Ο Λουκάς Νοταράς και η άλωση της Κωνσταντινούπολης (29 Μαΐου 1453)

αναδημοσίευση από τα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας
γράφει ο Κωνσταντίνος Λινάρδος

.

Την Πέμπτη μέρα μετά την άλωση, δύο έφηβοι και κατόπιν ένας άντρας, αποκεφαλίζονται. Εκείνος ήταν ο Λουκάς Νοταράς, ο ισχυρότερος πολίτης της Κωνσταντινούπολης, που μετά την άλωση είχε συλληφθεί παραμένοντας μαζί με την οικογένεια του στην οικία του. Ο Νοταράς έδωσε θάρρος στα παιδιά του, (κατά μία εκδοχή ο ένας ήταν ο γαμπρός του) ενώ απεδέχθη το μοιραίο με υψηλό ηθικό και γενναία ψυχή. (Κριτόβουλος «Ούτω γενναίως και μετά φρονήματος καθεστώτος και ψυχής ανδρείας απέθνησκεν«).

Αλλά και στον επικήδειο που έγραψε για εκείνον ο λόγιος της εποχής Ιωάννης Μόσχος , αποτυπώνεται το πρότυπο ενός γενναίου και φιλοπάτριδος αξιωματούχου « Όσα τοίνυν αγωνιζόμενος άμα τω βασιλεί και αυ ιδία προς σπουδήν εφελκόμενος πάντας και προθυμίαν ων η πόλις τότε εδείτο εφαίνετο«. Σύμφωνα με την ιστορία του Δούκα, ο Νοταράς λίγους μήνες πριν φερόμενος ως αρχηγός της ανθενωτικής παράταξης αναφωνούσε « Κρειττότερον εστί ειδέναι εν μέσον τη Πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν« ενώ σύμφωνα με το χρονικό του Φραντζή, φύλαξε την περιουσία του προτάσσοντας την δική του σωτηρία , πράξη που όμως προκάλεσε την οργή του Σουλτάνου, που διέταξε να θανατωθεί, με τον Δούκα να αναφέρει ως αιτία θανάτου, την άρνηση του να παραδώσει στις σεξουαλικές ορέξεις του Μεχμέτ, τον ανήλικο υιό του.

Έχοντας ως βάση τα γραφόμενα αυτά, δεν είναι λίγοι εκείνοι που προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, κατατάσσουν τον Νοταρά, στην κατηγορία των προδοτών της Πατρίδος. Κατά πόσο όμως αυτή η βαριά κατηγορία ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και κατά πόσο τα λεγόμενα των ιστορικών της εποχής είναι αξιόπιστα; Ο Δούκας ανήκε στην ενωτική παράταξη και ως απεσταλμένος της οικογένειας των Γατελούζων που εξουσίαζε το νησί της Λέσβου, είχε την δυνατότητα να έρχεται κάθε χρόνο στην Οθωμανική αυλή προκειμένου να καταβάλλει τον φόρο υποτέλειας….

Περί της Στρατιωτικής Εκγύμνασης και Εκπαίδευσης στο Βυζάντιο κατά την Υστερη Περίοδο (1204-1453)

του Νικόλαου Σ. Κανελλόπουλου

.

Μεταξύ των παραγόντων που επιδρούν στην απόδοση ενός στρατεύματος συγκαταλέγονται το ηθικό των πολεμιστών, ο εξοπλισμός τους, η πολεμική τακτική και, σε ανώτερο επίπεδο, η επιλεγείσα στρατηγική. Σε αυτούς αναμφισβήτητα προστίθεται η στρατιωτική εκπαίδευση. Ο βαθμός ρεαλισμού της εκπαίδευσης, η διάρκεια και η έντασή της αποτελούν θεμελιακούς λίθους για τη βέλτιστη προετοιμασία των μαχητών. Συνδέεται άρρηκτα με την τακτική και την επιτυχία κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις, καθώς οι στρατιώτες καλούνται να πολεμήσουν κατά τον τρόπο που εκπαιδεύτηκαν, ειδάλλως η μεν εκπαίδευση αποτυγχάνει ως προς το σκοπό της, η δε μαχητική ικανότητα του στρατεύματος τίθεται σε αμφισβήτηση πριν καν αυτό εισέλθει στη μάχη (σ.1).

Οι Βυζαντινοί, κληρονόμοι και συνεχιστές της ρωμαϊκής στρατιωτικής παράδοσης, ασχολήθηκαν με ζητήματα στρατιωτικής εκπαίδευσης. Αδιάψευστο μάρτυρα αποτελούν τα εγχειρίδια περί τακτικής και πολιορκητικής που έχουν διασωθεί, τα οποία προορίζονταν για την θεωρητική εκπαίδευση και κατάρτιση των βυζαντινών αξιωματούχων (σ.2). Συνήθως, ακολουθώντας την ελληνορωμαϊκή παράδοση, αυτά περιελάμβαναν στην ύλη τους ειδικότερες οδηγίες για την εξάσκηση των στρατευμάτων (σ.3). Αν και σημαντικό ζήτημα, η εκπαίδευση του βυζαντινού στρατού δεν έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των ερευνητών, με εξαίρεση ένα μικρό αριθμό εξειδικευμένων μελετών, οι οποίες επικεντρώνονται στη μέση βυζαντινή περίοδο, για την οποία οι πληροφορίες είναι σχετικά επαρκείς (σ.4).

Για την ύστερη περίοδο, στην οποία θα αναφερθούμε, δεν διαθέτουμε στοιχεία αντλούμενα από στρατιωτικά εγχειρίδια σχετικά με την θεωρητική ή πρακτική εκπαίδευση του βυζαντινού στρατού, καθώς είτε δεν εγράφησαν είτε δεν σώζονται παρόμοια κείμενα (σ.5).

Παρά ταύτα, συγκεντρώνοντας στοιχεία από τις ιστορικές πηγές και κυρίως από κείμενα, όπως επιστολές, εγκωμιαστικούς λόγους, φιλοσοφικές και συμβουλευτικές πραγματείες, έχουμε τη δυνατότητα να σχηματίσουμε μία ικανοποιητική εικόνα των μεθόδων εξάσκησης των στρατιωτών. Συγκεκριμένα, για τον 13ο-14ο αιώνα, πληθώρα στοιχείων αντλούμε από τα ιστορικά έργα των Γεωργίου Παχυμέρη, Νικηφόρου Γρηγορά και Ιωάννη Καντακουζηνού (1347-1354), ενώ λιγότερο χρήσιμη αποδεικνύεται η Χρονική Συγγραφή του Γεωργίου Ακροπολίτη.