Η κήρυξη της επανάστασης στη Μάνη (17 Μαρτίου 1821)

.

Δρ Πηγή Π. Καλογεράκου Ιστορικός – Αρχαιολόγος
Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού

Η περιοχή της Μάνης, σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, παρέμεινε στην πραγματικότητα απόρθητη, παρά τις επανειλημμένες απόπειρες των Τούρκων για την υποδούλωσή της. Μάλιστα, από το 1776, μετά τα Ορλωφικά,  ανακηρύχθηκε σε ημιανεξάρτητη, φόρου υποτελή ηγεμονία, υπό την άμεση δικαιοδοσία του καπουδάν πασά. Τη διοίκησή της αναλάμβανε ένας από τους καπεταναίους της περιοχής, που διοριζόταν μπέης και ήταν υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης.

Η Μάνη είχε γίνει «το μεγαλύτερον φόβητρον των Τούρκων και το καταφύγιον των Ελλήνων», καθώς λόγω του ιδιότυπου αυτού καθεστώτος, στην επικράτειά της υπήρχαν μόνιμες ανεξέλεγκτες δυνάμεις ενόπλων ανδρών, που αποτελούσαν και τους μοναδικούς έμπειρους πολεμιστές στην Πελοπόννησο. Η φήμη των κατοίκων, σε συνδυασμό με τη  σχετική αυτοτέλεια  της  περιοχής και το κατάλληλο έδαφος της χερσονήσου, που μπορούσε να λειτουργήσει ως ορμητήριο και παράλληλα ως καταφύγιο, είχαν καταστήσει τη Μάνη στη συνείδηση τόσο των Ελλήνων όσο και των ξένων, ως την πιο κατάλληλη περιοχή για την έναρξη του μεγάλου αγώνα.

Πράγματι, παρά τις αντιπαλότητες και τις διαμάχες μεταξύ των μεγάλων οικογενειών της περιοχής, κατά τις τελευταίες δεκαετίες της Τουρκοκρατίας σημειώθηκαν αρκετά επαναστατικά κινήματα και οργανώθηκε η καθολική συμμετοχή των Μανιατών στη μεγάλη επανάσταση.

Τον Οκτώβριο του 1819, οι αρχηγοί συγκεντρώθηκαν στις Κιτριές, στο σπίτι του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, του τελευταίου μπέη της Μάνης, και υπέγραψαν συμφωνία για συνεννόηση και κοινή προετοιμασία. Επί πλέον, πολλοί Μανιάτες, καπεταναίοι, και ο ίδιος ο Πετρόμπεης, έσπευσαν να μυηθούν στη Φιλική Εταιρεία, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι οποιαδήποτε καθολική εξέγερση των Ελλήνων έπρεπε να στηριχθεί στη Μάνη. Μάλιστα, το αρχικό σχέδιο του Υψηλάντη ήταν να μεταβεί ο ίδιος εκεί για την κήρυξη της επανάστασης, κάτι που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε λόγω των κινδύνων που υπέκρυπτε η μετακίνησή του στο  ευρωπαϊκό έδαφος.

«Προκήρυξις Πελοποννησιακής Γερουσίας – 26 Μαΐου 1821

.

«Πατρίς.

