Πασχάλιον Χρονικόν: Ένα έργο σταθμός της Βυζαντινής χρονογραφίας

.

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Το Πασχάλιον Χρονικόν αποτελεί σημαντικό κείμενο της πρώιμης ανατολικορωμαϊκής χρονογραφίας.  Σώζεται σήμερα σε ένα χειρόγραφο του 10ου αιώνος, στον ελληνικό κώδικα του Βατικανού υπ’αριθμόν 1941.  Δεν φέρει όνομα συγγραφέως, ενώ έχουν χαθεί τα πρώτα και τελευταία φύλλα, μαζί με ένα τετράδιο από τη μέση. 

Ο τίτλος που φέρει το χειρόγραφο είναι «Ἐπιτομὴ χρόνων τῶν ἀπὸ τοῦ πρωτοπλάστου ἀνθρώπου ἔως κ’ ἔτους τῆς βασιλείας Ἡρακλείου τοῦ εὐσεβεστάτου καὶ μετὰ ὑπατείαν ἔτους ιθ’ και ιη’ ἔτους τῆς βασιλείας Ἡρακλείου νέου Κωνσταντίνου του αυτοῦ υἰοῦ ἰνδικτιῶνος γ’».  Όπως προκύπτει, η εξιστόρηση ξεκινά από κτίσεως κόσμου, κατά την προσφιλή πρακτική των χρονικών, καταλήγει δε ως το 628-30, μεσούσης της βασιλείας του Ηρακλείου και ακριβώς στην λήξη του πολέμου αυτού με τους Πέρσες.

Η ονομασία Πασχάλιον Χρονικόν προέκυψε από την εισαγωγή του χειρογράφου, η οποία πραγματεύεται όχι κάποιο ιστορικό ή κοσμολογικό θέμα, αλλά με τον ορθό υπολογισμό του χριστιανικού Πάσχα και, δι’ αυτού, την παγκόσμιο χρονολόγηση. 

Πικραμένες σκέψεις για την Άλωση του 1204

.

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

13 Απριλίου 1204. Η ημερομηνία αυτή, κατά την οποία η Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Σταυροφόρων, είναι ίσως η πιο σκοτεινή και θλιβερή της ελληνικής ιστορίας. Πιο τραγική από τη μοιραία Άλωση του 1453, η πρώτη πτώση διέλυσε για πάντα τον ελληνικό πολιτισμό σαν ανεξάρτητη δύναμη παγκόσμιας σημασίας.

Από το Μέγα Αλέξαντρο και μετά η ελληνική λαλιά, τα έργα που γράφονταν σε ελληνικούς τόπους από ελληνικές γραφίδες, οι πολιτικές μας εξουσίες (έστω και μέσα από Ρωμαϊκή αυτοκρατορία η οποία ναι μεν μας συνέτριψε, αλλά μέσα από τη σαγήνη του κλασσικού πνεύματος γίναμε ένα με αυτή), η τέχνη μας ήταν στο κέντρο της Γης και μεγάλης σημασάις για όλους. Πλέον, γινόμασταν λαός δούλος και περιπλανώμενος σαν τους αρχαίους Εβραίους, να παραπαίουμε από τον ένα αφέντη στον άλλο με διαλείμματα φερέλπιδος αλλά καχεκτικής ανεξαρτησίας.

Δεν ήταν μόνο η βάρβαρη λεηλασία, οι σφαγές, οι βιασμοί, η καταστροφή των βιβλιοθηκών και των μοναστηριών και των ανακτόρων. Δεν ήταν μόνο το αίμα των αθώων, οι πόρνες και η καβαλίνα από τα υποζύγια που μόλυναν την Αγία Σοφία μας, ούτε η Τράπεζα της που τεματίστηκε. Ίσως το πιο θλιβερό ήταν πως έπεσε η Πόλη. Τόσες φορές στίφη βαρβάρων έφθασαν στα Θεοδοσιανά τείχη, και γνώρισαν λυσσαλέα αντίσταση από ιδιοφυείς βασιλείς και παθιασμένους πατριάρχες.

Δημήτρης Χατζόπουλος, «Καφενείον και Ποίησις»

.

