Ξενοφών: μια βιογραφία

Ξενοφών

αναδημοσίευση από τα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας
απόσπασμα από το βιβλίο του Gilbert Murray
«Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής λογοτεχνίας»

.

Μεταξύ των πλησιεστέρων εταίρων του Σωκράτους ήσαν και δύο ιππείς, όχι πολύ διαφόρου ηλικίας· και οι δύο είχον αριστοκρατικάς και αντιθέτους του δήμου παραδόσεις, αι οποίαι παρεκώλυον πάσαν πολιτικήν των φιλοδοξίαν, αλλ’ ουδέτερος αυτών ηγάπα να είναι μόνον λογογράφος. Και ο μεν Πλάτων έμεινεν εν Αθήναις, σπουδάζων μουσικήν, μαθηματικά, ρητορικήν και φιλοσοφίαν, γράφων και καίων διθυράμβους και σχεδιάζων ευριπιδείους τραγωδίας. Ο δε ΞΕΝΟΦΩΝ έφυγε διά να ζητήση τύχην έξω της Ελλάδος. Ελέγετο ότι ο Σωκράτης, απαντήσας πρώτην Φοράν παιδίον τον Ξενοφώντα, τον εσταμάτησε διά της ράβδου του και τον ηρώτησεν αποτόμως πού εγίνοντο διάφορα πράγματα. Ο μικρός ήξευρε και απεκρίθη προσηνώς· αλλ’ ο Σωκράτης επροχώρησε· Και «πού καλοί, καγαθοί γίνονται άνθρωποι;» Το παιδίον εστάθη ενεόν. «Λοιπόν ακολούθει με», του είπεν ο φιλόσοφος. Ο λόγος είναι ben trovato. Ο Ξενοφών ουδέποτε ήτο φιλόσοφος, αλλ’ ήτο τύπος καλού καγαθού· δηλαδή νους τετράγωνος, ευσεβής· κυνηγός και στρατιώτης· καλός οικογενειάρχης ουδέποτ’ έχων θεωρητικάς τάσεις ουδέ διάθεσιν να επικρίνη την κοινήν περί θεών ή νόμων δόξαν, αλλ’ έτοιμος να κηρύσση και να φιλοσοφή ησύχως περί πάντων των ολιγώτερον επικινδύνων ζητημάτων.

Το πολίτευμα της Αρχαίας Σπάρτης

Γράφει ο Τεύταμος

Ιστορίας Αλήθεια

Το Σπαρτιατικό πολίτευμα είναι εκείνο το πολίτευμα που έχει πολυσυζητηθεί κατά την αρχαιότητα, και μάλιστα πάνω σ’ αυτό έχουν συγκεντρωθεί όλες οι κρίσεις και οι επικρίσεις των θεωρητικών, ποιος ήταν τελικώς ο χαρακτήρας του πολιτεύματος της Σπάρτης. Οι μαρτυρίες εκείνων των θεωρητικών δεν προέρχονται από την ίδια την Σπάρτη, αλλά είναι διαφορετικής προέλευσης και εποχής και μέσα από κείμενα διαφορετικού περιεχομένου (πολιτικά, φιλοσοφικά, ρητορικά). Η θεωρητική συζήτηση πάνω στην φύση του Σπαρτιατικού πολιτεύματος επικεντρώνεται σε δυο μεγάλες περιόδους της αρχαιότητας: α) κλασικοί χρόνοι (5ος – 4ος αι. π.Χ.) και β) ελληνιστικοί – ρωμαϊκοί χρόνοι (4ος αι. π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ.).

α) Οι κλασικοί χρόνοι (5ος – 4ος π.Χ.)