Η γενική ευταξία τών υποθέσεων τής πατρίδος μας Πελοποννήσου, καί η αίσια έκβασις τού προκειμένου ιερού αγώνος περί της σεβαστής ελευθερίας τού γένους μας, επειδή καί αναγκαίως απήτουν τήν γενικήν συνέλευσιν καί σκέψιν, συναθροίσθημεν επί τούτου οι υπογεγραμμένοι από μέρος τών επαρχιών μας, έχοντες καί τήν γνώμην καί όλων τών λοιπών απόντων μελών κατά τήν σεβαστήν μονήν τών Καλτεζών, κατ’ εύλογον κοινήν ημών γνώμην καί απόφασιν καί όλων τών απόντων, εκλέξαντες τούς φιλογενεστάτους κυρίους τόν τε Άγιον Βρεσθένης Θεοδώρητον, Σωτήριον Χαραλάμπην, Αθανάσιον Κανακάρην, Αναγνώστην Παπαγιαννόπουλον, Θεοχαράκην Ρέντην καί Νικόλαον Πονηρόπουλον, καθ’ υπακοήν καί συγκατένευσιν καί αυτών εις τήν κοινήν ημών ταύτην πρότασιν, τούς διορίζομεν διά νά παρευρίσκωνται μετά τού ενδοξοτάτου κοινού αρχιστρατήγου μας Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, καί πάντες οι άνωθεν επέχοντες τήν γερουσίαν όλου τού δήμου τών επαρχιών τής Πελοποννήσου, προηγουμένου τής ενδοξότητός του, νά συσκέπτωνται, προβλέπωσι καί διοικώσι καί κατά τό μερικόν καί κατά τό γενικόν απάσας τάς υποθέσεις, διαφοράς, καί πάν ό,τι συντείνει εις τήν κοινήν ευταξίαν, αρμονίαν, εξοικονομίαν τέ καί ευκολίαν τού ιερού αγώνος μας καθ’ όποιον τρόπον η Θεία Πρόνοια τούς φωτίσει καί γνωρίσωσιν ωφέλιμον, έχοντες κατά τούτο κάθε πληρεξουσιότητα, χωρίς νά ειμπορή τινας νά αντιτείνη ή νά παρακούση εις τά νεύματα καί διαταγάς των.»

Ὅρκος τῶν Μανιατῶν (17 Μαρτίου 1821)

Εικόνα από:elas-lyste.blogspot.com

Στὶς 17 Μαρτίου τοῦ 1821 στὴν Ἀρεόπολη συγκεντρώθηκαν οἱ πρόκριτοι τῆς Μάνης καὶ ὅλοι οἱ ἔνοπλοι Μανιάτες μὲ ἀρχηγὸ τὸν Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, ποὺ εἶχε ἐκλεγεῖ ἀρχηγὸς ἀπὸ τὴ Συνέλευση τῶν Κιτριῶν. Ἐκεῖ μετὰ τὴ δοξολογία, μπροστὰ στὸν Ἱερὸ Ναὸ τῶν Ταξιαρχῶν, ὕψωσαν τὸ λάβαρο τοῦ Ἀγῶνα, δηλαδὴ τὴ Μανιάτικη Σημαία.

Ἡ σημαία ἦταν λευκή, μὲ μπλὲ σταυρὸ στὴ μέση. Στὴ πάνω πλευρὰ ἔγραφε «ΝΙΚΗ ἢ ΘΑΝΑΤΟΣ» καὶ στὴ κάτω τὸ ἔνδοξο «ΤΑΝ ἢ ΕΠΙ ΤΑΣ».

Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Φιλικός εκ Πάτμου (1772 – 28 Νοεμβρίου 1852)

Εικόνα από:stamps-gr.blogspot.com

1. Νεανικά χρόνια: Η Οδησσός και η ίδρυση της Εταιρείας

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος γεννήθηκε στην Πάτμο το 1772. Ο πατέρας του Νικόλαος είχε υπηρετήσει στο ρωσικό στρατό, ενώ η μητέρα του Δούκαινα, που καταγόταν από αρχοντική οικογένεια του νησιού, φρόντισε για την ανατροφή του.¹ Σπούδασε στην Πατμιάδα Σχολή. Όταν έγινε 20 ετών, μετέβη στην Τεργέστη και εργάσθηκε σε μεγάλο εμπορικό οίκο.

Το 1810 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Οδησσό, όπου εργάσθηκε ως γραμματέας του μεγαλεμπόρου Βασιλείου Ξένου. Το 1812 ήλθε στην Κωνσταντινούπολη για εμπορικές υποθέσεις και συνεταιρίσθηκε με τους Ιωαννίτες Ασημάκη Κροκίδα, Χριστόδουλο Οικονόμου και Κυριάκο Μπατζακτζή σχετικά με το εμπόριο λαδιού. Για το λόγο αυτόν μετέβη στις αρχές του 1813 στην Πρέβεζα και τα Γιάννενα, όπου έλαβε σχετική άδεια από τον Αλή Πασά με τη μεσολάβηση του Μάνθου Οικονόμου, αδελφού ενός εκ των συνεταίρων του.

