Περί της Στρατιωτικής Εκγύμνασης και Εκπαίδευσης στο Βυζάντιο κατά την Υστερη Περίοδο (1204-1453)

του Νικόλαου Σ. Κανελλόπουλου

.

Μεταξύ των παραγόντων που επιδρούν στην απόδοση ενός στρατεύματος συγκαταλέγονται το ηθικό των πολεμιστών, ο εξοπλισμός τους, η πολεμική τακτική και, σε ανώτερο επίπεδο, η επιλεγείσα στρατηγική. Σε αυτούς αναμφισβήτητα προστίθεται η στρατιωτική εκπαίδευση. Ο βαθμός ρεαλισμού της εκπαίδευσης, η διάρκεια και η έντασή της αποτελούν θεμελιακούς λίθους για τη βέλτιστη προετοιμασία των μαχητών. Συνδέεται άρρηκτα με την τακτική και την επιτυχία κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις, καθώς οι στρατιώτες καλούνται να πολεμήσουν κατά τον τρόπο που εκπαιδεύτηκαν, ειδάλλως η μεν εκπαίδευση αποτυγχάνει ως προς το σκοπό της, η δε μαχητική ικανότητα του στρατεύματος τίθεται σε αμφισβήτηση πριν καν αυτό εισέλθει στη μάχη (σ.1).

Οι Βυζαντινοί, κληρονόμοι και συνεχιστές της ρωμαϊκής στρατιωτικής παράδοσης, ασχολήθηκαν με ζητήματα στρατιωτικής εκπαίδευσης. Αδιάψευστο μάρτυρα αποτελούν τα εγχειρίδια περί τακτικής και πολιορκητικής που έχουν διασωθεί, τα οποία προορίζονταν για την θεωρητική εκπαίδευση και κατάρτιση των βυζαντινών αξιωματούχων (σ.2). Συνήθως, ακολουθώντας την ελληνορωμαϊκή παράδοση, αυτά περιελάμβαναν στην ύλη τους ειδικότερες οδηγίες για την εξάσκηση των στρατευμάτων (σ.3). Αν και σημαντικό ζήτημα, η εκπαίδευση του βυζαντινού στρατού δεν έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των ερευνητών, με εξαίρεση ένα μικρό αριθμό εξειδικευμένων μελετών, οι οποίες επικεντρώνονται στη μέση βυζαντινή περίοδο, για την οποία οι πληροφορίες είναι σχετικά επαρκείς (σ.4).

Για την ύστερη περίοδο, στην οποία θα αναφερθούμε, δεν διαθέτουμε στοιχεία αντλούμενα από στρατιωτικά εγχειρίδια σχετικά με την θεωρητική ή πρακτική εκπαίδευση του βυζαντινού στρατού, καθώς είτε δεν εγράφησαν είτε δεν σώζονται παρόμοια κείμενα (σ.5).

Παρά ταύτα, συγκεντρώνοντας στοιχεία από τις ιστορικές πηγές και κυρίως από κείμενα, όπως επιστολές, εγκωμιαστικούς λόγους, φιλοσοφικές και συμβουλευτικές πραγματείες, έχουμε τη δυνατότητα να σχηματίσουμε μία ικανοποιητική εικόνα των μεθόδων εξάσκησης των στρατιωτών. Συγκεκριμένα, για τον 13ο-14ο αιώνα, πληθώρα στοιχείων αντλούμε από τα ιστορικά έργα των Γεωργίου Παχυμέρη, Νικηφόρου Γρηγορά και Ιωάννη Καντακουζηνού (1347-1354), ενώ λιγότερο χρήσιμη αποδεικνύεται η Χρονική Συγγραφή του Γεωργίου Ακροπολίτη.

Η αυτόνομη μεσαιωνική Θεσσαλία και ο Ιωάννης α΄ Σεβαστοκράτωρ

Εικόνα από:www.apologitis.com

ΘΕΣΣΑΛΙΑ: ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

.

του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου–συγγραφέα

.

.

