονταν σε ένα άλσος του προαστίου των Αθηνών την Ακαδήμεια, αφιερωμένο στον Αθηναίο ήρωα Ακάδημο, από το όνομα του οποίου προέρχεται και η ονομασία της. 

Αναφέρεται ότι στην είσοδο της Ακαδημίας υπήρχε η επιγραφή: «ἀγεωμέτρητος μηδεὶς εἰσίτω». 

Αυτή η σχολή είχε ως στόχο να εκπαιδεύσει «φιλοσόφους πολιτικούς», οι οποίοι θα είχαν τα κατάλληλα εφόδια να κυβερνήσουν, σύμφωνα µε την πολιτική θεωρία του Πλάτωνα. 

Λειτουργούσε όπως τα σύγχρονα πανεπιστήμια, αναπτύσσοντας τους τομείς του γνωστικού ενδιαφέροντος της εποχής από φιλοσοφία έως μαθηματικά και αστρονομία.

Η Ακαδημία του Πλάτωνα είναι το αρχαιότερο Πανεπιστήμιο στον κόσμο και το μακροβιότερο μέχρι σήμερα. Λειτούργησε 916 χρόνια!

Ο ιδρυτής της ο Πλάτωνας, είναι ο μεγαλύτερος φιλόσοφος όλων των εποχών. Διδάσκεται όλους τους αιώνες σε όλες τις φιλοσοφικές σχολές. Δεν θεωρείται σήμερα κανείς φιλόσοφος, αν δεν έχει μελετήσει τον Πλάτωνα. Άλλωστε όπως μας λέει ο Άλφρεντ Νορθ Γουαϊτχεντ «Όλη η Δυτική Φιλοσοφία είναι μια σειρά από υποσημειώσεις στον Πλάτωνα» (Alfred North Whitehead- 1861-1947) «Διαδικασία και πραγματικότητα (1929), επανέκδοση. 1979».

Η ΑΝΔΡΕΙΑ ΚΑΙ Η ΕΥΦΥΪΑ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Ἡ ἀνδρεία, ὁ ἀπαράμιλλος ἡρωϊσμός, ἡ χαρισματικὴ προσωπικότητα, ἡ αὐταπάρνηση, τὸ εὖρος καὶ ἡ ταχύτητα τοῦ πνεύματός του ἦταν μοναδικά, καὶ στὸ μέγεθος αὐτὸ δὲν παρουσιάστηκαν ποτὲ ξανὰ ἀπὸ ἕναν ἡγέτη, μιᾶς τόσο μεγάλης αὐτοκρατορίας. Ὁ Ἀρριανὸς ἔγραψε ὅτι «ὁ Ἀλέξανδρος εἶχε τὴ θαυμάσια δύναμη νὰ ἁρπάζει τὴ σωστὴ κίνηση, ὅταν ἡ κατάσταση φαινόταν νεφελώδης».

Οἱ μάχες καὶ οἱ νίκες του ἀποκαθήλωσαν καθετὶ ποὺ θεωροῦσαν δεδομένο μέχρι τότε, ὅπως τὸ ἀκατανίκητο τοῦ περσικοῦ ἱππικοῦ.

Ὅπως σημειώνει ὁ Χάμοντ, ὁ Ἀλέξανδρος μεγάλωσε σὲ ἕνα βασίλειο ποὺ βρισκόταν συνεχῶς σὲ πόλεμο. Ἔτσι ἡ ἐπιβίωση σὲ δύσκολες πολεμικὲς στιγμὲς ἦταν καθημερινὸ βίωμα. Ὁ Ἀλέξανδρος πολεμοῦσε πρῶτος, ὅπως πρῶτος ἀνέβαινε τὰ ἐχθρικὰ τείχη, στὴν πρώτη γραμμή, μαζὶ μὲ τοὺς ἁπλοὺς στρατιῶτες τῆς μακεδονικῆς φάλαγγας.

