Βυζαντινή Αυτοκρατορία – Η εποχή των ανωμαλιών (1056 – 1081): Οι Αυτοκράτορες

του Alexander A. Vasiliev

.

Από το 1025, μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β’ Βουλγαροκτόνου, η Αυτοκρατορία αντιμετώπισε μία περίοδο ανωμαλιών, συχνών αλλαγών και την έναρξι μιάς γενικής παρακμής. Η αυτοκράτειρα Ζωή επέτυχε να αναδείξη Αυτοκράτορες και τους τρεις της συζύγους, αλλά, το 1056, μετά το θάνατο της αδελφής της Ζωής, Θεοδώρας, η Μακεδονική Δυναστεία έπαψε να υφίσταται. Μία περίοδος ανωμαλιών άρχισε για κρατήση είκοσι πέντε χρόνια (1056 – 1081) και να τελειώση μόνον μετά την ανάρρησι στον θρόνο του Αλεξίου Κομνηνού, ιδρυτού της περίφημης Δυναστείας των Κομνηνών.

Η περίοδος αυτή, της οποίας το εξωτερικό χαρακτηριστικό ήτο η συχνή αλλαγή – ανικάνων – Αυτοκρατόρων, υπήρξε πολύ σημαντική για την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δεδομένου ότι κατά την διάρκεια των είκοσι πέντε αυτών ετών ανεπτύχθησαν οι συνθήκες εκείνες που προεκάλεσαν αργότερα στην Δύσι την κίνησι των Σταυροφοριών.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής οι εξωτερικοί εχθροί της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήσκησαν πίεσιν απ’ όλες τις πλευρές: Οι Νορμανδοί εδρούσαν στην Δύσι, οι Πατσινάκοι στον Βορρά και οι Σελτζουκίδαι Τούρκοι στην Ανατολή, με αποτέλεσμα να μειωθή, τελικά, σοβαρά η έκτασι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ένα άλλο σπουδαίο χαρακτηριστικό της εποχής αυτής υπήρξε ο αγών τον οποίον ανέλαβαν οι στρατιωτικοί παράγοντες και οι ευγενείς (κυρίως της Μικράς Ασίας) εναντίον της κεντρικής γραφειοκρατικής Κυβερνήσεως. Ο αγών αυτός, μεταξύ πρωτευούσης και επαρχιών ετελείωσε, ύστερα από μερικές διακυμάνσεις, με την νίκη του στρατού και των μεγαλο – γαιοκτημόνων, με την νίκη δηλαδή των επαρχιών εναντίον της πρωτευούσης. Αρχηγός της νικηφόρου πλευράς υπήρξε ο Αλέξιος Κομνηνός.

Η «Επιβουλή» του Ρωμανού Βοΐλα – μια μορφή πρόληψης συνωμοσίας στα μέσα του 11ου αιώνα

της Σταυρούλας Χονδρινού

.

Η εκδήλωση συνωμοσίας δεν αποτελούσε σπάνιο φαινόμενο στη μακραίωνη ιστορία του Βυζαντίου. Από την άποψη αυτή, η επιβουλή του Ρωμανού Βοΐλα (σ.1) κατά του Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου (1042-1055) δε θα παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εάν ο τρόπος αντιμετώπισης της από το βυζαντινό ηγεμόνα δεν την καθιστούσε γεγονός άξιο να διερευνηθεί.

Από τους βυζαντινούς συγγραφείς που καταγράφουν το γεγονός (σ.2), ο Μιχαήλ Ψελλός είναι ιδιαίτερα διεξοδικός και παρασταστικός. Κατά συνέπεια, η εικόνα που σχηματίζουμε για τον αυτοκράτορα και το συνωμότη, καθώς και η άποψη που διαμορφώνουμε για τα αίτια και την εξέλιξη της συνωμοσίας, οφείλονται κατά κύριο λόγο στη μαρτυρία του βυζαντινού ιστορικού.

Σύμφωνα με τις πηγές, ο ΒοΤλας ήταν άνδρας ταπεινής καταγωγής (σ.3) και υπηρετούσε στα τάγματα των σωματοφυλάκων του Μονομάχου (σ.4). Λόγω της επιτηδειότητας και κυρίως λόγω της γλωσσικής μειονεξίας του, με την οποία διασκέδαζε πολύ ο αυτοκράτορας, γρήγορα αναπτύχθηκε ανάμεσα τους οικειότητα, που βαθμιαία εξελίχτηκε σε φιλία και σε ένα είδος εξάρτησης του ενός από τον άλλο (σ.5). Σε σύντομο χρονικό διάστημα ο ΒοΤλας πέτυχε να καταγοητεύσει και τις δύο βασίλισσες, τη Ζωή και τη Θεοδώρα (σ.6). Διαθέτοντας, έτσι, την εύνοια του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος δεν άργησε να αναρριχηθεί στην ιεραρχία τόσο, ώστε τα πρώτα φέρειν εν βασιλείοις (σ.7).

