Τα «παίγνια» ως στρατηγική

To «παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος» του Γιάν(ν)η Βαρουφάκη

Tου Μιχάλη Χατζηπέτρου από τη Ρήξη φ.112

Η πρώτη μου επαφή με την θεωρία των παιγνίων έγινε στο πανεπιστήμιο. Λίγο αργότερα έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο Θεωρία των Παιγνίων και Πολιτική Στρατηγική, του Κώστα Φιλίνη, εκδοθέν προς τα τέλη της δικτατορίας του 1967. Ο Φιλίνης, ιστορικό στέλεχος του ΚΚΕ και για πολλά χρόνια μέλος της ηγετικής ομάδας του ΚΚΕ (εσ.), έγραψε το βιβλίο στην παρανομία, και έκτοτε μάλλον αυτό πέρασε απαρατήρητο.

Το όλον πνεύμα στο βιβλίο του Φιλίνη εμφορείται από τη λογική ότι η θεωρία των παιγνίων μπορεί να είναι ένα χρήσιμο μεθοδολογικό εργαλείο που μπορεί να εφαρμοστεί λελογισμένα σε θέματα στρατηγικής ή τακτικής, δίχως να τα υποκαθιστά. Βεβαίως, από τότε η εν λόγω θεωρία έχει κάνει μαθηματικά άλματα. Το όλον πρόβλημα όμως είναι ότι, σε ό,τι αφορά στον ανθρώπινο παράγοντα και τις πολυποίκιλες συμπεριφορές του, ειδικά όταν αυτές άπτονται κοινωνικοπολιτικών ή γεωπολιτικών ανταγωνισμών, δεν είναι εύκολο να ποσοτικοποιηθούν. Κοινώς, όπως έλεγε κι ένας φίλος τραπεζικός, αλλά και ο ημέτερος Ζουράρις, σε μια πολύπλοκη αλγεβρική μήτρα, «ό,τι βάζεις, βγάζεις».

«Το δίλημμα του ταξιδιώτη» (θεωρία παιγνίων, ή πως ορθολογισμός είναι ό,τι βολεύει το αφεντικό)

αναδημοσίευση απο το Sarejevo

.

H Eλένη και ο Kώστας, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι σε κάποιο εξωτικό νησί του Eιρηνικού διαπιστώνουν ότι οι πανομοιότυπες αντίκες / σουβενίρ που αγόρασαν καταστράφηκαν στη μεταφορά. H αεροπορική εταιρεία παραδέχεται την ευθύνη της και δηλώνει διατεθειμένη να τους αποζημιώσει. Πλην όμως υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να υπολογίσει την αξία τους. Eπιπλέον δεν εμπιστεύεται τους παθόντες για να τους ρωτήσει κατευθείαν «πόσο κοστίζουν» γιατί υποθέτει (βάσιμα) ότι αυτοί θα φουσκώσουν την αξία των κατεστραμμένων σουβενίρ.

Γι’ αυτό επινοεί το εξής σχέδιο. Zητά από τον καθένα χωριστά, και χωρίς να επιτρέπεται η μεταξύ τους επικοινωνία και συνεννόηση, να γράψουν σ’ ένα χαρτί την αξία της αντίκας, υπό την μορφή ενός ακέραιου ποσού από 2 δολάρια έως και 100 δολάρια. Kαι δεσμεύεται (η αεροπορική εταιρεία) πως:

– αν και οι δύο γράψουν το ίδιο ποσό (τον ίδιο αριθμό) θα τους αποζημιώσει και τους δύο καταβάλλοντας στον Kώστα και την Eλένη αυτό το ποσό·
– αν γράψουν διαφορετικά ποσά (αριθμούς) τότε θα δεχτεί σαν πραγματική αξία το μικρότερο, θα θεωρήσει ότι εκείνος ή εκείνη που έγραψε το μεγαλύτερο είπε ψέμματα, και έτσι θα αποζημιώσει μεν τον / την «ειλικρινή» με το ποσό που έγραψε συν, επιπλέον, 2 δολάρια, θα τιμωρήσει δεν τον / την «ανειλικρινή» με το ίδιο ποσό μειωμένο κατά δύο δολάρια.

Θουκυδίδης, Αρχίδαμος ο 2ος και τα διαχρονικά παιδευτικά αδιέξοδα

Το διδακτικό μεγαλείο του Θουκυδίδη

Ο 2ος Πελοποννησιακός Πόλεμος, που μαινόταν μεταξύ 431 και 404 π.Χ. ερήμωσε την Ελλάδα, και την καθυπόταξε σε εχθρούς και προδότες, στην εποχή που η συγκεντρωμένη της ισχύς, ήταν ικανή να αναδείξει και να εξελίξει στο ζωτικό  κέντρο των ιστορικών εξελίξεων της ανθρωπότητος τον λαμπρότερο πολιτισμό όλων των εποχών. Η γεωγραφική έκταση στην οποία δρούσαν συστηματικά, αποικούσαν ή επηρρέαζαν ισχυρά οι Έλληνες κατά το ξέσπασμα του πολέμου, εκτεινόταν αποδεδειγμένα, από τις «Ηράκλειες Στήλες» εώς τον Εύξεινο Πόντο.