Στη συνέχεια επισκέφθηκε την Αγία Μαύρα (Λευκάδα), όπου, όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του,² μυήθηκε στον Τεκτονισμό. Το Νοέμβριο του 1813 επανήλθε στην Οδησσό. Εκεί, όπως αναφέρει ο ίδιος,³ γνώρισε το Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και συνδέθηκε φιλικά μαζί τους. Η φιλία των τριών ανδρών οδήγησε στην ιδέα της σύστασης μιας μυστικής εταιρείας.⁴

Ο ιστορικός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, επαναπροσεγγίζοντας το θέμα της σύστασης της Φιλικής Εταιρείας,⁵ ύστερα από έρευνα σε αρχειακές πηγές και μελέτη της αλληλογραφίας μεταξύ των μελών της Φιλικής Εταιρείας, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μπορεί να υποστηριχθεί βάσιμα η υπόθεση πως δεν υπήρξε πράγματι ιδρυτική τριάδα της Εταιρείας. Την πρωτοβουλία στην πρώτη επεξεργασία της ιδέας σύστασης της Φιλικής την είχαν, κατά τον Σβολόπουλο, οι Τσακάλωφ και Σκουφάς, χωρίς να είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ο αρχικός εμπνευστής.

Ο αγωνιστής Γρίβας Θεοδωράκης (1797- 24 Οκτωβρίου 1862)

Προσωπογραφία του Οπλαρχηγού και Στρατηγού Θεόδωρου Γρίβα

Ο Θεοδωράκης Γρίβας γεννήθηκε το 1797 στην Πάργα και ήταν ο τέταρτος γιος του αρματωλού της Βόνιτσας Δημήτρη-Δράκου Γρίβα και της Θεοδώρας Γιαννίτση από την Πρέβεζα. Οι άλλοι γιοι του Δημήτρη ήταν: ο Χρήστος, ο Φλώρος ή Κώστας, ο Σταύρος και ο Αλέξης.

   Στα δεκατέσσερά του χρόνια διαφώνησε με τον πατέρα του πήγε κοντά στον αρματωλό των Αγράφων Γιάννη Μπουκουβάλα, που ήταν γαμπρός του. Κατόπιν ακολούθησε τον οπλαρχηγό Πανουργιά και σε μια μάχη με τους Τούρκους συνελήφθηκε τραυματισμένος και οδηγήθηκε δέσμιος στα Γιάννενα.

Χάρη στην ανδρεία που έδειξε λίγο πριν ο δήμιος του περάσει τη θηλιά ο Αλή πασάς του χάρισε τη ζωή και τον κράτησε στα Γιάννενα. Το 1819 μάλιστα ο Θεοδωράκης μπήκε στο σώμα των σωματοφυλάκων του πασά στη θέση του αποχωρήσαντος Οδυσσέα Ανδρούτσου, ο οποίος ήταν συγγενής από τη μητέρα του. Ο Θεοδωράκης είχε κομψό και χαριτωμένο παράστημα, φορεσιά που έλαμπε από το χρυσάφι και πλούσια άρματα. Η θητεία του κοντά στον Αλή στα Γιάννενα είχε επίδραση στα κατοπινά του φερσίματα.

    Στην Επανάσταση του 1821 κατέβηκε στην πατρίδα του και οργάνωσε δικό του σώμα από 200 Ακαρνάνες. Έλαβε μέρος στην πολιορκία και κατάληψη του Βραχωρίου και του Ζαπαντιού το καλοκαίρι του 1821, στις μάχες στην περιοχή του Λουτρακίου Κατούνας και του Μακρυνόρους. Επειδή έγινε αρχιστράτηγος της Ακαρνανίας ο Γ. Βαρνακιώτης δυσαρεστήθηκε και πέρασε στον Μοριά με 50 άνδρες, όλοι συγγενείς και οπαδοί του.

