Περικλέους Ἐπιτάφιος Λόγος: «ὅπου τὰ βραβεῖα τῆς ἀρετῆς εἶναι τὰ πιὸ μεγάλα, ἐκεῖ συγκαταλέγονται μεταξὺ τῶν πολιτῶν καὶ οἱ πιὸ ἐνάρετοι ἄνδρες!»‘

.

(Θουκυδίδου, Ἱστοριῶν Β´, § 35-46)

[35] Οἱ μὲν πολλοὶ τῶν ἐνθάδε ἤδη εἰρηκότων ἐπαινοῦσι τὸν προσθέντα τῷ νόμῳ τὸν λόγον τόνδε, ὡς καλὸν ἐπὶ τοῖς ἐκ τῶν πολέμων θαπτομένοις ἀγορεύεσθαι αὐτόν. ἐμοὶ δὲ ἀρκοῦν ἂν ἐδόκει εἶναι ἀνδρῶν ἀγαθῶν ἔργῳ γενομένων ἔργῳ καὶ δηλοῦσθαι τὰς τιμάς, οἷα καὶ νῦν περὶ τὸν τάφον τόνδε δημοσίᾳ παρασκευασθέντα ὁρᾶτε, καὶ μὴ ἐν ἑνὶ ἀνδρὶ πολλῶν ἀρετὰς κινδυνεύεσθαι εὖ τε καὶ χεῖρον εἰπόντι πιστευθῆναι.

Χαλεπὸν γὰρ τὸ μετρίως εἰπεῖν ἐν ᾧ μόλις καὶ ἡ δόκησις τῆς ἀληθείας βεβαιοῦται. ὅ τε γὰρ ξυνειδὼς καὶ εὔνους ἀκροατὴς τάχ᾿ ἄν τι ἐνδεεστέρως πρὸς ἃ βούλεταί τε καὶ ἐπίσταται νομίσειε δηλοῦσθαι, ὅ τε ἄπειρος ἔστιν ἃ καὶ πλεονάζεσθαι, διὰ φθόνον, εἴ τι ὑπὲρ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀκούοι. μέχρι γὰρ τοῦδε ἀνεκτοὶ οἱ ἔπαινοί εἰσι περὶ ἑτέρων λεγόμενοι, ἐς ὅσον ἂν καὶ αὐτὸς ἕκαστος οἴηται ἱκανὸς εἶναι δρᾶσαί τι ὧν ἤκουσεν· τῷ δὲ ὑπερβάλλοντι αὐτῶν φθονοῦντες ἤδη καὶ ἀπιστοῦσιν. ἐπειδὴ δὲ τοῖς πάλαι οὕτως ἐδοκιμάσθη ταῦτα καλῶς ἔχειν, χρὴ καὶ ἐμὲ ἑπόμενον τῷ νόμῳ πειρᾶσθαι ὑμῶν τῆς ἑκάστου βουλήσεώς τε καὶ δόξης τυχεῖν ὡς ἐπὶ πλεῖστον.

Οἱ περισσότεροι ἀπὸ ὅσους ὡς τώρα ἔχουν μιλήσει ἀπὸ τὸ βῆμα αὐτὸ συνηθίζουν νὰ ἐπαινοῦν ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος στὸν νόμο ποὺ διέπει τὴν ταφὴ τῶν νεκρῶν πρόσθεσε τὴν διάταξη αὐτὴ περὶ ἐπιταφίου λόγου, γιατὶ θεωροῦν ὅτι ἀξίζει τὸν κόπο νὰ ἀπονέμεται μιὰ τέτοια τιμὴ στοὺς νεκροὺς τῶν πολέμων κατὰ τὸν ἐνταφιασμό τους.

Αθηναίοι ηγέτες στον Πελοποννησιακό πόλεμο

(σ.Π/Β: Η τεκμηριωμένη αμφισβήτηση του «μεγαλείου» του Περικλή είναι επιβεβλημένη, καθώς τα καταστροφικά πρότυπα που έχει εγκαθιδρύσει ο «Χρυσός Αιώνας» βρίσκονται εν ισχύ. Το άρθρο προσφέρει μία εξαιρετική ευκαιρία για να βελτιωθεί η ανάγνωση ενός κρίσιμου μέρους της ιστορίας μας που χαρακτηρίζει τη «δυτική» σκέψη εδώ και αιώνες και αναδημοσιεύεται με βαθύ σεβασμό προς τη μνήμη του Θουκυδίδη).

