
Με την κατάρρευση του μετώπου, επακολούθησε η ξενική κατοχή και ταυτόχρονα η αντίσταση του περήφανου λαού μας. Τότε ακούστηκε και το άλλο όχι, το οποίο διακήρυξε επισήμως ο Κομοτηναίος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος Φιλιππίδης (1938-1941), ο οποίος ευθαρσώς αρνήθηκε να συμμετάσχει στη συμβολική παράδοση της πόλης των Αθηνών και δήλωσε με παρρησία ότι: «Ο αρχηγός της Εκκλησίας δεν παραδίδει την πρωτεύουσα της πατρίδας του εις ουδένα ξένον. Ο αρχηγός της Εκκλησίας ένα καθήκον έχει: να φροντίσει διά την απελευθέρωσιν αυτής».
Όταν επίσης ζητήθηκε από τον ίδιο να ορκίσει την πρώτη κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου, ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος και πάλι αρνήθηκε, λέγοντας ότι: «Ο αρχηγός της Εκκλησίας δεν δύναται να ορκίσει κυβέρνηση σχηματιζόμενη υπό την διοίκηση του εχθρού της πατρίδος».
Αλλά και στο Γερμανό στρατάρχη των κατοχικών δυνάμεων στην Ελλάδα Φον Στούμε, τον οποίο δέχτηκε ως επισκέπτη στην Ιερά Αρχιεπισκοπή, «ορθός, ατάραχος και γαλήνιος με ψυχρό και ανέκφραστο ύφος», έδειξε την έντονη δυσφορία του για την κατάληψη της Ελλάδας από τα ναζιστικά στρατεύματα.
Από τον Ιούλιο του 1941 νέος Αρχιεπίσκοπος εξελέγη ο από Κορίνθου Δαμασκηνός Παπανδρέου (1941-1949). Ο Χρύσανθος έκτοτε ιδιώτευε, αλλά και ενίσχυε κάθε πατριωτική δράση. Ο γνωστός ως «ασύρματος του Δεσπότη» στην κατοχή κρυβόταν και λειτουργούσε στην κατοικία του στην Κυψέλη.
Ο αοίδιμος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και μετέπειτα αντιβασιλέας της Ελλάδας Δαμασκηνός Παπανδρέου κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και σε διάφορες περιπτώσεις εκφώνησε λόγους και έδωσε τις πρέπουσες απαντήσεις στις προκλητικές και απειλητικές υποδείξεις των κατακτητών και των προδοτών συνεργατών τους. Αυτά τα ιστορικά ντοκουμέντα δημοσιεύουμε στο παρόν επετειακό άρθρο μας.