Είναι ο αιώνας διεκδίκησης Σπάρτης και Αθήνας για την ηγεμονία της Ελλάδος. Ταυτόχρονα είναι ένας αγώνας ιδεολογικών – πολιτικών αντιπαραθέσεων τόσο μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης όσο και μεταξύ των πολιτικών – φιλοσοφικών κύκλων της Αθήνας. Σ’ αυτήν την αντιπαράθεση της Αθήνας είναι χρήσιμο το παράδειγμα της Σπάρτης: αφ’ ενός οι υπέρμαχοι της δημοκρατίας κατακρίνουν την Σπάρτη, αφ’ ετέρου οι αντίπαλοι της δημοκρατίας προβάλλουν ως πρότυπο την Σπάρτη. Ο φιλοσοφικός λόγος, κατά την περίοδο αυτή, προβαίνει σε συγκρίσεις με ιδεατές κοινωνίες, προσπαθώντας να δει κατά πόσον τα πολιτεύματα της Σπάρτης και της Αθήνας είναι ορθά σε σχέση με μια ιδεατή κοινωνία. Ο 5ος αιώνας τελειώνει με τον εμφύλιο ανάμεσα στην Αθήνα και τους συμμάχους της και την Σπάρτη και τους συμμάχους της, και δίνει έτσι το στίγμα της αλλαγής του πολιτικοκοινωνικού σκηνικού. Την περίοδο ακριβώς εκείνη γράφεται η «ιστορία» της Σπάρτης. Στη συγγραφή αυτή επιλέγονται δυο διαφορετικές στιγμές της ιστορίας της Σπάρτης. Οι δυο αυτές στιγμές καθορίζουν και τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η Σπάρτη και το βαθμό εκτίμησης που κάθε αρχαίος έχει γι’ αυτή. Οι δυο στιγμές των πηγών διχάζονται: η α΄ ιστορική στιγμή των πηγών συνιστά την κριτική του Σπαρτιατικού πολιτεύματος: η νομοθεσία και το πολίτευμα έχει παρεκκλίνει από την αρχική του κατάσταση (κοινωνικές αδικίες, πολιτικές ανισότητες, διακρίσεις πολιτών, ανταγωνισμό διαφορετικών μορφών εξουσίας, εκφυλισμό των ηθών, μονομερή προσανατολισμός του πολιτεύματος). Αυτό προϋποθέτει ότι κάποια στιγμή τα πράγματα δεν ήταν τα ίδια. Η β΄ ιστορική στιγμή των πηγών αφορά σε μια εποχή που στην Σπάρτη υπήρχε δικαιοσύνη και ευνομία, καθώς επίσης ελευθερία, ισότης και ισομοιρία των πολιτών (των ομοίων). Δύσκολο να ορίσουμε ποια εποχή ήταν αυτή, αν υπήρξε ποτέ και αν ήταν έτσι ακριβώς. Το μόνο βέβαιο είναι πάντως ότι στο επίπεδο του πολιτικού λόγου υπήρχε.

Πλεονεκτήματα και αδυναμίες της Δημοκρατίας μέσα από κείμενα των Ηροδότου – Ξενοφώντος – Αισχύλου

archaia-ellada.blogspot

Ιστορίας Αλήθεια

Την αρχαία ελληνική γραμματεία απασχόλησαν επανειλημμένως τα μεγάλα ερωτήματα της πολιτικής θεωρίας και πράξης. Ιδιαίτερα, τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες της δημοκρατίας έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον πολλών αρχαίων συγγραφέων που αντιπροσωπεύουν διαφορετικά είδη της. Είναι γεγονός ότι, η δημοκρατία ήταν ένα πολίτευμα που στηρίχθηκε σε τολμηρές μεταρρυθμίσεις και συνδέθηκε με τα ανεπανάληπτα επιτεύγματα της Αθήνας του 5ου π.Χ αιώνος. Από την άλλη όμως, δέχθηκε αρκετές επικρίσεις για τα κακώς κείμενα που εμφάνισε. Προκλήθηκαν έτσι αλλεπάλληλες συζητήσεις, που η αντανάκλασή τους είναι κάτι παραπάνω από εμφανής στα κείμενα της εποχής. Στα πλαίσια αυτά κινείται η μελέτη των αποσπασμάτων από τις Ιστορίες του Ηροδότου, τα Ελληνικά του Ξενοφώντα και τις Ευμενίδες του Αισχύλου. Η προσέγγιση των παραπάνω αποσπασμάτων θα γίνει, αφού ληφθούν υπόψη το ιστορικό και ιδεολογικό τους περίγραμμα, το γραμματειακό τους είδος, καθώς και η οπτική γωνία κάθε συγγραφέα.

ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ 3, 80-82

Ο Ηρόδοτος ήταν ο πρώτος ιστοριογράφος1. Υπήρξε θαυμαστής της Αθήνας και της δημοκρατίας της. Έζησε εξάλλου την περίοδο της μεγάλης της ακμής (μέσα του 5ου π.Χ). Είχε σε πολύ μεγάλη εκτίμηση τον Περικλή και τον θεωρούσε ικανότατο πολιτικό. Θεωρεί το δημοκρατικό πολίτευμα ως τον καθοριστικό παράγοντα της Αθηναϊκής ανάπτυξης. Οι στρατιωτικές επιτυχίες των Αθηνών αποδίδονται από τον ίδιο στο γεγονός ότι ο κάθε πολίτης αισθανόταν ελεύθερος, και επομένως περισσότερο υπεύθυνος ως μέλος της κοινότητας.

Η ΑΡΧΟΝΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΗ (Βασικά Μαθήματα Πολιτικής Αγωγής από δικούς μας Δασκάλους)

άρθρο του Φώτη Μιχαήλ

.

Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος, στο βιβλίο του »Πολιτικόν θέατρον», γράφει: »Οι πολίτες μιμούνται τους άρχοντές τους. Γι’ αυτό και εκείνοι πρέπει να προσέχουν πάρα πολύ, ώστε να μην τους φθείρουν με το κακό τους παράδειγμα».(1)

Είναι αλήθεια ότι η ζωή των αρχόντων ( δημάρχων, περιφερειαρχών, υπουργών κ.ο.κ.), δύσκολα μπορεί να μείνει κρυφή.
Έλεγε ο Πλούταρχος(2): »Όπως τα ψεγάδια του προσώπου μας είναι γνωστά σε όλους, έτσι και τα παραμικρά σφάλματα των αρχόντων, τα παρατηρούν και τα γνωρίζουν οι πάντες».

Για έναν ιδιώτη, το να είναι φαυλόβιος, αναμφίβολα, είναι αισχρό. Για έναν άρχοντα, όμως, είναι αισχρότερο και ατιμότερο, διότι η ζωή του άρχοντα εκτίθεται και προσφέρεται προς μίμηση ανά πάσα στιγμή.

Μάλιστα ο γνωστός πατήρ της Εκκλησίας Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης(3) δίδασκε σχετικά και τα εξής: »Το μέγεθος του αμαρτήματος είναι ανάλογο προς τον βαθμό του αξιώματος, που έχει ο αμαρτάνων. Και πολλές φορές σφάλματα, που τα παραβλέπουμε και τα συγχωρούμε στους απλούς ανθρώπους, τα θεωρούμε ασυγχώρητα για τους άρχοντες».

Είναι γεγονός ότι πολύ συχνά παραπονιόμαστε για την αναξιότητα ή και την ανικανότητα των αρχόντων μας. Αναρωτηθήκαμε, όμως, ποτέ, ποιοι είναι οι δάσκαλοί τους, ποια μαθήματα πολιτικής αγωγής έχουνε διδαχθεί και προπαντός ποια είναι τα ζωντανά παραδείγματα, που έχουνε μπροστά τους και προσπαθούν να τα μιμηθούν;

Δυστυχώς, μέσα στην παραζάλη του »δυτικού μας εκσυγχρονισμού», αλλά και της μανίας μας, να φορέσουμε στην Ορθοδοξία μας μανδύα προτεστάντικης ραφής, πετάξαμε στα άχρηστα τους Δασκάλους, τους δικούς μας, περιφρονήσαμε τα πολύτιμα μαθήματά τους και πάνω απ’ όλα κρατήσαμε αποστάσεις από τα ζωντανά μας παραδείγματα: Τους Ήρωες και τους Αγίους. Τους αθλητές της φιλοκαλίας και τους μανικούς εραστές της αρετής και της σοφίας.