Δημήτρης Χατζόπουλος, «Καφενείον και Ποίησις», εφημερίδα Εμπρός, 25 Φεβρουαρίου 1920

«Κάθε άνθρωπος, με και χωρίς τάλαντον, πρέπει, απαραιτήτως οφείλει κάτι να είναι. Καφενόβιος, ζαχαροπλαστειόβιος, κουρειόβιος, πατσόβιος (εκ του πατσάς και βίος, παρακαλώ), κολοκυνθόβιος κλπ.  Βεβαίως όλαι αι μικραί και μεγάλαι λεπτομέρειαι της ζωής ενός ατόμου έχουν μίαν άλφα και μίαν βήτα επίδρασιν επί της διαμορφώσεως της σκέψεως του.  Τελεσιδίκως όμως ο πυρήν απομένει ο ίδιος: είτε καφενόβιος, είτε αιθουσόβιος, είτε σταυλόβιος είναι τις.  Η ουσία του θα μείνει η αυτή.  Και αν πρόκειται να είναι μποέμ, θα απομείνει τοιούτος και ως νοικοκύρης και τανάπαλιν.

Πτωχόν καφενείον όμως! Μία αδικία είναι η κάθε φορά εκφραζόμενη εναντίον σου μομφή.  Ότι αδικείς, μειώνεις, φονεύεις τάλαντα.  Είσαι τόσον ανίσχυρον, όσον και αθώον, δια τοιαύτην δεινήν κατηγορίαν.  Θέλω να κάμω την απολογίαν σου, να σου αποδώσω δικαιοσύνην. Και πιθανόν, αν γνωρίζω κάτι από το ελεύθερον ύπαιθρον, γνωρίζω επίσης κάτι και από τον κλειστόν και καπνισμένον χώρον σου.  Σε γνώρισα και σε έζησα από το χωρίον, όπου μου αρέσει να ξεφεύγω εκ της πόλεως, και από την μεγαλόπολιν εις την οποίαν ελκύομαι για να αφήνω το χωρίον μου.  Σχεδόν μου είναι αδύνατον να θυμηθώ αυτήν την στιγμήν, εις πόσα καφενεία ανεπαύθην κατά την ζωήν μου, εις όλας τας χώρας, εις όλας τας πόλεις, εις τας συνοικίας και τα προάστεια τούτων, που έτυχε  να βρεθώ!  Όχι μόνο ανεπαύθην εις αυτά, αλλά και ειργάσθην, εσκέφθην, εμελέτησα.  Εχάρην και εβασανίσθην.  Πιθανόν όσον και εις όσαν βιβλιοθήκας, εις όσα σεμινάρια, εις όσα ιδιωτικά δωμάτια. 

Ιωάννης Μαλάλας, ο αμφιλεγόμενος Βυζαντινός χρονογράφος …και τα λάθη του

.

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Ο Ιωάννης Μαλάλας υπήρξε ο πρώτος «Βυζαντινός» χρονογράφος, ο οποίος με την τεχνική αλλά και τα ελαττώματα του σημάδευσε όχι μόνο μία σχολή ελληνοφώνων συγγραφέων, αλλά και την διεθνή γραμματεία.

Λίγα είναι γνωστά για το πρόσωπο του, και αυτά προκύπτουν από το ίδιο το κείμενο του. Το όνομα Μαλάλας αποτελεί κατά πάσαν πιθανότητα εξελληνισμένη μορφή αραμαϊκού όρου που σημαίνει «ρήτωρ», άρα συμπεραίνουμε πως πρέπει να ήταν ελληνομαθής ή εξελληνισμένος Σύρος, ενώ ασκούσε επάγγελμα σχετικό με τα νομικά. Η γέννηση του τοποθετείται περί το 470/80 ή αργότερα.

Ο Ιωάννης Μαλάλας ήταν από την Αντιόχεια, τότε μία από τις σημαντικότερες πόλεις του Ρωμαϊκού κράτους, πλούσια, πολυάνθρωπη και σημαντικό πνευματικό κέντρο. Από την άλλη βρισκόταν στο επίκεντρο της διαπάλης μεταξύ ορθοδόξων και μονοφυσιτών. Κατά το στερεότυπο που ήθελε τους χρονογράφους να είναι συνήθως μοναχοί, το ίδιο είχε ειπωθεί και για τον Μαλάλα. Οι σημερινοί όμως ιστορικοί δεν δέχονται αυτήν την ερμηνεία, καθώς λείπουν τα σχετικά στοιχεία. Αντιθέτως εικάζουν, τόσο από την ιδιότητα όσο και από τις πηγές στις οποίες είχε πρόσβαση, ότι θα έπρεπε να ήταν λαϊκός, εργαζόμενος στην αυτοκρατορική διοίκηση. Από ένα σημείο και μετά, πιθανώς μετά πριν ή μετά την άλωση της Αντιοχείας από τους Πέρσες το 540, ο Ιωάννης Μαλάλας μετοίκησε και εργάστηκε στην Κωνσταντινούπολη, στο κέντρο δηλαδή της ρωμαϊκής πολιτικής.

