.
του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Ο Κωνσταντίνος Σάθας (1842-1914), Γαλαξειδιώτης στην καταγωγή, είναι ο «αφοσιωμένος πολυγραφώτατος, ερευνητικώτατος και εμβριθέστατος φυσιοδίφης» της Ελλάδος, όπως επιγραμματικά τον χαρακτηρίζει ο εξαίρετος ιστορικός Τάσος Γριτσόπουλος (Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία, Τόμος 10ος, στηλ. 1117-1119).
Επί μία πεντηκονταετία ο Σάθας αναλώθηκε στην αποκάλυψη μιας εξόχου εποχής της Ελληνικής Ιστορίας, εντός της οποίας κυοφορήθηκε η μεγάλη Επανάσταση του 1821 και κερδήθηκε η ελευθερία του Έθνους. Γράφει στην ίδια σελίδα ο Γριτσόπουλος: «Το όνομα του Κ. Σάθα εις την ιστορικήν έρευναν καταλαμβάνει θέσιν σπουδαίαν δια το πολύ και πρωτότυπον υλικόν, που περισυνέλεξε και εξέδωκε με πολλάς στερήσεις και υγείαν των οφθαλμών του όχι σταθεράν… Επομένως πρόκειται δια χαλκέντερον ερευνητήν».
Ο διατελέσας πρόεδρος της Δημοκρατίας Κων. Τσάτσος, ανηψιός του Κ. Σάθα εκ μητρός, σημειώνει: «Ησχολήθη εκ των πρώτων με την σκοτεινήν αυτήν περίοδον της ιστορίας του Έθνους (Σημ. γρ. Την Τουρκοκρατία) και έφερε πρώτος εις φως ανεκτιμήτου αξίας κείμενα και σημαντικά γεγονότα… Απέθανε εις Παρισίους πτωχός και εγκαταλελειμένος, με την πικρίαν ότι δεν εβοηθήθη εις το εκδοτικόν του έργον». (Πρόλογος Κων. Τσάτσου εις βιβλίο Κων. Σάθα «Τουρκοκρατούμενη Ελλάς», Τόμος πρώτος, Εκδ. Οργ. Λιβάνη, Αθήνα, 1995, σελ. 11-12).
Το πλείστο μέρος του βίου του ο Σάθας το πέρασε στις βιβλιοθήκες της Βενετίας, των Παρισίων, των Αθηνών και των Πατριαρχείων της Ανατολής.