Εάν πραγματικά σεβόμασταν την πείρα των Προγόνων μας και τιμούσαμε τις Διδαχές των Αγίων Πατέρων μας, θα φυλάγαμε τις παρακαταθήκες τους ως κόρη οφθαλμού και δεν θα τους είχαμε εξορίσει συλλήβδην τόσο από τους άμβωνες όσο και από τις σχολικές μας αίθουσες.

H Συνεννόηση την εποχή των τριήρων

Η σκυτάλη, εικόνα από την ιστοσελίδα του ΓΕΣ

του Μάρκου – Μάριου Σίμψα

.

Από  τους αρχαίους συγγραφείς, τον Ξενοφώντα κυρίως και τον Θουκιδίδη, μαθαίνουμε ότι οι Σπαρτιάτες προτιμούσαν για τη συνεννοησή τους το γραπτό λόγο. Στο σπαρτιάτικο στρατηγείο ή το αρχηγείο του στόλου η κυριότερη γραπτή αλληλογραφία ήταν με την κυβέρνηση, δηλαδή τους Εφόρους. Τα μηνύματα συντάσσονταν πάντοτε σε λακωνικό ύφος και με πολλή συντομία. Προκειμένου να διαβιβασούν στον παραλήπτη τους, χρησιμοποιούσαν τη σκυτάλη – που ήταν χαρακτηριστικά σπαρτιάτικο μέσο διαβιβάσεως.

Τι ήταν η σκυτάλη; Δύο ράβδοι, με την ίδια διατομή και το ίδιο μάκρος, από τις οποίες τη μία κρατούσαν οι Έφοροι στη Σπάρτη και την άλλη έπαιρνε μαζί του ο βασιλιάς, στρατηγός ή ναύαρχος, που αποδημούσε. Και οι δύο ράβδοι έφερναν την ίδια λοξή εγκοπή καθ’ όλο το μήκος, από το ένα άκρο στο άλλο.

Στο διάστημα που έμενε ανάμεσα από τις περιελίξεις της εγκοπής τύλιγαν ταινία δερμάτινη, πάνω στην οποία έγραφαν το μήνυμα, κάθετα προς τις πλευρές και παράλληλα προς το μήκος. Ξετύλιγαν έπειτα την ταινία και την έστελναν στον αποδέκτη. Εκείνος, όταν την άνοιγε, έβλεπε ένα κυκεώνα από γράμματα, χωρίς νόημα. Σαν τη τύλγε όμως πάνω στα σπειροειδή διαστήματα της ράβδου, που είχε, το κείμενο διαβαζόταν με ευχέρεια.

Σε εκστρατείες που είχαν και ναυτικό τη διοίκηση αναλάμβανε ναύαρχος, εφ’ όσον δεν διοικούσε την εκστρατευτική δύναμη ο βασιλεύς. Είχε τότε ο ναύαρχος έναν υπαρχηγό, υποδιοικητή που ήταν υπεύθυνος για την αποστολή των αγγελιών και γι’ αυτό λεγόταν επιστολιαφόρος ή επιστολεύς, ακόμη και αρχιεπιστολεύς.

Οι Έλληνες γενικά των κλασικών χρόνων, χρησιμοποιούσαν για τη μεταξύ τους συνεννόηση

Η Ναυμαχία της Αβύδου 411 π.Χ.

Φωτογραφία από:www.compendium.ro

1. Τα γεγονότα σύμφωνα με τις πηγές

Η ναυμαχία της Αβύδου ήταν μια από τις πρώτες σημαντικές συγκρούσεις του πολέμου της Ιωνίας (412-405 π.Χ.). Διεξήχθη το Νοέμβριο του 411 π.Χ. και έλαβαν μέρος ο συνασπισμός του πελοποννησιακού στόλου υπό το Μίνδαρο με το περσικό πεζικό και ιππικό του Φαρνάβαζου Β΄ (440-373 π.Χ.) από τη μία και ο αθηναϊκός στόλος υπό τους στρατηγούς Θρασύβουλο και Θράσυλλο από την άλλη.