Κατάφρακτοι: Οι επίλεκτοι πολεμιστές του Βυζαντίου

άρθρο του διεθνολόγου Μάριου Νοβακόπουλου

.

Αντίθετα με την κλασσική αρχαιότητα της Μεσογείου, όπου κυριαρχούσε η ελληνική οπλιτική φάλαγγα και η ρωμαϊκή λεγεώνα, ο Μεσαίωνας είχε την άνοδο και καθιέρωση του βαρέως ιππικού ως το ισχυρότερο όργανο πολέμου και το καμάρι κάθε στρατιωτικής δύναμης. Στην συλλογική φαντασία μέχρι σήμερα ξεχωρίζουν οι τρομεροί ιππότες της φεουδαλικής Δύσεως, οι οποίοι για αιώνες αποτελούσαν τους ισχυρότερους μαχητές του Παλαιού κόσμου.

Με τη σειρά του, συνεχίζοντας την ρωμαϊκή κληρονομιά και αφομοιώνοντας τις εμπειρίες και τακτικές των γύρω λαών, το Βυζάντιο παρέτασσε στο πεδίο της μάχης τον δικό του βαριά εξοπλισμένο έφιππο πολεμιστή, τον κατάφρακτο.

Το βαριά θωρακισμένο ιππικό εμφανίζεται κατά την αρχαιότητα ανάμεσα στις νομαδικές φυλές της Ευρασιατικής στέπας, ενώ από τους εγκατεστημένους λαούς πρώτοι θα το υιοθετήσουν οι Πέρσες. Οι κατάφρακτοι ιππείς ανήκαν συνήθως στην αριστοκρατία, έφεραν μεταλλική θωράκιση εκείνοι και τα άλογα τους. Ανάλογες μονάδες ανέπτυξαν τα ελληνιστικά βασίλεια και οι Ρωμαίοι, αναγνωρίζοντας την σημασία τους στο πεδίο της μάχης. Οι ρωμαϊκές ομάδες ονομάζονταν κλιβανάριοι, από το κλιβάνιον, τον βασικό θώρακα που κάλυπτε τον κορμό του πολεμιστή.

Η συντήρηση τέτοιων δυνάμεων όμως ήταν πάρα πολύ ακριβή, ενώ λόγω της θωρακίσεως τους ήταν σχετικά αργοί και δυσκίνητοι. Όταν λοιπόν η Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία άρχισε να συρρικνώνεται από τις επιθέσεις των Αράβων, των Βουλγάρων και των Σλάβων, τα παλαιά σώματα των κλιβαναρίων διαλύθηκαν, δίνοντας στην θέση τους σε ένα πιο ευέλικτο και πολλαπλής χρήσεως σώμα καταφράκτων. Εκεί που οι παλιοί κατάφρακτοι λειτουργούσαν ως δύναμη κρούσης, οι νέοι έπρεπε να χειρίζονται με την ίδια επιδεξιότητα το τόξο και το ακόντιο, ενώ τα άλογα τους ήταν συνήθως αθωράκιστα. Οι κλιβανάριοι βαρέου τύπου έκαναν μία σύντομη εμφάνιση κατά τη βασιλεία του Νικηφόρου Φωκά, όπου αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος των επιτυχημένων πολέμων κατά των Αράβων. Ήταν η χρυσή εποχή του αυτοκρατορικού στρατού, με τις εχθρικές δυνάμεις συχνά να διαλύονται από μόνες τους, μόνο στην είδηση πως οι Ρωμαίοι κατάφρακτοι έρχονταν κατά πάνω τους.

Μυαλά αποπροσανατολισμένα από το διαδίκτυο: Ένας απελπισμένος καθηγητής μιλά για τους φοιτητές του

.

