Σμύρνη 1922 ~ «ο ξεριζωμός»

.

αναδημοσίευση από τα Ιστορικά Χρονικά 

του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου ιστορικού

Αρχές Μαΐου 1919 τα ελληνικά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Σμύρνη. Έχει προηγηθεί το 1918, το συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι, όπου ο Ελευθέριος Βενιζέλος συντάσσει υπόμνημα που διατυπώνει τις ελληνικές εθνικές διεκδικήσεις. Συγκεκριμένα ζητούσε την ενσωμάτωση των υπολοίπων νησιών του Αιγαίου, της πολύπαθης Βορείου Ηπείρου, των Δωδεκανήσων που τελούσαν υπό ιταλική κατοχή, της δυτικής και ανατολικής Θράκης καθώς και τμήματος της δυτικής Μικράς Ασίας. Ο Έλληνας πρωθυπουργός θεμελίωνε τις εθνικές διεκδικήσεις με ιστορικά, γεωγραφικά, πολιτιστικά και οικονομικά δεδομένα, επιπλέον τόνιζε τους ασταμάτητους διωγμούς των ελληνικών πληθυσμών από Τούρκους και Βούλγαρους στα προηγούμενα χρόνια.

Οι διεθνείς εξελίξεις ήταν θετικές για την Ελλάδα, με αποκορύφωμα την υπογραφή της συνθήκης του Νεϊγί, που όριζε την προσάρτηση της δυτικής Θράκης στην Ελλάδα και την ανταλλαγή 92.000 Βουλγάρων με 46.000 Έλληνες της Βουλγαρίας. Επιπλέον η εξωτερική πολιτική της Ιταλίας στην περιοχή της Μικράς Ασίας, που στόχευε στην ουσιαστική προσάρτηση της από τους Ιταλούς, προκάλεσε την άμεση αντίδραση της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ, που ήθελαν να απαλλαχθούν από αυτή. Βάσει αυτού αλλά και των βιαιοτήτων τσετών εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού της Σμύρνης, που εκμεταλλεύτηκε διπλωματικά ο Βενιζέλος, η περιοχή της Σμύρνης παραχωρείται στην Ελλάδα. Η Ελληνική διοίκηση στην περιοχή θα είχε πενταετή διάρκεια και μετά ο τοπικός πληθυσμός θα αποφάσιζε με δημοψήφισμα το μέλλον του. Η Ελλάδα θα έπρεπε να αποδείξει στους συμμάχους αλλά και στον μουσουλμανικό πληθυσμό ότι μπορεί να αποδώσει δίκαιη δημόσια διοίκηση χωρίς διακρίσεις και οπωσδήποτε να αποφύγει οποιουδήποτε είδους ρεβανσισμού έναντι των Τούρκων.

14 Σεπτεμβρίου: «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους τούρκους»

Η Καταστροφή της Σμύρνης, φωτογραφία από ιταλικό πλοίο, 14η Σεπτεμβρίου 1922.

Νικόλαος Φωτιάδης Αντγος ε.α.
Πρόεδρος Ενώσεως Αποστράτων Αξιωματικών

Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί στις 14 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο γιορτάζουν την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Συγχρόνως ο Ελληνισμός στην Πατρίδα μας αλλά και σ΄ολόκληρο τον κόσμο, τιμά την ημέρα αυτή τους αδελφούς της Ανατολής (Μικράς Ασίας, Πόντου, Ανατολικής Θράκης) που υπέστησαν εξανδραποδισμό από τους  Τούρκους κατά τα θλιβερά γεγονότα του 1922.

Η πολιτεία με το Νόμο 2465/1998 καθόρισε όπως η 14^η Σεπτεμβρίου είναι «ημέρα Εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους  Τούρκους». Ογδόντα τρία χρόνια από τότε που άρχισε το δράμα της προσφυγιάς, η εκρίζωση του Ελληνοχριστιανικού πληθυσμού της Ανατολής, ο αργός θάνατος των προγόνων μας.

Δύο σελίδες ιστορίας. «30 Αυγούστου 1922. Το τέλος…»

Συνωστισμένοι Έλληνες στρατιώτες στο λιμάνι της Σμύρνης περιμένουν να εκκενωθούν προς τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου και την ηπειρωτική Ελλάδα.

.

