Μελετώντας τον εχθρό: William McDougall, «Το ένστικτο της φιλονικίας» – μέρος τρίτο

απόσπασμα από το βιβλίο του William McDougall
«Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία»
εκδ. 14η (πρώτη έκδοση στα 1908)
το πρώτο μέρος ΕΔΩ
το δεύτερο μέρος ΕΔΩ

.

Η θεωρία του «Πρωταρχικού Νόμου» μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε το πρώτο στάδιο της διαδικασίας της κοινωνικής εξελίξεως κατά τρόπο σύμφωνο προς τις σύγχρονες βιολογικές αρχές. Έγκλημα κατά του «Πρωταρχικού Νόμου» σήμαινε το θάνατο του παραβάτη, εκτός εάν ο ίδιος αποδεικνυόταν ότι ήταν κάτι περισσότερο από συμβατός με τον πατριάρχη. Εξ αυτού, η αδίστακτη φιλονικία του πατριάρχη θα έπρεπε συνεχώς να ξεριζώνει τους πιο απερίσκεπτους αρσενικούς απογόνους του, τους λιγότερο ικανούς στον περιορισμό των σεξουαλικών τους ορμέφυτων, υπό την απειλή της οργής του. Ο φόβος, ο «μεγάλος αναστολέας», πρέπει να έχει παίξει μεγάλο ρόλο στην εγκαθίδρυση του «Πρωταρχικού Νόμου». Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η κύρια επίδραση της επιβολής αυτού του νόμου πρέπει να ήταν η κατ’ επιλογήν ενδυνάμωση αυτού του περιοριστικού ενστίκτου.

Όμως, οι άνδρες οι οποίοι απέτυχαν να εμπλακούν σε μάχη ποτέ δεν θα κατορθώσουν να μεταδώσουν την πάρα πολύ δειλή τους φύση σε μια μεταγενέστερη γενιά, επειδή μόνο μέσω της μάχης μπορεί να επικρατήσει η ηγεσία μιάς οικογένειας. Ως εκ τούτου, αυτή η ανελέητη διαδικασία επιλογής ηγεσίας μεταξύ των νεαρών ανδρών, θα πρέπει να έχει οδηγήσει περισσότερο στην ανάπτυξη της συνέσεως, παρά στην απλή ενίσχυση του ενστίκτου του φόβου.

Ο συνετός ελέγχος των παρορμήσεων συνεπάγεται πολύ σημαντικότερο είδος ψυχικής οργανώσεως και πολύ μεγαλύτερο βαθμό ψυχικής ολοκληρώσεως, απ’ ότι συνάγεται η απλή αναστολή των παρορμήσεων μέσω του φόβου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ένστικτο του φόβου παίζει ρόλο σε αυτού του είδους τον συνετό έλεγχο, αλλά συνεπάγεται επίσης ένα σημαντικό βαθμό στην ανάπτυξη της αυτο – συνειδησίας και του συναισθήματος της αυτό – προστασίας, όπως και την ικανότητα για περίσκεψη και στάθμιση κινήτρων, υπό το πρίσμα της αυτό – συνειδησίας.

Μελετώντας τον εχθρό: William McDougall, «Το ένστικτο της φιλονικίας» – μέρος δεύτερο

απόσπασμα από το βιβλίο του William McDougall
«Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία»
εκδ. 14η (πρώτη έκδοση στα 1908)
το πρώτο μέρος ΕΔΩ

.

Μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψεως ότι αυτό το ένστικτο, το οποίο οδηγεί τόσο συχνά ανθρώπους και κοινωνίες σε τυφλούς και θανατηφόρους ανταγωνισμούς – αμφίπλευρα καταστροφικούς σε πολλές περιπτώσεις – θα μπορούσε να είναι κατάλοιπο της βάναυσης ανθρώπινης καταγωγής, κι ότι ένα βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοινωνικής εξελίξεως θα ήταν η εξαφάνιση αυτού του ενστίκτου από την ανθρώπινη νόηση. Αλλά μια μικρή αναλογία θα μας δείξει ότι η λειτουργία του, χωρίς να είναι εντελώς ζημιογόνα, υπήρξε ένας από τους βασικούς παράγοντες για την εξέλιξη των ανώτερων μορφών κοινωνικής οργανώσεως και, στην πραγματικότητα, μία από εκείνες τις ειδικές κοινωνικές ιδιότητες του ανθρώπου, η υψηλή ανάπτυξη των οποίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση της υψηλότερης μορφής κοινωνικότητας.

Ειπώθηκε ανωτέρω ότι η πρώτη μορφή της ανθρώπινης κοινωνίας ήταν κατά πάσα πιθανότητα η οικογένεια. Μάλιστα, είναι πιθανό ότι σε αυτό το ζήτημα ο πρωτόγονος άνθρωπος συνέχισε την κοινωνική ζωή των προγόνων του ανθρώπου. Αλλά η μορφή της πρωτόγονης οικογένειας, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο ανεπτύχθησαν από εκεί οι περιπλοκότερες κοινωνικές μορφές, είναι ασαφή και πολύ αμφισβητούμενα ζητήματα. Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε προσπάθεια να καταδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο τα ανθρώπινα ένστικτα επηρρέασαν τη διαδικασία της κοινωνικής εξελίξεως πρέπει να είναι καθαρά θεωρητική.

Παρ’ όλα αυτά, πρόκειται για ένα δικαιολογημένο και συναρπαστικό θεωρητικό ζήτημα, και μπορούμε να επιχειρήσουμε το σχηματισμό κάποιας ιδέας για την επίδρασητου ενστίκτου της φιλονικίας στην κοινωνικοποίηση των πρωτόγονων ανθρώπων, υιοθετώντας προσωρινά μία από τις πλέον ευρηματικές υποθέσεις που περιγράφουν τη διαδικασία. Πρόκειται για την υπόθεση των κυρίων James Jasper Atkinson και Andrew Lang, (σ.1) η οποία μπορεί να σκιαγραφηθεί εν συντομία ως εξής:

Μελετώντας τον εχθρό: William McDougall, «Το ένστικτο της φιλονικίας» – μέρος πρώτο

απόσπασμα από το βιβλίο του William McDougall
«Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία»
εκδ. 14η (πρώτη έκδοση στα 1908)
το δεύτερο μέρος ΕΔΩ

.

Το ένστικτο της φιλονικίας έχει παίξει πρωταρχικό ρόλο στην πορεία της εξελίξεως της κοινωνικής οργανώσεως. Λειτουργεί ισχυρότερα στη σημερινή εποχή σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη, όσον αφορά στην παραγωγή συλλογικών συναισθημάτων και δράσεων σε μεγάλη κλίμακα.

Η φύση των ανθρώπινων ανταγωνισμών, σίγουρα διαφέρει σημαντικά από την έμφυτη δύναμη αυτού του ενστίκτου. Όμως, δεν υπάρχει λόγος να νομίσουμε ότι έχει εξασθενήσει, έπειτα από αιώνες πολιτισμού. Αντίθετα είναι πιθανό, όπως θα δούμε, να είναι ισχυρότερο στους λαούς της Ευρώπης σε σχέση με τον πρωτόγονο άνθρωπο. Μόνο οι τρόποι εκδηλώσεώς του έχουν αλλάξει με την ανάπτυξη του πολιτισμού, καθώς η ανάπτυξη του δικαίου και των εθίμων αποθαρρύνει και καθιστά περιττή τη σωματική διαμάχη μεταξύ προσώπων και την αντικαθιστά με τη συλλογική διαμάχη μεταξύ κοινοτήτων και στις πιο εκλεπτυσμένες μορφές διαμάχης εντός των κοινοτήτων.