Μετάφραση: Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί επιστολή ανωνύμου καθηγητή πανεπιστημίου στις ΗΠΑ, ο οποίας διδάσκει στον τομέα των θετικών και εφαρμοσμένων επιστημών (STEM: Science, Technology, Engineering, Mathematics), προς την στήλη του συντηρητικού δημοσιογράφου Rod Dreher στο περιοδικό The American Conservative.  Καθώς η εν λόγω στήλη συχνά πραγματεύεται ζητήματα υπερβολικής χρήσεως των τεχνολογικών μέσων και των αρνητικών συνεπειών τους στην κοινωνία και την ανάπτυξη του προσώπου, ο καθηγητής περιγράφει την άθλια διανοητική κατάσταση στην οποία βρίσκει τους περισσοτέρους φοιτητές του.

Υστερόγραφο: Η ανησυχία πως η υπερβολική χρήση των νέων τεχνολογιών μπορεί να βλάψει την αναλυτική ικανότητα των νέων ή τομείς όπως η δυνατότητα συγκέντρωσης είναι διαδεδομένη αλλά όχι οικουμενική.  Η δυσπιστία στην εξαιρετικά δυσάρεστη οπτική του είναι απολύτως λογική και την συμμερίζεται και ο μεταφραστής, 24 ετών και συνεπώς έχοντας περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μέσα στην ηλεκτρονική τεχνολογία και βιώνοντας την ταχύτατη πρόοδο της, ειδικά τα τελευταία 7-8 χρόνια.  Από την άλλη η δυσκολία ολοένα και περισσοτέρων ανθρώπων – και δη νέων – να επεξεργαστούν τον σύνθετο γραπτό λόγο είναι επίσης παρατηρήσιμη στο περιβάλλον μας.  Συνιστώ στον αναγνώστη να δει το πρωτότυπο άρθρο και τα σχόλια από κάτω του, όπου συγκρούονται διαφορετικές προσεγγίσεις.

Oswald Spengler: Η Ουσία της Τεχνικής

.

«Προκειμένου να κατανοήσουμε την ουσία της τεχνικής δεν πρέπει να ξεκινήσουμε από την τεχνική των μηχανών, πολλώ δε μάλλον από την παραπλανητική σκέψη ότι η κατασκευή μηχανών και εργαλείων αποτελεί τον σκοπό της τεχνικής.

Στην πραγματικότητα η τεχνική είναι πανάρχαια.  Δεν πρόκειται για κάτι ιστορικά περιορισμένο αλλά για κάτι απίστευτα καθολικό.  Διαγράφει μία τροχιά που υπερβαίνει τον άνθρωπο, φθάνοντας πίσω στη ζωή των ζώων και δη όλων των ζώων.  Σε αντιδιαστολή με τον τύπο ζωής του φυτού, ο τύπος ζωής που αντιστοιχεί στο ζώο συνδέεται με την ελεύθερη κίνηση στον χώρο, τη σχετική αυθαιρεσία και ανεξαρτησία από όλην την υπόλοιπη φύση και κατ’ επέκταση την αναγκαιότητα επιβολής επί αυτής, την απόκτηση ενός είδους νοήματος, περιεχομένου και ανωτερότητας για την ίδια ύπαρξη.  Μονάχα από την σκοπιά της ψυχής μπορεί να φωτιστεί η σημασία της τεχνικής.

Διότι η ελεύθερα κινούμενη ζωή των ζώων δεν είναι τίποτε άλλο παρά αγώνας.  Η τακτική της ζωής, η ανωτερότητα ή κατωτερότητα της απέναντι στους «άλλους», είτε πρόκειται για την έμβια είτε για την άβια φύση, είναι αυτή που αποφασίζει για την ιστορία τούτης της ζωής, για τη μοίρα της, για το αν πρόκειται να υποφέρει την ιστορία των άλλων ή αν η ίδια θα αποτελέσει την ιστορία των άλλων.  Η τεχνική είναι η τακτική ολόκληρης της ζωής.  Είναι η εσωτερική μορφή της διαδικασίας που βρίσκει στη μάχη – δηλαδή στην ίδια τη ζωή – την εξωτερική της εκδήλωση.

Μαχητικό πνεύμα ή συντήρηση: Το Βυζάντιο ως δύναμη Status Quo

άρθρο του διεθνολόγου Μάριου Νοβακόπουλου
αναδημοσιευμένο από το ιστολόγιό του

.