30 Αυγούστου 1922. Το τέλος…

Στις 25 Αυγούστου 1922, η όψη της Σμύρνης ήταν πένθιμη. Την είχαν αφήσει και τα τελευταία τμήματα του Ελληνικού στρατού που υποχωρούσε προς την Ερυθραία και χιλιάδες πολίτες συνωστίζονταν στην προκυμαία για να τους παραλάβει κάποιο πλοίο και να τους μεταφέρει στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε ενδιαφερθεί καθόλου για τη μεταφορά τόσων ψυχών και φυσικά τα πλοία ήταν ελάχιστα.

Την ώρα που ο μητροπολίτης Σμύρνης έτρεχε στους πρόξενους ζητώντας βοήθεια για τους αμάχους ή με επιστολές του εκλιπαρούσε ανθρωπισμό από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ο Στεργιάδης φυγαδευόταν από τους Άγγλους με αγγλικό πολεμικό.

Τον υπασπιστή του, έναν Κρητικό χωροφύλακα, που του έφερε τις βαλίτσες μέχρι την αποβάθρα, ούτε που γύρισε το κεφάλι του να τον χαιρετίσει. Λίγο αργότερα οι Τσέτες θα τον ξεκοίλιαζαν μαζί με τη γυναίκα του. Αλλά ούτε για τον πρύτανη Καραθεοδωρή θα ενδιαφερόταν. Ο επιφανής μαθηματικός σώθηκε από τον Σμυρναίο δημοσιογράφο Θεοδόσιο Δανιηλίδη.

Τη νύκτα της 25ης προς την 26η Αυγούστου, περνούσαν ακόμα μπουλούκια του ελληνικού στρατού κατευθυνόμενα προς την Κρήνη (Τσεσμέ) της Ερυθραίας, για να επιβιβαστούν σε πλοία.

Το πρωί της 26ης Αυγούστου η προκυμαία της Σμύρνης από το Τελωνείο μέχρι την Πούντα ήταν γεμάτη κόσμο, ενώ ακόμα πρόβαλαν ρακένδυτοι και πεινασμένοι στρατιώτες, κατευθυνόμενοι προς Ερυθραία.

Το απόγευμα, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος ζήτησε την προστασία του πληθυσμού από τον Αμερικάνο πρόξενο Γ. Χόρτον, αλλά μάταια. Στην πρόσκληση του George Horton να επιβιβαστεί σε αμερικανικό αντιτορπιλικό για να σωθεί, θα αρνιόταν.  Αργότερα ο Χόρτον θα περιλάμβανε όσα φρικτά είδε να κάνουν οι μουσουλμάνοι Τούρκοι προς τον χριστιανικό πληθυσμό στο βιβλίο του «Η Μάστιγα της Ασίας«. Ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τις θηριωδίες που έγιναν.

Ερντογάν : Την Σμύρνη την έκαψαν οι Έλληνες στρατιώτες

«H εξέλιξη της εμπορικής ζωής της Σμύρνης, είναι σαν μια εντυπωσιακή περίληψη της βιομηχανικής και εμπορικής ιστορίας της Τουρκίας.

Η εισβολή στην Ανατολία, ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας και η μετέπειτα ανταλλαγή πληθυσμών, άλλαξαν τελείως την κοινωνική και οικονομική όψη της Σμύρνης.

Η πυρπόληση της Σμύρνης από τους υποχωρούντες Έλληνες στρατιώτες, υπήρξε ένα μεγάλο χτύπημα σε αυτή την ωραία πόλη. Μην κοιτάζετε που λένε ότι το έκαναν οι Τούρκοι.

Σε αυτή την περιοχή, τα πιο μεγάλα χτυπήματα τα έχουν κάνει αυτοί που θεωρούν τον εαυτό τους πολιτισμένο. Οι δικοί μας πρόγονοι ποτέ δεν κατέστρεφαν, ποτέ δεν έκαιγαν και ποτέ δεν εξαφάνιζαν, πάντοτε ήταν υπέρ της οικοδόμησης και της εξύψωσης.”

Η Σμύρνη πριν την καταστροφή της

άρθρο του Μανόλη Κυριακόπουλου*

.