Ἡ φωνὴ τοῦ Ἀλέξανδρου ἦταν δυνατὴ καὶ ἑλκυστική, ἡ φύση του ἀκούραστη καὶ μποροῦσε νὰ ἀσκεῖται ἀνεβαίνοντας καὶ κατεβαίνοντας ἀπὸ ἕνα ἅρμα. Αὐτὴ ἡ σωματική του δύναμη καὶ τὸ παράστημά του ἐπέτρεψαν στὸν Ἀλέξανδρο νὰ ἀνεβεῖ στὴ ράχη τοῦ Βουκεφάλα, περιστατικὸ στὸ ὁποῖο ὁ Φίλιππος θαύμασε τὸ θάρρος τοῦ γιοῦ του.

Οἱ τραυματισμοί του δεκάδες, ἀπὸ τοὺς ὁποίους καὶ γλύτωσε καὶ ἀνάρρωνε σχετικὰ γρήγορα, τηρουμένων τῶν ἀναλογιῶν καὶ τῶν ἰατρικῶν μέσων τῆς ἐποχῆς του, κι αὐτὸ ὀφειλόταν στὶς σωματικές του ἱκανότητες καὶ ἀντοχές. Αὐτὲς ποὺ συνδέονταν μὲ τὶς πνευματικές του δυνατότητες, οἱ ὁποῖες εἶχαν δημιουργηθεῖ ἤδη ἀπὸ τὴν παιδική του ἡλικία.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ (μέρος ΣΤ’)

ΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ ΕΔΩ

άρθρο που αλίευσε ο Πελασγός

Στις εκδηλώσεις

Επίσης, οι γυναίκες ήταν παρούσες στις μεγάλες πομπές, στα μυστήρια, στους γάμους και στις κηδείες. Ένα μήνα μετά το γάμο, στις 11 του Ανθεστηρίωνα, η νεαρή σύζυγος προετοιμάζεται για τη μεγάλη γιορτή των ανθεστηρίων, γιορτή του ερχομού της άνοιξης, των πρώτων λουλουδιών και του καινούργιου κρασιού, που τώρα το είχαν για πώληση και έρχονταν στην Αθήνα να το αγοράσουν ξένοι και κάτοικοι των δήμων .τα ανθεστήρια κρατούσαν τρεις μέρες και κάθε μέρα είχε ένα ειδικό όνομα και μια πατροπαράδοτη εθιμοτυπία.

Την πρώτη μέρα, στα πιθοίγια, δηλ. Στη μέρα «των πίθων», ξεσφράγιζαν τα τεράστια πήλινα αγγεία όπου φύλαγαν το κρασί, δοκίμαζαν την καινούργια σοδειά και οι αγοραστές γέμιζαν τα αγγεία τους. Για τους δούλους η μέρα αυτή είχε εντελώς ξεχωριστή σημασία, γιατί ήταν η μόνη μέρα του χρόνου που είχαν το δικαίωμα να κάνουν και να πουν ό,τι ήθελαν. Φυσικά, κανένας δεν μπορούσε να εγγυηθεί πως στο τέλος της γιορτής δεν θα είχαν συνέπειες γιατί είχαν ερμηνεύσει πολύ κυριολεκτικά τα δικαιώματα τους…

Σ’ όλα τα σπίτια της Αθήνας η πρώτη μέρα άρχιζε με επίσημες θυσίες προς τιμήν των θεών, στις οποίες έπαιρνε μέρος ολόκληρη η οικογένεια και όλοι οι δούλοι του σπιτιού. Η πιο χαρούμενη μέρα ήταν η δεύτερη, οι χοές, δηλ. Η μέρα των φιαλών και των αγγείων.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ (μέρος Γ’)

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΕΔΩ

άρθρο που αλίευσε ο Πελασγός

Κουρεία

.Οι Αθηναίοι για να βοηθούν το μεγάλωμα των μαλλιών τα άλειφαν με λάδι ανακατεμένο με αρωματικές ουσίες. Τον 6ο αιώνα οι άντρες είχαν μακριούς βοστρύχους, αλλά μετά τη μάχη του Μαραθώνα άρχισαν να τους κόβουν πιο κοντούς. Αργότερα, μετά τον Αλέξανδρο το Μεγάλο, ξύριζαν τα μουστάκια και τα γένια. Οι Έλληνες δεν άφηναν ποτέ μουστάκι χωρίς γένια. Έπειτα ο κουρέας τούς περιποιόταν τα χέρια κι όταν τελείωνε έδινε στον πελάτη έναν καθρέφτη για να θαυμάσει τον εαυτό του, έτσι ακριβώς όπως κάνουν οι κουρείς στις μέρες μας.