Στην ομιλία του Βασιλέως Αρχιδάμου του 2ου προς το συμβούλιο των Σπαρτιατών αρχόντων (ακολουθεί στο παρόν άρθρο), όπως και σε πλήθος άλλων αποσπασμάτων της Ιστορίας του Θουκυδίδη, έχουν αποκαλυφθεί και πολυ – μελετηθεί θεμελιώδεις αρχές της σύγχρονης επιστήμης της Κυβερνητικής, της «Θεωρίας Παιγνίων» και πλήθους άλλων καθιερωμένων και κυριαρχικών ακαδημαϊκών επινοημάτων, εμπνευσμένων και διατυπωμένων έπειτα από «ωκεανούς χρόνου». Οι εμπνευστές τους και οι μελετητές τους, είχαν (και συνεχίζουν να έχουν) το ισχυρότατο πλεονέκτημα πληθώρας καταγεγραμμένης ιστορικής εμπειρίας. (Και βέβαια, η σύγχρονη ιστορία είναι γραμμένη και μελετημένη υπό την αθάνατη «Θουκυδιδειο» διδασκαλία και μέθοδο).

Κι όμως, παρά τα εξελιγμένα σύγχρονα μαθηματικά, τα εφαρμοσμένα πρότυπα και τα πανίσχυρα σύγχρονα αναλυτικά εργαλεία, η ανθρώπινη ιστορία κάνει αέναους «κύκλους» γύρω από την κατά Θουκυδίδη «ανθρώπινη φύση». Η γνώση μεταδίδεται με τρόπους αναποτελεσματικούς και καταλήγει να ερμηνεύεται, κατά κανόνα, υπό το πρίσμα της ανθρώπινης απληστείας, του εγωκεντρισμού και της αλαζονείας. Τα μεγάλα κέντρα ισχύος, όπως λ.χ. οι αυτοκρατορίες, αναδύονται, συρικνώνονται και καταρρέουν με μία επαναληπτική μονοτονία που, εξ αποστάσεως, καταντά βαρετή.

Η «επαφή με την πραγματικότητα», εν τη ευρεία της έννοια, κι εφ’ όσον σκοπεύει προς το «κοινό καλό» μέσω της τριβής με τις πραγματικές συνθήκες, της λογικής, των δίκαιων συμβιβασμών, της  επιλύσεως αδικιών, των καινοτομιών κλπ., είναι η κύρια δημιουργός δύναμη των κέντρων ανθρώπινης ισχύος, των αυτοκρατοριών και των ανθρώπινων πολιτισμών. Κι αυτή η πολύτιμη «επαφή», είναι αυτό ακριβώς το στοιχείο που «πετιέται στα σκουπίδια», αμέσως μόλις επιτευχθεί σημαντική ανθρώπινη κυριαρχία. Οι αυτοκρατορίες καταρρέουν πρωτίστως από παράγοντες ενδογενείς.

«Όταν οι άνεμοι αλλάζουν κατεύθυνση, κάποιοι χτίζουν τοίχους ενώ κάποιοι άλλοι κατασκευάζουν ανεμόμυλους» (παλιά κινεζική παροιμία)

στην Κινεζική: 風向轉變時,有人築牆,有人造風車

.

Από την πλευρά της «έγκυρης» δυτικής αρθρογραφίας (δλδ. του μέρους εκείνου της εφαρμοσμένης «θεωρίας παιγνίων» σε οικονομία και γεωπολιτική που αφορά στη δημιουργία «Κοινής Γνώμης»), η ιστορία των τελευταίων 10+ ετών δείχνει πως ο έλεγχος έχει σε σημαντικό βαθμό ξεφύγει από τα χέρια των κέντρων ισχύος του παγκόσμιου γίγνεσθαι, καθώς κι αυτά τα ίδια τα κέντρα και η ισχύς τους πλέον τείνουν να γίνουν ακαθόριστα. Η «μεγάλη εικόνα» στην πιό υπεροπτική εποχή των τελευταίων αιώνων τείνει τελευταία να γίνεται περισσότερο ανάλογη του Χάους και της Θεωρίας του.  (Στη Θεωρία του Χάους, η ακριβής προβλεψιμότητα της συμπεριφοράς συστημάτων  είναι εξ ορισμού ανέφικτη, παρότι παραμένει ζητούμενο η μερική προβλεψιμότητα. Οι εφαρμογές της Θεωρίας στην Κοινωνιολογία πάντως, βρίσκονται σε στάδιο νηπιακό: Θεμελιωμένες στη δεκαετία του 1970, αντιμετωπίζουν σημαντικότατο μαθηματικό κενό και περισσότερο αντιμετωπίζονται σαν ερευνητικά πρότυπα παρά σαν αποτελεσματικά εργαλεία).