Αυτοκρατορία σημαίνει κατάκτηση, εξάπλωση, κυριαρχία. Σημαίνει ενέργεια που καίει και φωτίζει σαν φωτιά, που δημιουργεί θαύματα και συντρίβει ανελέητα ό,τι σταθεί μπροστά της. Είναι η ανθρώπινη δυνατότητα για καλό (δημιουργία, τάξη, όραμα) και κακό (αρπαγή, βία, καταπίεση) στο έπακρο της. Εδώ υψώνει μνημεία, συνθέτει λαμπρά έργα πολιτισμού, ανεβάζει το επίπεδο διαβιώσεως, φέρνει πιο κοντά τους λαούς. Εκεί αφήνει πίσω της ερήμους, ληστεύει, λεηλατεί, σφάζει, απορροφά και εξαλείφει γλώσσες και κουλτούρες.

Έτσι ήτανε και η Ρώμη. Ξεκινώντας ως μία μικρή πόλη-κράτος της κεντρικής Ιταλίας, η Αιωνία Πόλη ανέπτυξε νωρίς ένα πολεμοχαρές και πατριωτικό πνεύμα που την οδήγησε πρώτα στην ενοποίηση της Ιταλίας και μετά στην κατάκτηση όλης της λεκάνης της Μεσογείου και μεγάλων τμημάτων της ηπειρωτικής Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής. Η Ρώμη άφησε πίσω της διανοητική και υλική κληρονομιά ανάλογη του φυσικού της μεγέθους: θεσμούς, γλώσσα, γνώσεις, δημόσια έργα, ναούς, ποιήματα, νόμους. Δυστυχώς όμως η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία δε χαρακτηριζόταν μόνο από εργατικότητα, πειθαρχία και ανήσυχα πνεύματα. Οι κατακτήσεις της συχνά συνοδεύονταν από σφαγές και εξοντώσεις λαών που σήμερα θα λέγαμε γενοκτονίες. Το δίκαιο της ήταν σκληρό και άτεγκτο, χωρίς μέριμνα για τις γυναίκες και τα παιδιά, ενώ στρατιές δούλων ζούσαν μέσα στην αθλιότητα.

Ύστερα ήρθε το «Βυζάντιο». Η μεταμορφωμένη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία διατήρησε τον πυρήνα των πεποιθήσεων και του πολιτισμού της, με τη μετάβαση του κέντρου βάρους στην Ανατολή να αναδεικνύει το ελληνικό στοιχείο και τον εκχριστιανισμό να καταπραΰνει το νομικό σύστημα και τα ήθη. Είχε όμως μία βασική διαφορά: ενώ η Ρώμη στις δόξες της διεξήγαγε επεκτατικούς πολέμους και κέρδιζε μεγάλες κατακτήσεις, η Νέα Ρώμη φάνηκε γενικά μία συντηρητική, αμυντική δύναμη, αρκούμενη στην υπεράσπιση των ήδη κτηθέντων ή στην ανάκτηση των απολεσθέντων. Αυτό δημιουργεί μία κάποια έκπληξη, αφού είπαμε πως η αυτοκρατορία έχει βασικό γνώρισμα την εξάπλωση. Το μοτίβο υπάρχει παντού: στους Πέρσες, τους Μογγόλους, τους Τούρκους, τους Βρετανούς…

Χριστιανοσύνη και Ευρώπη: Η Δύση πριν την φυλή (2)

.

Γράφει ο Μάριος Νοβακοπουλος*

Στο προηγούμενο άρθρο έγινε λόγος για τους λαούς της Ευρώπης και τους απογόνους τους στις υπερωκεάνιες αποικίες της ως «λευκούς», ομαδοποιημένους στα πλαίσια μίας σχετικής «φυλής».  Μιλήσαμε εκτενώς για τα προβλήματα και τις μεταμορφώσεις, τόσο της φυλής ως φυσικής και κοινωνικής κατηγορίας, όσο και της περιγραφής και οριοθέτησης μίας λευκής φυλής.  Οι ιστορικές ασυνέπειες και οι ποικίλες πολιτικές σκοπιμότητες θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν στο χαρακτηρισμό της όλης υπόθεσης ως ανούσιας, κενής και απαρχαιωμένης.