ΙΩΑΝΝΗΣ Α΄ΣΕΒΑΣΤΟΚΡΑΤΩΡ: Το κράτος της Θεσσαλίας του Μεσαίωνα, ή αλλιώς της Μεγάλης Βλαχίας, εκτεινόταν από τον Όλυμπο μέχρι τον Παρνασσό και από τις ανατολικές πλαγιές της Πίνδου και τις πηγές του Αχελώου και του Εύηνου μέχρι τις ακτογραμμές του Αιγαίου, του Παγασητικού , του Βόρειου Ευβοϊκού και του Μαλιακού κόλπου. Ο Ιωάννης Α΄ ο Σεβαστοκράτορας παρέμεινε αδιαμφισβήτητος ηγέτης της Θεσσαλίας ως το 1290. Γράφει ο Κ. Παπαρρηγόπουλος:

.

“Ο νόθος εκείνος υιός του Μιχαήλ Β΄ , Ιωάννης Α΄ έλαβε την Θεσσαλίαν, ήτοι την Πελασγίαν, την Φθιώτιδαν, την Λοκρίδα, ενί λόγω πάσαν την χώραν την προς βορράν μεν υπό του Ολύμπου, προς μεσημβρίαν δε υπό του Παρνασσού οριζομένην, και έδρευε εν Υπάτην, ονομαζομένην έκτοτε Νέας Πάτρας, ην ασφαλώς οχύρωσε, καλούμενος υπό των Λατίνων δουξ Πατρών ή Λαπατρίας.»

.

Ο ιστορικός της εποχής Νικηφόρος Γρηγοράς παρουσιάζει τον Ιωάννη Α΄ στην «Ιστορία» του ασταθή, κακότροπο και διεφθαρμένο1. Είναι όμως βέβαιο πως ήταν σταθερός αντίπαλος των Παλαιολόγων καθώς αμφισβητούσε κάθε προσπάθεια επέκτασης της βυζαντινής εξουσίας προς το Νότο και αυτό δικαιολογεί, τουλάχιστο εν μέρει, την εμπάθεια των ιστορικών πηγών προς το πρόσωπό του.

Το τελειότερον παράδειγμα Ηγέτου.

Εικόνα από:voreasmagazin.blogspot.com

Ιωάννης Γ´ Βατάτζης, ο Άγιος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου

.

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες πολίτες ακούμε συνέχεια για λιτότητα και οικονομική κρίση. Οι πολιτικοί ταγοί του τόπου μας αναφέρουν συνέχεια ότι θα λάβουν μέτρα οικονομικής εξυγίανσης και ότι πρέπει να γίνουν περικοπές στα επιδόματα και στους μισθούς αυτών, που αμείβονται πλουσιοπάροχα.

Κάποιοι άλλοι αναφέρουν ότι πρέπει να μειωθούν και οι δικές τους αποδοχές καθώς και άλλα οικονομικά προνόμια, που απολαμβάνουν οι πολιτικοί αλλά και διάφοροι γενικοί διευθυντές υπουργείων και ΔΕΚΟ. Επίσης, ακούμε συνέχεια για την περιβόητη ανακατανομή πλούτου σε όλους τους πολίτες, όπως και για την αξιοκρατική τους τοποθέτηση σε καίριες κυβερνητικές αλλά και δημόσιας διοίκησης θέσεις.

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν ποτέ στα χρονικά υπήρξε κάποιος ηγέτης, που κατόρθωσε να εφαρμόσει όλα αυτά. Το σίγουρο είναι πως ηγέτες με τέτοιο ήθος και αφοσίωση στο λαό αποτελούν πάντα την εξαίρεση στον κανόνα και συνιστούν ιστορικό μέρος μιας ένδοξης μειοψηφίας. Μια ιστορική προσωπικότητα, που κατέχει θέση στην προαναφερόμενη μειοψηφία, είναι και ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου (Ρωμανίας) και Άγιος της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης. Ο εκ Διδυμοτείχου καταγόμενος αυτοκράτορας δεν αποτελεί απλά μέλος της μειοψηφίας αλλά είναι από τους ενδοξότερους εκφραστές της.