αναδημοσίευση από την Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία
άρθρο του Γιώργου Ψαρουλάκη

.

«Tον Aπρίλιο του 404 π.X. ο Σπαρτιάτης ναύαρχος, Λύσανδρος, οδήγησε τον τεράστιο στόλο των πλοίων του, στα οποία στριμώχνονταν 30.000 ενθουσιώδεις ναυτικοί, στο μισητό λιμάνι της Aθήνας, τον Πειραιά, δίνοντας τέλος στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Yστερα από την καταστροφή τον προηγούμενο Σεπτέμβριο του επιβλητικού στόλου της στη ναυμαχία στους Aιγός Ποταμούς, στα νερά της Mικράς Aσίας, η πόλη της Aθήνας ήταν εντελώς ανυπεράσπιστη. Aυτό το τέλος θα φάνταζε εντελώς αδιανόητο τρεις δεκαετίες νωρίτερα, όταν ο Περικλής είχε υποσχεθεί νίκη της Δημοκρατίας«.

Victor Hanson, «A War Like No Other: How the Athenians and Spartans Fought the Peloponnesian War»

.

Κατ’ αυτό τον τρόπο ξεκινάει τον πρόλογό του ο Hanson, στο έργο του, που πραγματεύεται τον Πελοποννησιακό πόλεμο, επισημαίνοντας το αποτέλεσμα της σύγκρουσης, δηλαδή την ήττα της Aθήνας. Kρίνοντας εκ του αποτελέσματος, θα πραγματευτούμε τις ενέργειες εκείνων που οδήγησαν σε αυτό, χωρίς να ασχοληθούμε εκτεταμένα με τις αιτίες του πιο καταστροφικού πολέμου του αρχαίου ελληνικού κόσμου, που σηματοδότησε την αρχή του τέλους της δύναμης των πόλεων-κρατών.

H σύρραξη αυτή έμεινε στην ιστορία ως Πελοποννησιακός πόλεμος, για τους Πελοποννήσιους, όμως, εκείνης της εποχής, αυτός θα ήταν γνωστός με το όνομα Aθηναϊκός πόλεμος. «Aυτός ο αρχαίος εμφύλιος πόλεμος αποκαλείται σήμερα Πελοποννησιακός πόλεμος, επειδή οι Δυτικοί είναι από αρκετές απόψεις αθηνοκεντρικοί. Oλοι εξισώνουν την Aθήνα με την Eλλάδα. Kαι παρόλο που οι σύγχρονοί μας είναι εξοικειωμένοι με τη Σπάρτη, δεν γνωρίζουν σχεδόν τίποτα για πόλεις-κράτη, όπως η Kόρινθος, οι Συρακούσες ή η Θήβα, αυτοί ήταν οι άλλοι φοβεροί εχθροί της Aθήνας, η δε τριαντάχρονη σύρραξη ήταν γνωστή σ’ αυτούς με την εντελώς διαφορετική ονομασία ‘Aθηναϊκός πόλεμος‘», επαληθεύει ο Hanson. Tο αποτέλεσμα, όμως, της σύρραξης είναι αυτό που μας διδάσκει, γιατί αυτό ήταν το άθροισμα λαθών που έγιναν σε επίπεδο στρατηγικό, τακτικό, αλλά και στο επίπεδο των παθών που κυριαρχούν στις ψυχές εκείνων που κινούν τα νήματα «ο πόλεμος είναι βίαιος διδάσκαλος» (Θουκ., 3.82).

Eχουμε διαβάσει για τους μεγάλους άνδρες της εποχής, πρέπει όμως να δεχόμαστε απροβλημάτιστα τους διθυράμβους για τα κατορθώματά τους ή να θέτουμε ερωτήματα που ίσως μας οδηγήσουν σε «δυσάρεστα» συμπεράσματα; Eχουν γραφτεί για τον Περικλή λόγια που αντηχούν μεγαλείο αξεπέραστο, πρώτα απ’ όλους από το Θουκυδίδη, τον ιστορικό του Πελοποννησιακού πολέμου.