Το πρώτο αυτό συμπέρασμα, πως καλύτερα θα ήταν να εγκαταλείψουμε αυτό το θέμα και να αναζητήσουμε άλλα ερμηνευτικά εργαλεία, έρχεται να αμφισβητήσει η ανθεκτικότητα του.  Το σχήμα της φυλής και της λευκής φυλής ειδικότερα δε σταματά να επανέρχεται.  Από τη μία πλευρά συγκεκριμένα τμήματα του ακαδημαϊκού χώρου, των μέσων επικοινωνίας και του πολιτικού προσωπικού καταφέρονται με σφοδρότητα στους εντός ή εκτός εισαγωγικών λευκούς, την ιστορία και την κουλτούρα τους ως δύναμη οπισθοδρόμησης και καταπίεσης, ιδίως στις ΗΠΑ αλλά εσχάτως και στην Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά, υπέρμαχοι της πολιτικής υπεροχής (ή έστω υπάρξεως) των ευρωπαϊκών και ευρωγενών πληθυσμών και της ιδιοπροσωπίας τους καταγγέλλουν σκόπιμη δημογραφική αλλοίωση των δυτικών χωρών και σπίλωση ή διαστροφή του δυτικού πολιτισμού, ως ευθείες επιθέσεις στην υπόσταση των λαών τους. 

Η παρακμή της της Λευκής Δύσης: Η φυλή ως αναλυτική κατηγορία (1)

N. N. Cheboksarov, Atlas Narodov Mira, 1964. Στο χάρτη αυτό οι μεσογειακοί νοτιοευρωπαίοι ομαδοποιούνται μαζί με τους Άραβες, τους Ιρανούς και μέρος των Ινδών.

.

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Ένας κόσμος σε κρίση

Τον Αύγουστο του 2018 ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανέβασε ένα tweet που προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση και οργισμένες αντιδράσεις κυβερνήσεων και μεγάλων μέσων ενημέρωσης. Αυτό, βεβαίως, δεν αποτελεί είδηση. Το ενδιαφέρον όμως ήταν το αντικείμενο της ανάρτησης: έχοντας δει ένα σχετικά ρεπορτάζ του συντηρητικού τηλεοπτικού σταθμού Fox News, ο Τραμπ έδωσε εντολή στον υπουργό Εξωτερικών Μάικ Πομπέο να ερευνήσει τα περιστατικά βίας που υφίσταται μία μειονότητα στον Τρίτο κόσμο. Η μειονότητα αυτή είναι οι λευκοί της Νότιας Αφρικής.

Όταν σκέπτεται κανείς εκείνη την κοινωνική ομάδα το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό είναι το διαβόητο Apartheid, το σύστημα φυλετικού διαχωρισμού που ίσχυσε στη Νότιο Αφρική μεταξύ 1961 και 1994, αποκλείοντας την μαύρη πλειοψηφία από τη διακυβέρνηση της χώρας.  Παρ’ ότι τις τελευταίες δεκαετίες τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα των Λευκών, ιδίως των αγροτών, αντιμετωπίζουν συστηματική βία και δολοφονίες, η ανάμνηση της καταπίεσης των μαύρων δεν βοηθά στην διεθνή ευαισθητοποίηση για το πρόβλημα τους. 

Κλιματική Αλλαγή και Αρκτική ναυσιπλοΐα

.
.

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Η αναζήτηση συντόμων και ασφαλών ναυτικών οδών υπήρξε πρωταρχικός στόχος των απανταχού θαλασσοπόρων καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας.  Σύντομο ταξίδι σημαίνει λιγότερος χρόνος, λιγότερα έξοδα, περισσότερα δρομολόγια.  Χάριν της εύκολης ναυσιπλοΐας έχουν γίνει πολλοί και αιματηροί πόλεμοι, άπειρα ριψοκίνδυνα θαλασσινά ταξίδια και έχουν αναληφθεί κυκλώπεια έργα, όπως η διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά ή του Σουέζ.