Τον καιρό που ο κουρέας έφτιαχνε τη ν κόμη ενός πελάτη, οι άλλοι περίμεναν τη σειρά τους φλυαρώντας για όλα. χάρη σ’ αυτό τον τρόπο ζωής, οι κουρείς έγιναν εξαιρετικά κοινωνικοί. Ήταν κατατοπισμένοι για όλα τα νέα και τα κουτσομπολιά, που τα διέδιδαν και τα ερμήνευαν όπως ήθελαν. Δεν είναι παράξενο που είχαν τη φήμη ότι ήταν φλύαροι και αθυρόστομοι.

Ο πρώτος άνθρωπος που έφερε στην Αθήνα την είδηση της καταστροφής στη Σικελία ήταν ένας κουρέας από τον Πειραιά. Είχε μάθει τη θλιβερή είδηση από το δούλο ενός λιποτάκτη και χωρίς να αργήσει άφησε το κουρείο κι έτρεξε με μια ανάσα στην Αθήνα, από φόβο μην τον προλάβει κανένας άλλος. Στην πόλη, όπου δεν ήξεραν τίποτε, η είδηση προκάλεσε μεγάλη ανησυχία. Ο κόσμος περικύκλωσε τον κουρέα και άρχισε να τον ξεψαχνίζει, μα αυτός δεν ήξερε ούτε το όνομα εκείνου που του είχε ανακοινώσει το τραγικό νέο. Οι πολίτες αγανακτισμένοι άρχισαν να φωνάζουν: «0 ψεύτης στην ανάκριση!», «στα Βασανιστήρια!».

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ (μέρος Α’)

άρθρο που αλίευσε ο Πελασγός

Στην Αθήνα η μέρα αρχίζει όπως στη φύση, με την ανατολή του ήλιου. Στον Αθηναίο δεν άρεσε η τεμπελιά. Πλούσιος ή φτωχός, σηκωνόταν μόλις φώτιζε η μέρα. Αλλιώς ούτε ήταν δυνατό. Η ζωή της Αθήνας ήταν έτσι ρυθμισμένη, που εκείνος που θα επέτρεπε στον εαυτό του να τεμπελιάσει τις πρώτες ώρες της μέρας δεν θά βρισκε κανέναν στο σπίτι.

Όταν ο Ιπποκράτης ήθελε να περάσει από τον Σωκράτη να τον πάρει για να κάνουν μαζί μια επίσκεψη στον Πρωταγόρα, που είχε έρθει στην Αθήνα, πήγε στον Σωκράτη πριν από την ανατολή του ήλιου, κι όπως λεει ο Πλάτωνας «έκανε μεγάλη φασαρία χτυπώντας τη θύρα με ένα ραβδί».

Ο Σωκράτης κοιμόταν. Ο Ιπποκράτης τον σήκωσε απ’ το κρεβάτι και επέμεινε να πάνε χωρίς καθυστέρηση.

Αλλά ο φιλόσοφος του απάντησε: «Όχι, είναι πολύ νωρίς. Να πάμε όταν φέξει». Μόλις φάνηκαν οι πρώτες ακτίνες του ήλιου κατευθύνθηκαν προς το σπίτι του Καλλία, όπου είχε καταλύσει ο Πρωταγόρας. Όταν όμως έφτασαν εκεί, βρήκαν το σπίτι γεμάτο καλεσμένους.