Εκεί πολέμησε στη μάχη του Τρικόρφου. Γύρισε στη Δυτική Ελλάδα με το Μαυροκορδάτο και διέπρεψε στη μάχη του Κομποτίου Άρτας και στη μάχη του Αετού Ξηρομέρου το 1822. Όταν ο Γ. Βαρνακιώτης έφυγε από τον Αγώνα το φθινόπωρο του 1822 διεκδίκησε την αρχηγία των όπλων του Ξηρομέρου. Όμως ήρθε σε ρήξη με τους Χασαπαίους και αναμίχθηκε στη δολοφονία έξι Χασαπαίων, που έγινε στο σπίτι του Τάτση Μαγγίνα στο Σκάλωμα Δραγαμέστου. Οι Χασαπαίοι τότε ζήτησαν τη βοήθεια του Γ. Τσόγκα, του Δ. Μακρή και του Μ. Μπότσαρη και πολιόρκησαν τον Γρίβα στο Δραγαμέστο.

Η καθυστερημένη απάντηση του Ιωάννη Καποδίστρια στην παράκληση της Επαναστατικής Κυβερνήσεως του 1824

Βρισκόμαστε στα τέλη του 1825, δύο σχεδόν χρόνια από την αποστολή της επιστολής, με την οποία οι επικεφαλής του Εκτελεστικού   παρακαλούσαν τον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει τα ηνία της Επαναστατικής Κυβερνήσεως προκειμένου να αντιμετωπισθεί ο Εθνικός διχασμός που ξέσπασε το Φθινόπωρο του 1823 και που εξελίχθηκε στον 1ο εμφύλιο πόλεμο της Ελληνικής Επαναστάσεως. Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο ετών, τα μέλη του Εκτελεστικού του 1824 αποκηρύχθηκαν από το Βουλευτικο  ως «εχθροί της πατρίδας» και «αντάρτες» (Δεκέμβριος του 1823), το δε Εκτελεστικό αποκήρυξε με τη σειρά του το Βουλευτικό, με αποτέλεσμα να υπάρξουν δύο Εκτελεστικά και δύο Βουλευτικά – δύο Επαναστατικές κυβερνήσεις. Η κυβέρνηση του αρχικού Βουλευτικού, υπό τον Γεώργιο Κουντουριώτη, επέτυχε την Αγγλική υποστήριξη και την εκταμίευση της πρώτης δόσεως του Αγγλικού δανείου (Φεβρουάριος του 1824), το οποίο κατασπατάλησε επιχειρώντας να εξαγοράσει τους οπαδούς του παλαιού Εκτελεστικού. Με την πλάστιγγα να έχει γείρει συντριπτικά προς το μέρος της, η κυβέρνηση του παλαιού Βουλευτικού συνέντριψε τους αντιπάλους της  και τους υποχρέωσε σε συνθηκολόγηση τον Μάϊο του 1824. Τον Ιούλιο του 1824 ξέσπασε ο 2ος εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους νικητές του 1ου, ο οποίος έληξε τον Ιανουάριο του 1825, πάλι με νίκη της πλευράς Κουντουριώτη. Απέμεναν μόνο οι αντεκδικήσεις των νικητών, χαρακτηριστικότερη των οποίων είναι η δολοφονία του ήρωα της Επαναστάσεως Οδυσσέα Ανδρούτσου (5 Ιουνίου του 1825). Ο Ιωάννης Καποδίστριας απέστειλε την ακόλουθη επιστολή την εποχή της λήξεως του 2ου εμφυλίου πολέμου:

 

Προς την προσωρινήν διοίκησιν της Ελλάδος
Εν Γενεύη, 12 δεκεμβρίου 1825.

