«Τα έξι παλικάρια της Δουρούτης». Οι τελευταίοι νεκροί πριν την απελευθέρωση των Ιωαννίνων (20 Φεβρουαρίου 1913)

.

Μανώλης Πέπονας

Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων υπήρξε ένα από τα πλέον δυσχερή εγχειρήματα για τον Ελληνικό Στρατό. Ένα σύγχρονο οχυρωματικό δίκτυο είχε κατασκευαστεί γύρω από την πόλη υπό την εποπτεία εξαιρετικών Γερμανών αξιωματικών, με αποτέλεσμα φρούρια όπως το Μπιζάνι να θεωρούνται σχεδόν απόρθητα.

Παράλληλα, ο Οθωμανός διοικητής, Εσάτ Πασάς, ήταν ένας ιδιαίτερα καταρτισμένος στρατιωτικός ηγήτορας, οποίος πέτυχε να αντιτάξει σθεναρή άμυνα στις ελληνικές δυνάμεις για αρκετούς μήνες.

Υπό αυτές τις συνθήκες, απαιτήθηκε η καταβολή υψηλού φόρου αίματος και η εξάντληση της εφευρετικότητας αξιωματικών όπως ο αντισυνταγματάρχης Παπαδόπουλος και ο ταγματάρχης Βελισσαρίου, προκειμένου ο Ελληνικός Στρατός να πετύχει την είσοδό του στη μεγαλύτερη πόλη της Ηπείρου.

Στις 20 Φεβρουαρίου 1913, μια ημέρα δηλαδή πριν την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, ο Ελληνικός Στρατός θρήνησε τα τελευταία της θύματα: τον Αθανασόπουλο Ιωάννη από το Αλετούργι Μεσσηνίας, τον Κεφάλα Αντώνιο από τη Μεγαλόπολη Αρκαδίας, τον Κρατημένο Ρήγα από τα Λαγκάδια Αρκαδίας, τον Σχίζα Μιχαήλ από το Σέρβον Αρκαδίας, τον Τσακαλουδάκη Εμμανουήλ από την Κρήτη και τον επίσης Κρητικό Πασσιαδάκη Γεώργιο.

Το δράμα του Αρκαδίου και ο αθηναϊκός Τύπος (1866)

.

Μανώλης Πέπονας 

Έπειτα από μια σειρά καταγγελιών εναντίον της οθωμανικής καταπίεσης, ο λαός της Κρήτης αποφάσισε να κηρύξει την επανάστασή του στις 21 Αυγούστου 1866. Με το σύνθημα «Ένωσις ή Θάνατος» και αρχηγούς τους Ιωάννη Ζυμβρακάκη (Χανιά), Πάνο Κορωναίο (Ρέθυμνο) και Μιχαήλ Κόρακα (Ηράκλειο), ένοπλες ομάδες συγκροτήθηκαν σε ολόκληρο το νησί. Οι μάχες σύντομα γενικεύθηκαν.

Ένα από τα κύρια επαναστατικά κέντρα υπήρξε η Ιερά Μονή Αρκαδίου, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη εφοδίων, καταφύγιο των χριστιανών καταδιωκόμενων και κέντρο της τοπικής επαναστατικής επιτροπής. Στις 6 Νοεμβρίου 1866, έξω από το μοναστήρι κατέφθασε οθωμανική δύναμη 15.000 ανδρών υπό τον Μουσταφά Πασά.

Απέναντί τους βρίσκονταν 966 άτομα, τα περισσότερα εκ των οποίων γυναικόπαιδα ή υπερήλικες. Την 250 ανδρών φρουρά διοικούσε ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δημακόπουλος, ο οποίος ξεκίνησε να δέχεται την εχθρική πίεση το πρωί της 8ης Νοεμβρίου. Οι αμυνόμενοι προέβαλλαν ισχυρή αντίσταση προξενώντας απώλειες στους αντιπάλους τους, ωστόσο η έλευση του οθωμανικού πυροβολικού έκρινε την αναμέτρηση: οι άνδρες του Μουσταφά εισήλθαν στη μονή, όπου ο Κωστής Γιαμπουδάκης (ή, σύμφωνα με άλλες πηγές, ο Εμμανουήλ Σκουλάς) ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη σκοτώνοντας αρκετούς εξ αυτών.