Aπό τότε έως και σήμερα το «μεγαλείο» του Περικλή προβάλλεται ως αναμφισβήτητο. Oπως αφήσαμε να εννοηθεί πιο πάνω, δεν θα ασχοληθούμε με τις αιτίες του πολέμου, οι οποίες θα έφερναν στο φως και τις άλλες πτυχές της προσωπικότητας του Περικλή, αυτές που έχουν να κάνουν με τον πολιτικό άνδρα και κατ’ επέκταση με τη δράση του στην εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Πρέπει, όμως, να τονιστεί ότι ο αριστοκράτης απόγονος των Aλκμεωνιδών, προφανώς δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι ήταν τόσο αφελής ώστε να ήθελε να βλάψει τα συμφέροντα της τάξης στην οποία ανήκε. Aπλώς τα δεδομένα της Aθήνας είχαν αλλάξει. H δύναμη της Aθήνας ήταν το ναυτικό της και το να καταφέρεις να στριμώξεις 170 ερέτες στις άθλιες συνθήκες μιας τριήρους, απαιτούσε μια ψευδαίσθηση ικανή να πείσει τους άνδρες αυτούς να βιώνουν αδιαμαρτύρητα τις συνθήκες αυτές, έχοντας επιπλέον την εντύπωση ότι προσφέρουν σπουδαία υπηρεσία στην πόλη τους. Oμως, υπό αυτή την έννοια ακόμα και αυτή η πτυχή του χαρακτήρα του Περικλή επιδρά σε θέματα καθαρά στρατιωτικά, τα οποία θα εξετάσουμε στη συνέχεια.

Ο τελευταίος λόγος του Περικλή

Βρισκόμαστε στο 430 π.Χ., 2ο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου και έτος κατά το οποίο ξέσπασε η πρώτη περίοδος του Λοιμού (τυφοειδής πυρετός, πιθανόν συνδυασμένος και με άλλους παράγοντες) που αποδεκάτισε τους Αθηναίους. Οι Πελοποννήσιοι πραγματοποιούν τη 2η εισβολή τους στην Αττική. Σε αυτό το σημείο, και καθώς το ηθικό των Αθηναίων είναι πολύ πεσμένο, ο Θουκιδίδης αφηγείται στο 2ο Βιβλίο της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου, τον τελευταίο καταγεγραμμένο λόγο του Περικλή στην Εκκλησία του Δήμου.

.

«Είχα προβλέψει την εναντίον μου αγανάκτησή σας – καταλαβαίνω πολύ καλά τα αίτιά της – και γι αυτό συγκάλεσα Εκκλησία, για να σας θυμίσω, ακριβώς, μερικά πράματα και να σας αποδείξω ότι έχετε άδικο ν’ αγανακτήτε εναντίον μου και ότι δεν δείχνετε καρτερία μπροστά στις συμφορές. Πιστεύω ότι, αν μιά πολιτεία βρίσκεται, στο σύνολό της, σε ακμή, εξυπηρετεί πολύ καλύτερα τους πολίτες παρά όταν οι πολίτες ευτυχούν ο καθένας, αλλά η πολιτεία στο σύνολό της δυστυχεί. Όσο κι αν ένας ιδιώτης ευτυχή στις ιδιωτικές του υποθέσεις, καταστρέφεται κι ο ίδιος μαζί με την πατρίδα του, αν καταστραφή εκείνη.