Με την παγκοσμιοποίηση και τη ραγδαία αύξηση του υπερποντίου εμπορίου, η φορτηγός ναυτιλία διατηρεί και αυξάνει τη δεσπόζουσα θέση της στην παγκόσμια οικονομία, συνδέοντας τα πιο απομακρυσμένα μέρη του πλανήτη μας αναμεταξύ τους, μεταφέροντας από πετρέλαιο, διαμάντια και μηχανήματα, μέχρι βιβλία, μολύβια και φάρμακα.  Ιδιαίτερα δραστήριες είναι οι θαλάσσιες οδοί  μεταξύ Ευρώπης και Βορείου Αμερικής (Ατλαντικός ωκεανός) και Ευρώπης και Ανατολικής Ασίας (Μεσόγειος θάλασσα, Σουέζ, Ερυθρά θάλασσα, Ινδικός ωκεανός).  Από πολύ παλιά, ιδίως προτού ανοίξουν οι δίοδοι του Σουέζ και του Παναμά, πολλοί εξερευνητές έψαχναν να βρουν το Βόρειο Πέρασμα, την ανοικτή υδάτινη οδό που θα οδηγούσε τα πλοία βορείως της Ρωσίας και του Καναδά, συντομεύοντας σημαντικά την απόσταση. 

Το Ισλάμ για έναν Γάλλο ιστορικό του 1960: Η τύφλωση της Δύσης

.

Σημειώσεις από το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού Fernand Braudel (1902-1985) «Η Γραμματική των Πολιτιμών”, του 1963. Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά το 2001 από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Προηγούμενο κείμενο: Τι σημαίνει πολιτισμός; Σημειώσεις από το έργο του Fernand Braudel

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Ο κόσμος και πολιτισμός του Ισλάμ

Όσα διδάσκει η Ιστορία

Το Ισλάμ είναι ένας «επικαθήμενος» πολιτισμός (παράγωγος, δευτερογενής): όπως ο χριστιανισμός κληρονόμησε τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, της οποίας αποτελεί προέκταση, έτσι και το Ισλάμ, στα πρώτα του βήματα, θα προσοικειωθεί την Εγγύς Ανατολή, ένα από τα αρχαιότερα σταυροδρόμια πολιτισμών, ανθρώπων και λαών.
Προσλαμβάνει τον ιουδαιοχριστιανικό μονοθεϊσμό και τον καθημερινό πολιτισμό της Μέσης Ανατολής (ενδυμασία, χαιρετισμοί, αρχιτεκτονική, γαστρονομία, έθιμα, ήθη).

Η Εγγύς Ανατολή κατά την έλευση του Ισλάμ μαστιζόταν από τη διαπάλη του ελληνικού με το ασιατικό στοιχείο και θρησκευτικές διαιρέσεις. Το κλίμα για την αραβική εξάπλωση και τον εξισλαμισμό ήταν ευνοϊκό. Η ταχύτατη κατάκτηση ήταν η κατάληξη της βραδείας υποβάθμισης της Εγγύς Ανατολής-ισλαμική εξάπλωση ως αποαποικιοποίηση. Αναζωογόνηση και επανενεργοποίηση του αρχαίου ανατολικού πολιτισμού.

Ο εξελληνισμός της Μικράς Ασίας ως τα βυζαντινά χρόνια

άρθρο του Μάριου Νοβακόπουλου*
αναδημοσιευμένο από το ιστολόγιό του

.

Αν μία επικράτεια του Βυζαντίου μπορεί να αποκληθεί ο εδαφικός του κορμός, ο πρωτεύων οικονομικός του πνεύμονας ή η μεγαλύτερη πληθυσμιακή του δεξαμενή, αυτή θα ήταν αδιαμφισβήτητα η Μικρά Ασία. Η χώρα αυτή, η περιβρεχόμενη από θάλασσα σε τρεις πλευρές (βορείως, από τον Εύξεινο Πόντο, δυτικά, από το Αιγαίο πέλαγος, και νοτίως, από την ανατολική Μεσόγειο θάλασσα) και διακρινόμενη σε σχέση με τη Μέση Ανατολή από την οροσειρά του Ταύρου και τον Ευφράτη, είχε περίοπτη θέση στη βυζαντινή ιστορία. Για το μεγαλύτερο τμήμα της, αποτελούσε το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης του ανατολικορωμαϊκού κράτος, την ηπειρωτική του ενδοχώρα.

