Η αλβανική εισβολή στη Θεσσαλία (14ος αι.) και οι τοπάρχες

ΘΕΣΣΑΛΙΑ: ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου – συγγραφέα

.

Η πιο δυσοίωνη εξέλιξη για το μέλλον της μεσαιωνικής Θεσσαλίας ήταν η διείσδυση, ιδίως μετά το 1309, ομάδων Αλβανών, εκτοπισμένων από τις κοιτίδες τους λόγω εμφυλίων ταραχών, που λεηλατούσαν τα πάντα1.

Γράφει ο Παπαρρηγόπουλος: “επήλθον εις Θεσσαλίαν και νέοι τινές άποικοι, οι Αλβανοί, οίτινες ήρχισαν να εμβάλλωσιν εις Θεσσαλίαν κατ’ αρχάς μεν επί σκοπώ λεηλασίας, μετ’ ου πολύ δε και ίνα οριστικώς κατασταθώσιν εις τας πλουσίας αυτής πεδιάδας (…) μετ΄ ολίγον εισέρευσαν άλλοι και πάλι άλλοι, ώστε πάσα σχεδόν η ύπαιθρος χώρα, παρεκτός των υπό Καταλανών και των Ελλήνων κατεχομένων φρουρίων, κατελήφθη μονίμως υπ’ αυτών. 

Μετά τριάντα δε περίπου έτη σπουδαίαι πολιτικαί μεταβολαι συμβάσαι εν τη ιδία αυτών πατρίδι ηύξησαν τας εκείθεν μεταναστεύσεις, η δε Θεσσαλία τοσούτον υπερπληρώθη Αλβανών, ώστε ούτοι μη δυνάμενοι πλέον να ζήσωσι αυτόθι ετράπησαν εις νέας πάλιν μεταναστεύσεις κατά δε τη λοιπήν χέρσον Ελλάδα και εις τινάς των νήσων. Τας νέας ταύτας των Αλβανών μεταναστεύσεις διηυκόλυνεν η ερήμωσις ήτις ήρχισε να συμβαίνη εν Ελλάδι εκ της προαγομένης παρακμής των Φράγκων αυτής κυριάρχων.»

Εν τω μεταξύ ο τελευταίος Σεβαστοκράτορας, Ιωάννης Β΄ Δούκας, πέθανε χωρίς ν΄ αφήσει διαδόχους το 1318. Η Θεσσαλία παρασύρθηκε στην αναρχία ή καλύτερα στην πολυαρχία ξεχωριστών κρατιδίων που κυβερνούνταν από ντόπιους Έλληνες, και λίγο αργότερα Καταλανούς, Φράγκους και Αλβανούς φεουδάρχες, τους λεγόμενους τοπάρχες.

Τα κυριότερα αστικά κέντρα στη βυζαντινή Θεσσαλία Α΄

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου

1. Τρίκαλα: Τα Τρίκαλα διατηρούσαν το αρχαίο τους όνομα Τρίκκη σ’ όλη τη διάρκεια της Πρωτοβυζαντινής Εποχής. Πρώτη αναφορά στο νέο όνομα της πόλης παρατηρούμε στην «Αλεξιάδα» της Άννας Κομνηνής. Η κατάληξη αυτή του τοπωνυμίου οφείλεται στο βλάχικο ιδίωμα. Στη Λατινική γλώσσα, απ’ την οποία προέρχονται τα βλάχικα, δεν υπήρχαν άρθρα, αλλά αντ’ αυτών χρησιμοποιούνταν η αντωνυμία ille, illa, illud δίπλα σε κύρια ονόματα. Έτσι έχουμε: Τρίκκα – illa = Τρίκ(κ)αλα.

 Ο Κεκαυμένος χαρακτηρίζει τους Τρικαλινούς, τουλάχιστον στην πλειοψηφία τους, Βλάχους. Πάντως η Ορθόδοξη Εκκλησία διατήρησε την αρχαία ονομασία «Μητρόπολις Τρίκκης», ενώ αργότερα προστέθηκε καιτο «και Σταγών». Ο «Συνέκδημος» του Ιεροκλή κατατάσσει τα Τρίκαλα όγδοα στην εκκλησιαστική ιεραρχία της Θεσσαλίας. Τα τείχη των Τρικάλων, όπως και πολλών άλλων θεσσαλικών πόλεων, επισκευάστηκαν επί Ιουστινιανού. Μάλιστα τότε χτίστηκε και το βυζαντινό φρούριο σε λόφο της πόλης, ακριβώς πάνω από τη θέση της αρχαίας ακρόπολης. Αναφορά στα Τρίκαλα κάνει και ο άραβας γεωγράφος Edrisi καθώς και το χρυσόβουλο του Αλέξιου Γ΄ Κομνηνού που εκδόθηκε το 1198 και αφορά στα προνόμια των Ενετών και στο θεσσαλικό χώρο. Το αρχαιότερο κλασικό μνημείο της πόλης, το Ασκληπιείο, καταστράφηκε τον 4^ο αιώνα μ.Χ.