Η πλούσια πληθυσμιακή σύνθεση αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό της Σμύρνης του 19ου αιώνα, της ομορφότερης, κατά το Φιλόστρατο, από όλες της πόλης που φωτίζει ο ήλιος. Κατά τις αρχές του αιώνα, αριθμούσε, εκτός από τον τουρκικό πληθυσμό, γύρω στις 120.000 ανθρώπους εκ των οποίων οι Έλληνες αποτελούσαν περίπου το ένα τρίτο. Άγγλοι, Αρμένιοι, Αυστριακοί, Γάλλοι, Γερμανοί, Εβραίοι, Ελβετοί, Ιταλοί, Ολλανδοί, Πέρσες και Σουηδοί αποτελούσαν τις σημαντικότερες εθνότητες που συμπλήρωναν το πληθυσμιακό μωσαϊκό της πόλης. Λογικά λοιπόν η ελληνική αποτελούσε τη καθιερωμένη γλώσσα συνεννοήσεως, μετά τα ελληνικά, ακολουθούσαν τα τούρκικα και τα ιταλικά, σε τρίτη γραμμή τα αρμένικα και τα σπανιόλικα – η διάλεκτος των Εβραίων – και τελευταία τα αγγλικά και τα γαλλικά.

Το ευάριθμο του πληθυσμού και η πολύμορφη σύνθεσή του ήταν συνάρτηση της σπουδαιότητας της Σμύρνης ως λιμάνι και εμπορικό κέντρο. Η Λίζα Μιχελή αναφέρει χαρακτηριστικά: Η Σμύρνη, δημιούργημα του ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων στον τομέα του εμπορίου, είναι ένα λιμάνι διεθνές, όπως η Αλεξάνδρεια και η Μασσαλία. Είναι μια πόλη με πολλά πρόσωπα, με κυρίαρχο όμως το ελληνικό χρώμα – ιδιαίτερα μετά το 1832, όταν η ίδρυση του νεοελληνικού κράτους ισχυροποιεί, ακόμα και συναισθηματικά, το ήδη ακμάζον ελληνικό στοιχείο. Οι ευρωπαίοι, αν και λιγότεροι σε αριθμό μεταξύ των μονίμων κατοίκων της πόλης, έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας της. Η προσέλευσή τους στη Σμύρνη αιτιολογείται από το περιεχόμενο των διομολογήσεων , διμερών συμφωνιών μεταξύ των δυτικοευρωπαϊκών κρατών και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που παρείχαν ευρύτατα προνόμια στους Δυτικούς με αντάλλαγμα τη συλλογή φόρων από τους Τούρκους. Με μέριμνα του Οθωμανικού Κράτους παραχωρούνταν στους ξένους κεντρικές περιοχές στα παράλια της Σμύρνης για τη δημιουργία κατοικιών και αποθηκών. Έτσι δημιουργήθηκαν οι βερχανέδες (σπίτια των Φράγκων), η Ευρωπαϊκή Οδός ή Rue Franque, ο Φραγκομαχαλάς (η συνοικία των Φράγκων) και, στη νότια άκρη του Φραγκομαχαλά, το Ευρωπαϊκό Τελωνείο.

Μικρασία 1922 («Η Σμύρνη μάνα καίγεται» )

 

Φωτογραφία από:.agiasofia.com

  Κανείς δεν μπορούσε να φθάσει στη Σμύρνη και να μη επισκεφθεί το περίφημο παζάρι της. Ήταν μεγαλύτερο από της Κωνσταντινούπολης, αλλά και πιο δυτικότροπο. Κυριαρχούν τα προϊόντα της αγγλικής βιομηχανίας, γυαλικά, ελβετικά ρολόγια, χαλιά της Περσίας και γλυκά ταψιού.

Όπως αναφέρει με έκπληξη ο Γάλλος περιηγητής Paul Eudel, to 1870, από το παζάρι δεν λείπουν τα αρχαία κομμάτια από τα ερείπια της Εφέσου.

Στα χρόνια του 1912 ο πληθυσμός της πόλης υπολογιζόταν σε 240.000 κατοίκους. Οι Έλληνες ήταν 100.000, οι Τούρκοι 60.000, Εβραίοι 20.000, Αρμένιοι 15.000 και 15-20.000 διαφόρων εθνοτήτων.

Οι Ελληνες κατοικούν κοντά στο λιμάνι και στο εμπορικό κέντρο, τον Φραγκομαχαλά, εδώ που από τον 16ο αιώνα διαμένουν οι Ευρωπαίοι, κυρίως Άγγλοι, Γάλλοι, Ολλανδοί, Βενετοί, Γενουάτες.

Από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια η Σμύρνη αναγράφεται ως αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο Γάλλος περιηγητής Vital Cuinet ανέφερε ότι υπήρχαν 13 ορθόδοξες εκκλησίες, 10 καθολικές, 3 αρμενικές, 3 εκκλησίες διαμαρτυρομένων και 15 συναγωγές.