Του προσέδιδε τεράστιο στρατηγικό βάθος που απεδείχθη σωτήριο σε πλείστες εχθρικές εισβολές. Είχε επίσης κολοσσιαία οικονομική σημασία. Η Μικρά Ασία, με τις δραστήριες πόλεις της, τα πολύβουα λιμάνια της, τα πολυάριθμα κοπάδια και τις τεράστιες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, στήριζε και προικοδοτούσε τόσο το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο (φόροι), όσο και τη γενικότερη ικανότητα του κράτους να ασκεί κοινωνική πολιτική, να συντηρεί στρατεύματα, να θρέφει το λαό και να εφοδιάζει την πρωτεύουσα. Ήταν ακόμη πολυάνθρωπη. Πάμπολλες ήταν οι πολιτείες της, άλλες μικρότερες και περιφερειακής μόνο σημασίας, αλλά μεγάλες και σημαντικά κέντρα, ενώ η αγροτική κοινωνία ζούσε σε απειράριθμες κώμες και χωριά. Από αυτήν την ανεξάντλητη δεξαμενή ανθρώπων η αυτοκρατορία αντλούσε το μεγαλύτερο τμήμα των στρατευμάτων της, αλλά και το πληθυσμιακό δυναμικό της εποικιστικής πολιτικής που απαιτούσε η κάθε εποχή. Τεράστια ήταν επίσης η επίδραση της Μικράς Ασίας στη διαμόρφωση της θρησκευτικής και πολιτιστικής πραγματικότητας του Βυζαντίου.

Η σύνδεση του Ελληνισμού με τη Μικρά Ασία ξεκίνησε νωρίς, εδραιώθηκε γρήγορα, αναπτύχθηκε σε βαθμό που επισκίασε τον μητρικό ελλαδικό χώρο και διατηρήθηκε μέχρι πολύ πρόσφατα, μένοντας ακόμη και σήμερα χαραγμένη βαθιά στο ελληνικό συλλογικό υποσυνείδητο. Η αρχή ανάγεται σε μυθολογικούς χρόνους. Οι Αργοναύτες περνούν την Προποντίδα στην πορεία τους από και προς την Κολχίδα, και εκεί γνωρίζουν το Φινέα και τον Κύζικο. Ο Ηρακλής και ο Θησέας εκστρατεύουν στον Πόντο για να συναντήσουν της Αμαζόνες και να πάρουν τη ζώνη της αρχηγού τους Ιππολύτης. Τα έπη του Ομήρου μιλούν για τη μεγάλη εκστρατεία των Αχαιών στην Τροία, όταν σύσσωμος ο ελληνικός κόσμος εγέρθηκε πάνοπλος για να τιμωρήσει την ύβρη του πρίγκηπα Αλεξάνδρου Πάρη, που προσέβαλε τη φιλοξενία του βασιλιά Μενελάου της Σπάρτης αποπλανώντας και απάγοντας τη σύζυγο του.

Πώς λειτουργούσε το Πανδιδακτήριο της Κωνσταντινουπόλεως;

αναδημοσίευση από το Res Publica
άρθρο του Μάριου Νοβακόπουλου

,

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία διατήρησε και ανανέωσε τον κλασσικό πολιτισμό, με θαυμαστή προσαρμοστικότητα στο δύσκολο περιβάλλον του Μεσαίωνα. Ένας τομέας στον οποίον το Βυζάντιο υπερείχε σαρωτικά έναντι των άλλων χριστιανικών κρατών, ήταν η παιδεία. Οι κάτοικοι της αυτοκρατορίας είχαν υψηλό για την εποχή εκείνη μορφωτικό επίπεδο. Υπήρχαν σχολεία ακόμη και σε χωριά, ενώ οι πόλεις φιλοξενούσαν διάφορα ανώτερα εκπαιδευτήρια. Το εκπαιδευτικό σύστημα ελεγχόταν είτε από εκκλησιαστικά ιδρύματα (μοναστήρια) είτε από την κοσμική εξουσία, η δε μορφωτική βάση των μαθητών ήταν αφ’ ενός τα ιερά κείμενα (Βίβλος, Ψαλτήρι, βίοι Αγίων) και αφ’ ετέρου η αρχαιοελληνική γραμματεία, με τον Όμηρο και τον Αίσωπο να αποτελούν τον άξονα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό είναι το γνωστό καταγεγραμμένο περιστατικό με την ερωμένη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Μονομάχου, τον Ενδέκατο Αιώνα, το οποίο αποκαλύπτει ότι οι πάντες, στην αγορά της Κωνσταντινούπολης, γνώριζαν και απήγγελλαν από στήθους την Ιλιάδα.