«Αν όμως δυστυχήση, ενώ η πατρίδα του ευημερεί, έχει πολλές ελπίδες να σωθή. Αφού, λοιπόν, η πολιτεία μπορεί να ανθέξη στις δυστυχίες των πολιτών της, ενώ οι πολίτες δεν μπορούν να ανθέξουν στην δυστυχία της πολιτείας, πως είναι δυνατόν να μην την βοηθήσωμε, αλλά να κάνωμε ό, τι σεις τώρα κάνετε; Τσακισμένοι απ’ τις προσωπικές συμφορές, παραμελείτε το έργο της κοινής σωτηρίας και στρέφετε τις κατηγορίες σας και εναντιον μου, που σας συμβούλεψα να πολεμήστε, και εναντίον του εαυτού σας που συμφωνήσατε μαζί μου και αποφασίσατε τον πόλεμο. Αγανακτείτε εναντίον μου, ενώ είμαι άξιος και δεν είμαι κατώτερος από κανέναν όταν πρόκειται να διακρίνω ποιό είναι το σωστό σε κάθε περίπτωση και να σας το εξηγήσω.

«Είμαι φιλόπατρις και ανώτερος χρημάτων. Εκείνος που ξέρει τι πρέπει να γίνη κι όμως δεν έχει την ικανότητα να πείση τους άλλους, είναι σαν να μην ξέρη τίποτε. Όποιος έχει και τα δύο αυτά χαρίσματα, αλλά δεν έχει φιλοπατρία, δεν μπορεί να δώση τις συμβουλές που πρέπει. Αν έχη φιλοπατρία, αλλά δεν είναι ανώτερος χρημάτων, τότε μπορεί τα πάντα να πουλήση για χρήματα.

Τα σχολεία της αρχαίας Ελλάδος

Μαθητές και διδάκαλοι Εικόνα από:psychology.wikia.com

Τα προηγούμενα κεφάλαια έχουν αναπτύξει ικανοποιητικά, καθώς μου φαίνεται, ότι η Ελληνική Παιδεία το ίδιο στη Σπάρτη και στην Αθήνα, στη θεωρία και στην πράξη στόχευαν να δημιουργήσουν όσο το δυνατό καλύτερο πολίτη, όχι όσο το δυνατό καλύτερο κερδοσκόπο, χρηματορέκτη• η Ελληνική Παιδεία επιδίωκε το καλό της κοινότητας, όχι το ατομικό καλό. Οι μέθοδοι και τα υλικά της εκπαίδευσης φυσικά διέφεραν ως προς την αντίληψη του καλού πολίτη που ίσχυε σε κάθε μέρος, αλλά τα ιδανικά ήταν πάντοτε τα ίδια.

Ο Σπαρτιάτης, με τη δική του σχολική αντίληψη για τη ζωή, πίστευε ότι το όλο καθήκον του άνδρα ήταν να είναι γενναίος, να είναι αγέρωχος στις κακουχίες και στον πόνο, να είναι καλός στρατιώτης και να είναι πάντα σε τέλεια φυσική κατάσταση• όταν τα ελληνικά του ένστικτα απαιτούσαν αισθητική ικανοποίηση, μετέτρεπε τη στρατιωτική του άσκηση σε μουσικό χορό και τραγουδούσε τραγούδια προς τιμή της ανδρείας.

Μακριές συζητήσεις και μακρόχρονο διαλογισμό τα κοιτούσε με περιφρόνηση, γιατί προτιμούσε τις πράξεις από τα λόγια και τις σκέψεις και την ουσία μιας κατάστασης μπορούσε πάντα να την εκφράσει με μια μοναδική πρόταση. Αυτή η σπαρτιατική αντίληψη για τον πολίτη οροθετούσε το στόχο της Σπαρτιατικής Παιδείας. Καθημερινές κακουχίες, ατέλειωτη φυσική άσκηση, διαρκείς δοκιμασίες θάρρους και καρτερικότητας ήταν ο κλήρος του Σπαρτιατόπουλου. Δε μάθαινε να διαβάζει, να γράφει ή να λογαριάζει• ασκούνταν να μιλάει μόνο με μονόλογα ή βραχύτατες φράσεις, γιατί τι ανάγκη είχε ο Σπαρτιάτης τα γράμματα ή τη φλυαρία; Η φαντασία του όφειλε επίσης να υποταχθεί στο σπαρτιατικό ιδεώδες : οι χοροί του, τα τραγούδια του, οι θεότητές του, ήσαν όλα στρατιωτικά.

Οι κλασικές γεωπολιτικές θεωρίες και οι παγκόσμιες στρατηγικές. Ratzel, Kjellén, Mackinder, Haushofer, Spykman, Mahan, de Seversky.