Οι διοικηταί, τους οποίους διεδέχθητε υμείς, Κύριοι! μοι έπεμψαν μίαν επιστολήν, γεγραμμένην την πρώτην ιανουαρίου του παρελθόντος έτους, δι ής περιγράφοντες αξιοθρηνήτους τας εσωτερικάς περιστάσεις, με προτρέπουσι να έλθω καγώ αυτόσε, διά να προσθέσω τας δυνάμεις μου εις τας ιδικάς σας, επί σκοπώ του να διαλλάξωμεν τας γνώμας και τα συμφέροντα, των οποίων η διαφορά ενόμιζον ότι έθετεν εις κίνδυνον την πολύτιμον ύπαρξιν της ανεγερθείσης Ελλάδος. Αλλ’ ο Κύριος Δημήτριος Περρούκας, όστις επεφορτίσθη τον κομιστήν αυτής, μόλις εδυνήθη να φθάση τον σεπτέμβριον μήνα εκείνου του έτους, και η ολίγη του υγεία επειδή ήδη τω εσυγχώρησε την αυτόσε επιστροφήν του, ήδη λαμβάνω καγώ την ευκαιρίαν να σας πέμψω την απάντησίν μου.

Η παράκληση της Επαναστατικής Κυβερνήσεως του 1824 προς τον Ιωάννη Καποδίστρια

Βρισκόμαστε στις αρχές του 1824, στην πρώτη περίοδο του εμφυλίου πολέμου που είχε ξεσπάσει το περασμένο Φθινόπωρο, μεταξύ των Φιλικών και των Προκρίτων (Κοτζαμπάσηδων). Ο Ιωάννης Καποδίστριας ζεί εκείνη την εποχή στη Γενεύη, παραγκωνισμένος από τον Τσάρο και έχει αρχίσει να αναπτύσει επαφές με την Αγγλία προκειμένου να ενισχύσει την Εθνική μας υπόθεση. Λίγο πριν αρχίσει η κάμψη της Επαναστάσεως, αποστέλεται από το Εκτελεστικό (το ένα από τα δύο σώματα της Προσωρινής Διοικήσεως, το άλλο είναι το Βουλευτικό) προς τον Ιωάννη Καποδίστρια η ακόλουθη επιστολή:

.

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΞΟΧΩΤΑΤΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΙΩΑΝΝΗΝ Α. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΝ – Ναυπλίω, 1 Ιανουαρίου 1824

Εξοχώτατε!

Η φιλτάτη σου Ελλάς εναβρύνετο διά τας αρετάς του γνησιωτάτου τέκνου της, του ενδόξου και περικλεούς Καποδίστρια, όστις απέδειξεν εις τον πεφωτισμένον κόσμον το βάθος της Ελληνικής αγχινοίας, και ενέπνευσεν εις όλας τα καρδίας σεβασμόν προς τους απογόνους των παλαιών Αθηναίων και Σπαρτιατών, όστις αγάλλεται βλέπων ενσπαρμένα εις τους συμπολίτας του τα ευγενή αισθήματα της ελευθερίας και του πολιτισμού και ελπίζει από τον πατριωτισμόν του βελτίωσιν της τύχης του.

Εξοχώτατε Κόμη! ήτον προωρισμένον βέβαια να γεννηθής εις τον κόσμον διά την αθανασίαν. Η φύσις και η τύχη συνόμωσαν, διά να σε καταστήσουν ευεργέτην της πατρίδος σου, εις την οποίαν απέδωκας την παλαιάν της εύκλειαν και τα ιερά δίκαια, όσα ο Θεός εχάρισεν εις τον άνθρωπον. Δεν διήμαρτες των ελπίδων και της εφέσεως. Οι Έλληνες απεφάσισαν να αποθάνουν εντίμως, διά ν’ αποφύγουν τας συμφοράς της πικροτάτης δουλείας, και χείμαρροι αιμάτων, δακρύων, και ιδρώτων, τους απεκατέστησαν αξίους της ανεξαρτησίας.

Αλλά δεν είναι τόσον δύσκολον ν’ αποκτηση τις την ελευθερίαν του, όσον να την φυλάξη. Τα ελαττώματα της εξωλεστάτης τυραννίας βασιλεύουν εις τας παρούσας γενεάς, ή δ’ αμάθεια και πλεονεξία επαπειλούν την αρτισύστατον ανεξαρτησίαν του έθνους σου. Έχομεν αξίους πολεμικούς, αλλ’ υστερούμεθα εναρέτων ανδρών και αναλόγως αξίων με τας περιστάσεις μας, διότι η επιστήμη της πολιτικής είναι δυσκολώτατον μάθημα.