O Μακιαβέλι για την «ουδετερότητα» στον πόλεμο, τα εθνικά στρατεύματα και τις συμμαχίες

Ο Νικολό Μακιαβέλι (ιταλικά: Niccolò di Bernardo dei Machiavelli) (3 Μαΐου 1469 – 21 Ιουνίου 1527), ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας.

αναδημοσίευση από τον Ερανιστή
άρθρο του Δημήτρη Τζήκα*

.

«Η τύχη ορίζει τις μισές μας πράξεις, όμως αφήνει και σε μας να κανονίσουμε τις άλλες μισές.»

Νικολό Μακιαβέλι.

.

Τα ζητήματα του πολέμου και της ειρήνης βρίσκονται στο κέντρο της σκέψης του Μακιαβέλι· ο Ιταλός στοχαστής, έχοντας στο νου του κυρίως πρακτικές πολιτικές ανάγκες της εποχής, γράφει ταυτόχρονα και ως «θεωρητικός» της πολιτικής πράξης. Το ζήτημα της στάσης ενός συλλογικού υποκειμένου, δηλαδή μιας πόλης, ενός κράτους ή και μιας «ομοσπονδίας» κρατών, απέναντι στο ενδεχόμενο μιας πολεμικής αναμέτρησης είναι κυριολεκτικά αιώνιο και διαχρονικό. Την εποχή του Μακιαβέλι, όπως είναι γνωστό, δεν έχουν σχηματιστεί ακόμα τα εθνικά κράτη, όπως τα γνωρίζουμε από τον 18ο αιώνα και ύστερα· βεβαίως ο πόλεμος συνεχίζει να είναι μια οικεία κατάσταση των ανθρώπινων πραγμάτων, σχεδόν «φυσικό» κοινωνικό φαινόμενο, αν και οι αιτίες που τον γεννούν κάθε φορά μπορεί να διαφέρουν.

Όσα συμβαίνουν εκείνη την εποχή στην ιταλική χερσόνησο λειτουργούν ως θεωρητικό παράδειγμα στη μακιαβελική σκέψη, με τον ίδιο τρόπο που η σύγκρουση της Αθήνας με τη Σπάρτη στάθηκε η αφορμή να γράψει ο Θουκυδίδης το σημαντικότερο ίσως βιβλίο της παγκόσμιας Ιστορίας, την Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου· τα γενικότερα συμπεράσματα -οι «νόμοι» της ιστορίας, οι «κανονικότητές» της- συνάγονται από την μελέτη της ιστορικής εμπειρίας -από τη μελέτη των πραγμάτων- και τη λογική της επεξεργασία· άμεσο πρακτικό ζητούμενο στον Μακιαβέλι είναι η δυνατότητα να προβλέψουμε τηn ανθρώπινη. συμπεριφορά σε συγκεκριμένες κάθε φορά ιστορικές συνθήκες και καταστάσεις.

Ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις του βασιλιά της Γαλλίας; Ποια στάση θα κρατήσουν οι Ισπανοί; Μήπως θα ήταν προτιμότερο για τον Πάπα να παραμείνει «ουδέτερος», παρακολουθώντας την εξέλιξη της διαφαινόμενης αναμέτρησης; Ο Πάπας δεν είναι αρκετά ισχυρός, ώστε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα τους δύο αντιμαχόμενους· οι ιταλικές πόλεις είναι μάλλον ασταθής ακόμα πόλος ισχύος, χωρίς ισχυρή κρατική οργάνωση και -κυρίως- χωρίς ικανά και αξιόμαχα στρατεύματα.

Νικολό Μακιαβέλλι – αναφορά στον αυτοαποκαλούμενο «πατριωτικό χώρο»

Η ταινία Blues Brothers αφηγείται την ιστορία της εκτέλεσης μιάς «Θεϊκής αποστολής». Προσπαθώντας να σώσουν ένα ορφανοτροφείο από το «λουκέτο», οι δύο ήρωες καταδιώκονται από την ερωμένη ενός από τους δύο, μιά ομάδα νεοναζί, ένα μουσικό γκρούπ, την αστυνομία, την εθνοφυλακή και τον στρατό των ΗΠΑ.

1ο Απόσπασμα

«Ένας ηγεμόνας, αναγκασμένος εν γνώσει του να υιοθετήσει τα χαρακτηριστικά των κτηνών, οφείλει να επιλέξει την αλεπού και το λιοντάρι.

«Επειδή το λιοντάρι δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του από τις παγίδες και η αλεπού δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της ενάντια στους λύκους.