Προς τη διαμόρφωση της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης

ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΑ

της Ελένης Σαράντη, καθηγήτριας Πανεπιστημίου Αθηνών

Κάθε ανάλυση της γένεσης της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης συνδέεται άμεσα με την εθνική συνείδηση των Βυζαντινών από την οποία πηγάζει. Οι Βυζαντινοί αποκαλούντο Ρωμαίοι και η χώρα τους Ρωμανία και Ρωμαΐς γη, διότι η αυτοκρατορία τους αποτελούσε συνέχεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο επίσημος τίτλος του βυζαντινού αυτοκράτορα ήταν αυτοκράτωρ και βασιλεύς των Ρωμαίων. Ο όρος Βυζαντινός δήλωνε αποκλειστικά τον κάτοικο της Κωνσταντινούπολης, όπως μετονομάστηκε η αρχαία ελληνική αποικία Βυζάντιο στη θέση όπου ιδρύθηκε η Βασιλεύουσα. Παράλληλα, οι όροι Έλλην και ελληνικός είχαν προσλάβει θρησκευτική σημασία από τους Πατέρες της Εκκλησίας: Έλληνες ήταν οι ειδωλολάτρες.

Ο Χριστιανισμός ήταν ο κυριότερος από τους τρεις θεμέλιους λίθους του βυζαντινού πολιτισμού, ο δεύτερος ήταν η ρωμαϊκή πολιτική θεωρία και το ρωμαϊκό δίκαιο, και ο τρίτος η ελληνική παιδεία και γλώσσα. Γλώσσα των πεπαιδευμένων ήταν η ελληνική, που από τον 6ο αιώνα καθιερώνεται ως η επίσημη γλώσσα της νομοθεσίας και της διοίκησης, ενώ η λατινική εγκαταλείφθηκε.

Η ελληνική γλώσσα στην παιδεία και στη φιλολογία πρόσφερε τη σύνδεση με τη γραμματεία και τις πολιτιστικές αξίες του αρχαίου κόσμου. Κατά τη διάρκεια της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας, οι Βυζαντινοί μελετούσαν και σχολίαζαν τα αρχαία κείμενα, η αυθεντία των οποίων είχε αναγνωριστεί ως πρότυπο μίμησης και πηγή έμπνευσης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν κείμενα της μέσης και ύστερης βυζαντινής εποχής, στα οποία οι λόγιοι προσδιορίζουν τους συγχρόνους τους ως Έλληνες ως προς το γένος λόγω της ελληνικής παιδείας και γλώσσας τους. Τον 14ο αιώνα ο Θεόδωρος Μετοχίτης μας δίνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα όταν δηλώνει ότι οι σύγχρονοί του Βυζαντινοί ανήκαν στο ίδιο γένος και είχαν την ίδια γλώσσα με τους Έλληνες. Σύμφωνα με τον Μετοχίτη, η συνείδηση της εθνικής και πολιτισμικής συνέχειας ήταν δυνατή διότι φορέας της ήταν η ίδια γλώσσα.

Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

άρθρο που αλίευσε ο Γιώργος από το Ηράκλειο

.

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς στις 29 Μαΐου 1453, είναι ένα κοσμοϊστορικό γεγονός με παγκόσμιες πολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις. Ουσιαστικά αλώθηκε ο ανατολικός προμαχώνας της χριστιανοσύνης, η Βυζαντινή αυτοκρατορία, τερματίζοντας τον υπερχιλιετή βίο της.

Κληρονόμος των στρατηγικών και πλούσιων εδαφών της Αυτοκρατορίας αναδείχθηκε ο νομαδικός λαός των Οθωμανών, που χάρις στην στρατιωτική του αλκή, κυριάρχησε στα Βαλκάνια και στην Μικρά Ασία τα επόμενα 200 χρόνια, φτάνοντας ως τις πύλες της Βιέννης δύο φορές, το 1529 και το 1683.

 Ένα γεγονός τέτοιας σημασίας, δεν προκαλείται από συμπτωματικά συμβάντα, η επιδερμικές και βραχυχρόνιες αφορμές. Η πτώση του θεοκρατικού και πολυφυλετικού Βυζαντίου έχει χρονικά τις ρίζες της ήδη στις αρχές του 12ου αιώνα μ. Χ. Ουσιαστικά τότε οι Βυζαντινοί Αυλικοί επιβλήθηκαν στην ηγεσία του Βυζαντινού στρατού αποκτώντας τον πλήρη έλεγχο της Αυτοκρατορικής Εξουσίας, με αποτέλεσμα την απαρχή της στρατιωτικής παρακμής του Βυζαντίου.Μια σειρά από σπάταλους και διεφθαρμένους αυτοκράτορες σε συνδυασμό με την πολυέξοδη και πολυπρόσωπη αυλική καμαρίλα που οι δολοπλοκίες της άγγιζαν τα όρια του γελοίου, διασπάθισαν τα οικονομικά αποθέματα των ταμείων που είχαν αποταμιεύσει οι Αυτοκράτορες της Δυναστείες των Μακεδόνων.