Εικόνα από chgs.umn.edu

.~`~.
Πρόλογος

Η σχέση των πολιτικών μορφωμάτων με τις φυσικές συνθήκες του περιβάλλοντος χώρου και η δυναμική πολιτική διαδικασία, η οποία διαμορφώνεται από τη σχέση αυτή, συγκαταλέγονται στα θέματα που εξετάζει η ανθρωπότητα ήδη από τους πρώτους αιώνες της ύπαρξης της [θεμελιωτής των διεθνών σχέσεων θεωρείται ο Θουκυδίδης]. Ωστόσο, η ανάπτυξη των παγκόσμιων γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών θεωριών έγινε εφικτή μετά την εξακρίβωση της παγκόσμιας γεωγραφίας. Η διαμάχη για την παγκόσμια κυριαρχία, που κορυφώνεται τον 19ο αιώνα με το νεοαποικιοκρατικό κύμα, παρότρυνε τα μέρη να κατευθύνουν τον αγώνα τον οποίο διεξήγαν προηγουμένως για την επίτευξη τοπικών στόχων τακτικής σύμφωνα με τις ανάγκες των παγκόσμιων στρατηγικών στόχων… Η εξέταση της γεωπολιτικής της ξηράς, της θάλασσας και του αέρα είναι απαραίτητη για την κατανόηση της διαδικασίας εξέλιξης των παγκόσμιων πολιτικών και στρατιωτικών στρατηγικών…

.~`~.
Ι
Friedrich Ratzel και Rudolf Kjellén

Η θεωρία του ζωτικού χώρου (Lebensraum) αναπτύχθηκε από τον Ratzel (1844-1904), ο οποίος επηρεασμένος από τον Δαρβίνο υποστήριξε την

Ποιος σκοτώνει την δημοκρατία στα σχολεία;

Φωτογραφία από:apofoitos.com

Δημήτρης Νατσιός, Δάσκαλος -Κιλκίς

Στην εφ. «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 29ης Σεπτεμβρίου 2013, δημοσιεύτηκε μια έρευνα με θέμα: «μίσος και βία στα σχολεία». (Γνωστό και ως «bullying»). Στο κείμενο περιγράφονται φαινόμενα βίας και κυρίως-ως απόρροια των γνωστών γεγονότων- η δράση της Χρυσής Αυγής στις τάξεις και τον αύλειο χώρο. Περιέχεται επιπλέον και δήλωση του κ. Θ. Παπαθεοδώρου, πρώην υφυπουργού παιδείας και πανεπιστημιακού, για το ζήτημα.

Μεταξύ άλλων σημειώνει: «Μην ξεχνάτε ότι ο ρατσισμός και ο φασισμός δουλεύουν πάνω στους κοινούς άξονες του εκφοβισμού και της απαξίωσης των αξιών της δημοκρατίας στο σχολείο, όπως και στην κοινωνία. Γι’ αυτό συνδέσαμε από την αρχή την δράση του “Παρατηρητηρίου κατά της βίας” με την αναβάθμιση της πολιτειακής παιδείας και, σε πρώτη φάση, με την ένταξη στις σχολικές δραστηριότητες ειδικών προγραμμάτων για τους μαθητές».

Ως συνήθως κανείς δεν ασχολείται με τα γενεσιουργά αίτια του φαινομένου της σχολικής βίας, αλλά όλοι τρέχουν, λαχανιασμένοι και περιδεείς, πίσω του.

Μίλησε ο πρώην υφυπουργός για «πολιτειακή παιδεία». Αν τον ερμηνεύω σωστά, οφείλει το σχολείο, κυρίως στην κρίσιμη, εξοπλιστική ηλικία του δημοτικού, να διδάσκει και να εμφυσεί στους μικρούς μαθητές τις πανανθρώπινες αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του αλληλοσεβασμού. («Πολιτειακή παιδεία», μάλλον είναι η καλλιέργεια του δημοκρατικού φρονήματος. Αρέσκονται οι «διανοούμενοι» στους γριφώδεις νεολογισμούς).