Παρατηρείται ότι, όταν ένας εριστικός λαός υποτάσσεται βίαια στη δικαιοδοσία ενός συστήματος πολιτισμένης δικαιοσύνης, τα μέλη του είναι ικανά να εμφανίσουν ακραία και, όπως το αντιλαμβανόμεθα εμείς, παράλογη τάση για δικαστικές έριδες.

Η αντικατάσταση της ατομικής από τη συλλογική φιλονικία, είναι περισσότερο ξεκάθαρη στους βάρβαρους λαούς που ζουν σε μικρές, ισχυρά οργανωμένες κοινότητες. Μέσα σε αυτές τις κοινότητες, οι διαπροσωπικές διαμάχες, ακόμα και οι εκφράσεις προσωπικού θυμού, ενδέχεται να είναι πλήρως κατεσταλμένες, ενώ το ένστικτο της φιλονικίας βρίσκει διέξοδο στο διαρκή πόλεμο μεταξύ των κοινοτήτων, των οποίων οι σχέσεις εξακολουθούν να μην υπόκεινται σε νόμους.

Κατά κανόνα, δεν υφίσταται – και συχνά δεν επιδιώκεται – υλικό πλεονέκτημα σε αυτές τις δια-κοινοτικές διαμάχες, οι οποίες έχουν πολλές φορές ως αποτέλεσμα την αποδυνάμωση ή ακόμη και την εξόντωση ολόκληρων χωριών ή φυλών.

Μελετώντας τον εχθρό: Erich von Manstein

Ο απλός στρατιώτης δεν πρέπει ποτε να νομίσει πως η ανώτατη στρατιωτική ηγεσία είναι πολύ απασχολημένη με τη έκδοση διαταγών κάπου στα μετόπισθεν, χωρίς να γνωρίζει το τι συμβαίνει στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Η συχνή φυσική επαφή με τον στρατηγό του, του προσφέρει μία πολύ συγκεκριμένη ικανοποίηση. Το ίδιο και το να τον βλέπει να παρακολουθεί τη διεξαγωγή μίας επιτυχημένης επιχειρήσεως.

Μόνο με την καθημερινή του παρουσία στο πλάι των μαχομένων στρατευμάτων του, μπορεί ένας στρατηγός να γνωρίσει τις ανάγκες τους, να ακούσει τις ανησυχίες τους και να σταθεί αρωγός τους.

Ένας ανώτερος στρατιωτικός διοικητής δεν πρέπει να είναι απλά ο άνθρωπος που θα προβάλει συνεχώς απαιτήσεις με σκοπό την εκπλήρωση της αποστολής του. Πρέπει, επιπλέον, να είναι συμπολεμιστής και σύντροφος. Πέρα από οτιδήποτε άλλο, ο ίδιος αντλεί φρέσκια ενέργεια από αυτές τις επισκέψεις στα μαχόμενα στρατεύματά του.

Είναι πολλές οι περιπτώσεις κατά τις οποίες επισκέφθηκα το αρχηγείο κάποιας μεραρχίας, έχοντας ακούσει ανησυχίες  για την πτώση του ηθικού των μαχομένων στρατευμάτων και την αναπόφευκτη υπερβολική καταπόνηση στην οποία συχνά υποβάλλονταν. Τέτοιου είδους ανησυχίες απασχολούσαν τους διοικητές όλο και πιό συχνά, καθώς περνούσε ο καιρός, και καθώς ήταν εκείνοι οι τελικοί υπεύθυνοι  για τα συντάγματα και τα τάγματα.

Ωστόσο, όταν έφτανα στα στρατεύματα στην πρώτη γραμμή του μετώπου, ενθουσιαζόμουν συχνά, καθώς έβρισκα περισσότερη αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία απ’ ότι περίμενα – πολλές φορές αυτό συνέβαινε εξ αιτίας του ότι είχαν εν τω μεταξύ διεξαγάγει μία νικηφόρο μάχη.