Η «Αλλαγή της κατεύθυνσης των ανέμων», είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται συχνότατα στην ανθρώπινη ιστορία, η ικανότητα όμως που την  κάνει αντιληπτή είναι μάλλον η διαίσθηση, ίσως και ο ιδεαλισμός, συνδυασμένος με τους ευσεβείς πόθους και  την τύχη, όχι όμως η λογική, που είναι ατελής άλλωστε και η ίδια και πάντως αδύναμη να αντιστρέψει τις αυτοκαταστροφικές μας τάσεις.

Τα πιό δηλητηριώδη για τον ανθρώπινο πολιτισμό υποκείμενα, όπως και οι πιό πεφωτισμένοι πρωτοπόροι της ανθρώπινης ιστορίας, ήταν πάντοτε «κατασκευαστές ανεμόμυλων». Το ίδιο και οι άγνωστοι που προηγήθηκαν εκείνων, πολλοί περισσότεροι, πολύ πιό θαρραλέοι κατά κανόνα και πολύ πιό αδικημένοι στις τιμές, ή απηλλαγμένοι από τις μομφές που τους ανήκουν.  Οι «χτίστες των τοίχων» από την άλλη πλευρά, εκφράζουν αποκλειστικά

Μέση Ανατολή: «Το παράδοξο του εκβιαστή»

Η καλλιέργεια «επικοινωνιακού κλίματος» εντός του Ισραήλ, δείχνει όλο και περισσότερο πως πλησιάζουμε σε κλιμάκωση των στρατιωτικών συγκρούσεων στην ευρύτερη περιοχή. Έπειτα από την εμπλοκή της Ρωσσίας στην κρίση στη Συρία, η διαφαινόμενη αλλαγή στάσης του Τελ Αβίβ εναντίον των «φανατικών ισλαμιστών», καταδεικνύει την ύπαρξη ευρύτατου στρατηγικού σχεδίου με στόχο τον μελλοντικό έλεγχο της ροής υδρογονανθράκων σε Δύση και Ανατολή.

Σύμφωνα με την Jerusalem Post, καθίσταται προφανές πως η τουρκική προσπάθεια προσεγγίσεως με το Ισραήλ κρύβει τη συγκεκαλυμμένη ατζέντα της εναλλακτικής της τροφοδοσίας με υδρογονάνθρακες. Αναζητώντας τρόπο απεμπλοκής από την διαφαινόμενη ενεργειακή εξάρτησή της από τη Ρωσσία, η Τουρκία επιδιώκει τη συμμετοχή της στην κατασκευή υποθαλάσιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου Ισραηλινής προελεύσεως και κόστους ~ 2 δισ. $. Επίπλέον, λόγω εγγύτητας, το Ισραηλινό φυσικό αέριο ενδέχεται να είναι κατά πολύ φτηνότερο για την ίδια την τουρκία, η δε δημιουργία ενός τέτοιου αγωγού θα διευκολύνει την εμπλοκή της Τουρκίας

Το «Δίλημμα του Φυλακισμένου»

Δύο μικροεγκληματίες – συνεταιράκια, ύποπτοι για την από κοινού τέλεση ενός μικροεγκλήματος έχουν συλληφθεί, όμως οι αρχές δεν έχουν επαρκείς αποδείξεις για την ενοχή τους, παρότι είναι σίγουρες για αυτή.

Η αστυνομία τους βάζει σε ξεχωριστά κελιά και προτείνει στον καθένα ξεχωριστά την εξής συμφωνία: «Αν παραδεχθείς την ενοχή σου και καταθέσεις εναντίον του συνεργάτη σου (του άλλου συλληφθέντος) θα σε αφήσουμε ελεύθερο. Ο συνεργάτης σου θα καταδικαστεί σε φυλάκιση ενός έτους.

Εκτός αν παραδεχθεί κι αυτός την ενοχή του και καταθέσει εναντίον σου. Τότε θα καταδικαστείτε και οι δύο σε φυλάκιση τριών μηνών έκαστος.

Αν κανείς από τους δύο δεν παραδεχθεί την ενοχή του και δεν καταθέσει εναντίον του άλλου, τότε θα σας κρατήσουμε μόνο για ένα βράδυ, όσο δηλαδή επιτρέπει ο νόμος και θα σας ταράξουμε στην ανάκριση. Μετά θα είστε και οι δύο ελεύθεροι«.

Υποθέστε (εσείς οι αναγνώστες) πως είστε ο ένας εκ των δύο κρατουμένων. Το δίλημμά σας συνίσταται στο εξής: Αν παραμείνετε σιωπηλός, διακινδυνεύετε να μείνετε ένα χρόνο στη φυλακή, δεδομένου του ότι δεν γνωρίζετε το τι θα κάνει ο άλλος κρατούμενος: Μπορεί και να μιλήσει, ποντάροντας στο ότι κι εσείς μιλήσατε, επειδή δεν σας εμπιστεύεται… όπως κι εσείς δεν τον εμπιστεύεστε. Εξ ου και το δίλημμά σας…

Είστε λοιπόν αναγκασμένος να μιλήσετε, οπότε ή θα φύγετε ελεύθερος