Οι δύο αρχαίοι συγγραφείς που αφηγούνται τα γεγονότα πριν και κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, ο Ξενοφών και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, παρουσιάζουν αντικρουόμενες εκδοχές, προκαλώντας συχνά σύγχυση.¹ Η παλαιότερη ιστοριογραφία απέρριπτε την εκδοχή του Διοδώρου. Αυτή η τάση τείνει να μεταβληθεί τελευταία, καθώς θεωρείται μεν πειστικότερη η ανασύσταση των γεγονότων που ακολουθεί σε γενικές γραμμές τον Ξενοφώντα, συμπληρώνονται όμως πολλές λεπτομέρειες από τις εκτενέστερες περιγραφές του Διοδώρου.²

Το σημείο όπου συμφωνούν και οι δύο πηγές είναι ότι αφορμή για τη σύγκρουση υπήρξε η προσπάθεια του Ρόδιου στρατηγού Δωριέως, συμμάχου των Πελοποννησίων που διοικούσε μοίρα 14 ή 13 πλοίων, να ενωθεί με το στόλο του Μινδάρου, που ναυλοχούσε στην περιοχή του Ελλησπόντου. Και οι δύο πλευρές, Αθηναίοι και Πελοποννήσιοι, επιδίωκαν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συγκέντρωση πλοίων στην περιοχή του Ελλησπόντου, προσδοκώντας μια αποφασιστική αναμέτρηση.

Οι κινήσεις του Δωριέως έγιναν αντιληπτές από τους Αθηναίους, οι οποίοι έσπευσαν να τον εμποδίσουν με 20 πλοία, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ή με ολόκληρο το στόλο τους (74 πλοία), σύμφωνα με το Διόδωρο. Ο Δωριεύς για να προστατεύσει τις δυνάμεις του κατέφυγε κοντά στο Ροίτειον, κατά τον Ξενοφώντα, ή στη Δάρδανο, σύμφωνα με το Διόδωρο, όπου και αποβίβασε τους στρατιώτες του, που μαζί με τη φρουρά της πόλης τοποθετήθηκαν σε στρατηγικά σημεία της ακτής.

Η «δουλεία» δεν έχει πατρίδα την Ελλάδα…

Ελένη Γεωργακάκη, φοιτήτρια Φιλολογίας

Το ερέθισμα για το παρόν πόνημα μου δόθηκε σε μία διάλεξη που παρακολούθησα  όταν σε μία από τις τοποθετήσεις  και μάλιστα εκπαιδευτικού υποστηρίχθηκε ότι η αρχαία Ελλάδα και κυρίως η Αθήνα και η Σπάρτη συγκαταλέγεται στα ιστορικά παραδείγματα φαινομένων ρατσισμού σε σχέση με τους δούλους.

Ήταν όμως όντως ρατσιστές οι αρχαίοι Έλληνες ως προς τους δούλους; Τους αντιμετώπιζαν και αυτοί ως πράγματα «res», όπως οι Ρωμαίοι τους σκλάβους, οι οποίοι, όπως είναι γνωστό, δεν δίσταζαν να τους ρίξουν ακόμη και ανθρωποφάγα ψάρια, προκειμένου να ψυχαγωγηθούν οι ίδιοι;

Η έρευνά μου με οδήγησε αρχικά σε μία φράση του Οδυσσέα που περιέχεται στην ραψ. ο 373 της Οδύσσειας: «Ἒφαγόν τε, ἒπιόν τε καὶ αἰδοίοισιν ἒδωκα» (= έφαγα και ήπια και έδωσα και στους αιδοίους).  Ο Οδυσσέας στο συγκεκριμένο χωρίο αναφέρεται στους υπηρέτες του παλατιού, αποκαλώντας όμως «αιδοίους» δηλαδή σεβαστούς (<αἰδώ=σεβασμός).