«Ο ηγεμόνας λοιπόν, είναι αναγκασμένος να είναι αλεπού, ώστε να ανακαλύπτει τις παγίδες, και λιοντάρι, για να τρομάζει τους λύκους. Εκείνοι που βασίζονται μόνο στο λιοντάρι, δεν αντιλαμβάνονται τι κάνουν.

«Ο σοφός άρχοντας επομένως, δεν μπορεί, ούτε οφείλει να τηρήσει τις υποσχέσεις εκείνες που ενδέχεται να στραφούν εναντίον του, κι όταν δεν υφίστανται πλέον οι λόγοι που τον ανάγκασαν να δώσει αυτές τις υποσχέσεις. Αν οι άνθρωποι ήταν απολύτως έντιμοι, αυτή η αρχή δεν θα ίσχυε. Αλλά επειδή είναι ανέντιμοι και δεν θα κρατήσουν τις δικές τους υποσχέσεις, δεν είναι κι ο ηγεμόνας υποχρεωμένος να κρατήσει τις δικές του.

«Δεν θα υπάρξει ποτέ έλλειψη ισχυρών κινήτρων για να δικαιολογηθεί η μη – τήρηση μιάς υπόσχεσης. Θα μπορούσαν να δοθούν ατελείωτα σύχγρονα παραδείγματα αυτού του είδους, αποδεικνύοντας πόσο πολλές συμφωνίες έχουν παραβιαστεί από τους ηγεμόνες και πώς εκείνος που γνωρίζει καλύτερα τους τρόπους της αλεπούς έχει τη μεγαλύτερη επιτυχία».

2ο Απόσπασμα

«Ποτέ ένας νέος ηγεμόνας δεν αφόπλισε τους υπηκόους του. Αντίθετα, τους όπλισε όταν ήταν αφοπλισμένοι. Οπλίζοντάς τους, τα όπλα τους γίνονται δικά σου, (ο Μακιαβέλλι απευθύνεται στον Ηγεμόνα). Όσοι ήσαν δύσπιστοι γίνονται πιστοί, και εκείνοι που ήσαν πιστοί παραμένουν πιστοί, κι έτσι οι υπήκοοί σου γίνονται υποστηρικτές σου.

«Δεν μπορούν να οπλιστούν όλοι σου οι υπήκοοι, κάποιοι πρέπει να μείνουν αφοπλισμένοι. Όταν όμως οι οπλισμένοι αποκτούν προνόμοια, οι αφοπλισμένοι μπορούν να απολαμβάνουν σχετικής ελευθερίας. Αυτή η διαφορετική μεταχείριση, την οποία κατανοούν όλοι, μετατρέπει τους οπλισμένους σε υποστηρικτές σου. Οι αφοπλισμένοι θα σε δικαιολογήσουν, θεωρώντας ότι είναι απαραίτητο εκείνοι που αντιμετωπίζουν τους μεγαλύτερους κινδύνους και σηκώνουν τα μεγαλύτερα βάρη να έχουν τις καλύτερες ανταμοιβές.

Αποφθέγματα του *Νικολό Μακιαβέλι

.

Ο καθένας βλέπει αυτό που φαίνεσαι. Λίγοι καταλαβαίνουν αυτό που είσαι.

Έναν ηγέτη πρέπει να τον φοβούνται και να τον αγαπούν. Αν δεν γίνεται και τα δύο, τότε καλύτερα μόνο να τον φοβούνται.

Τους αντιπάλους σου ή πρέπει να τους παίρνεις με το μέρος σου ή να τους εκμηδενίζεις.

Η αρετή κι ο πλούτος σπάνια πηγαίνουν στον ίδιο άνθρωπο.

Ο άνθρωπος είναι καλός μόνο όταν είναι αδύναμος.

Κάνε το κακό μια κι έξω, αλλά το καλό δίνε το σιγά-σιγά.

Ο πόλεμος αρχίζει όταν θέλεις, αλλά δεν τελειώνει όταν θέλεις.

Η τύχη είναι γυναίκα και γι’ αυτό ευνοεί τον νέο που την χειρίζεται με τόλμη.

Γενικά οι άνθρωποι είναι αγνώμονες, ασταθείς και υποκριτές· προτιμούν να αποφεύγουν τον κίνδυνο και είναι αχόρταγοι για κέρδος.

Όταν η θέληση είναι μεγάλη, οι δυσκολίες δεν μπορεί να είναι μεγάλες.