Περί πολιτικών: Αριστείδης ο Δίκαιος

Η πολιτική επιστήμη βασίζεται στην πείρα σε σχέση με την κοινωνική ζωή και με αυτήν ασχολείται, γράφει ο Αριστοτέλης. Οι ανώριμοι που παρασύρονται από τα πάθη τους δεν κάνουν για πολιτική, συνεχίζει ο Έλληνας φιλόσοφος στα «Ηθικά Νικομάχεια», καθότι ενεργούν υπό το κράτος αυτών. Σ’ αυτούς του ανθρώπους η όποια γνώση είναι ανώφελη.

Πράγματι στις ημέρες μας η πολιτική απαρτίζεται από άτομα, τα οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες θα αποκλείονταν παντός αξιώματος. Στην εποχή της διαστρέβλωσης αποφασίσαμε να σας δείξουμε ότι ακόμα και κάτω από τρομερή πίεση ο πολιτικός έχει την ευκαιρία να παραμείνει πολιτικός και να μην μετατραπεί σε πολιτικάντη. Αρκεί και ο λαός να έχει την ανάλογη παιδεία και πάνω απ όλα έμφυτο το αίσθημα του αγνού πατριωτισμού.

Ο λόγος για τον Αριστείδη, ο οποίος ονομάστηκε δίκαιος γιατί αγαπούσε πάνω απ όλα το δίκιο. Απέφευγε να λέει ψέματα, ποτέ του δεν κολάκευε αλλά ούτε και κορόιδευε. Έζησε στην Αθήνα την εποχή της περσικής απειλής που εκδηλωνόταν με όπλα και όχι με δάνεια. Ουδέποτε εκμεταλλεύτηκε χρήματα του Δημοσίου. Ο Αριστείδης προτιμούσε την αριστοκρατική, τουτέστιν αξιοκρατική, κυβέρνηση και όχι την δημοκρατική ή την απολυταρχική. Θεωρούσε πως πρέπει να κυβερνούν οι άξιοι, όπως πρέπει να χειρουργούν οι ικανοί γιατροί, να αγωνίζονται σε μια ομάδα οι καλύτεροι αθλητές κ.ο.κ. Σ’ αυτή του την πεποίθηση είχε αντίπαλους αυτούς που αρέσκονταν στο να κολακεύουν τις αδυναμίες του όχλου.

Είμαστε άραγε πραγματικά ελεύθεροι;

Φωτογραφία από:littlepawz.tumblr.com

«Ο πόθος της ελευθερίας είναι έμφυτος σε όλους τους ανθρώπους» (Ἒμφυτος πᾶσιν ἀνθρώποις ὁ τῆς ἐλευθερίας πόθος) Διονύσιος Αλικαρνασσεύς

Αυτή ήταν και ο θεμέλιος λίθος της κοσμοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων που οδήγησε στο απώγειο κάθε έκφανσης της ζωής τους …

Ο άνθρωπος έπρεπε να είναι ελεύθερος στο μυαλό και την ψυχή. Να μην είναι δέσμιος της «πραγματικότητας» αλλά να αγωνίζεται διαρκώς για την κατάκτηση της αλήθειας που θα τον οδηγήσει στην ουσιαστική ελευθερία, όπως δίδαξε πριν χιλιάδες χρόνια ο πατέρας της παγκόσμιας φιλοσοφίας, Σωκράτης, με την αλληγορία του Σπηλαίου.

Ο δρόμος είναι δύσβατος και ανηφορικός αλλά όποιος τον επιλέξει και επιχειρήσει την ανάβασή του θα γνωρίσει τον αληθινό κόσμο, έχοντας δραπετεύσει από ορατά και αόρατα δεσμά.

Η ελευθερία σκέψης, η ελευθερία έκφρασης, η ελευθερία λόγου, η ελευθερία του εκλέγειν-εκλέγεσθαι και η ελεύθερη βούληση είναι μερικές από τις επιμέρους παραμέτρους που την ορίζουν.

Ο πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος αναπτύσσει τεράστιες εσωτερικές δυνάμεις που αποτελούν τροχοπέδη σε κάθε μορφή καταπίεσης, υποδούλωσης, ή αυταρχισμού.