Πάνος Κορωναίος: ο εξέχων αξιωματικός που ηγήθηκε της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης (1866-1869)

.

Μανώλης Πέπονας

Μια από τις σπουδαιότερες στρατιωτικές φυσιογνωμίες του 19ου αιώνα, ο Πάνος Κορωναίος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1808. Έχοντας κυθηραϊκή καταγωγή, πέρασε τη νεανική του ηλικία στα Επτάνησα, φοιτώντας στη φημισμένη Ιόνιο Ακαδημία. Όντας 17 ετών αποφάσισε να ενταχθεί στο πρώτο τακτικό στρατό του ελληνικού κράτους υπό τον Γάλλο φιλέλληνα Φαβιέρο, πολεμώντας σε αρκετές μάχες του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Υπό τον Φαβιέρο, κι έπειτα τον Μαιζόν, ο Κορωναίος απέκτησε σπουδαία εμπειρία.

Οι ικανότητες και η επτανησιακή καταγωγή του νεαρού αγωνιστή της επανάστασης, οδήγησαν τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια να τον προωθήσει για σπουδές στη Σχολή Ευελπίδων με υποτροφία. Από εκεί, ο Κορωναίος αποφοίτησε το 1831 ως ανθυπολοχαγός Πυροβολικού. Η ομαλή του εξέλιξη διακόπηκε το 1843, όταν στρατεύθηκε υπέρ του Συντάγματος στην εξέγερση εναντίον του βασιλιά Όθωνα. Ο τελευταίος δεν ξέχασε τη στάση του, θέτοντάς τον σε αργία δια απολύσεως την περίοδο 1853-1854.

Ο Κορωναίος αξιοποίησε στο έπακρο τη δυσμενή ροπή της τύχης: έφυγε για το Παρίσι, τελειοποιώντας την κατάρτισή του και συμμετείχε εθελοντικά σε μια σειρά εκστρατειών. Συγκεκριμένα, το 1854 ονομάστηκε διοικητής σώματος Ελλήνων που πολεμούσαν στο πλευρό της Ρωσίας κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856), ενώ το 1860 εντάχθηκε στη γαλλική δύναμη η οποία εξεστράτευσε στη Συρία. Διακρινόμενος για τη δράση του τιμήθηκε με παράσημα όπως αυτό της Λεγεώνας της Τιμής.

Το «Αβέρωφ» πλέει προς τα Δωδεκάνησα (Μάιος 1945): το προοίμιο της ένωσης

Μανώλης Πέπονας 

Η ένωση των Δωδεκανήσων με το ελληνικό κράτος έλαβε χώρα υπό ιδιαίτερα περίπλοκες συνθήκες, επιτεύχθηκε δε μόνο μετά την κατάρρευση του ιταλικού φασιστικού καθεστώτος και τη νίκη των Συμμάχων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρά τα σοβαρά εσωτερικά προβλήματα που αντιμετώπιζε εκείνη την περίοδο, η ελληνική κυβέρνηση επιθυμούσε διακαώς την ενσωμάτωση των εν λόγω νησιών του Αιγαίου και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο με στόχο την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού.

Έτσι, το θωρακισμένο καταδρομικό «Αβέρωφ», ένα ζωντανό μνημείο της ναυτικής ιστορίας, εστάλη στη Ρόδο το 1945, για να υπογραμμίσει τα δικαιώματα του ελληνικού κράτους στην περιοχή. Στο πλοίο επέβαινε ο Αντιβασιλεύς-Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, συνοδευόμενος από δημοσιογράφους και εκπροσώπους των Ενόπλων Δυνάμεων.