Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος και οι αντιθέσεις του καιρού μας

.

Ευάγγελος Κοροβίνης

Έναν μήνα και πλέον μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το ενδιαφέρον του κοινού για την σύγκρουση μειώνεται. Η προσοχή σταδιακά μετατοπίζεται στις οικονομικές συνέπειες των κυρώσεων. Ωστόσο μόνον σε ένα μέρος της κοινής γνώμης γίνεται φανερό ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η τοπική εκρηκτική έκφραση μιας γενικότερης, μιας παγκόσμιας κρίσης. Μιας κρίσης που συνδέεται κυρίως με την μετατόπιση του κέντρου βάρους της παγκόσμιας οικονομίας από την Δύση στην Ανατολική Ασία.

Η προσπάθεια των Η.Π.Α να καθυποτάξουν την Ρωσία και στην συνέχεια, από θέσεως ισχύος, να βρουν έναν τρόπο να αντιμετωπίσουν και την Κίνα, οδηγεί τα πράγματα σε έναν ακήρυκτο τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, που προς το παρόν τουλάχιστον είναι οικονομικός και επικοινωνιακός κυρίως.

Θα ήταν, όμως, παραπλανητικό να υποθέσει κανείς ότι οι βασικοί εμπλεκόμενοι σε αυτόν τον πόλεμο, οι Η.Π.Α και η Ευρώπη από την μια μεριά και η Ρωσία και η Κίνα από την άλλη, είναι ομοιογενείς και αδιάβροχες από εσωτερικές αντιθέσεις οντότητες.

Α. Οι Η.Π.Α

Στις Η.Π.Α σοβεί από καιρό η αντίθεση μεταξύ των δυνάμεων που προωθούν το σχέδιο για έναν «νέο αμερικανικό αιώνα» και εκείνων που έχουν συνειδητοποιήσει ότι η αμερικανική μονοκρατορία αποτελεί παρελθόν. Οι πρώτοι, οι υποστηρικτές «της αυτοκρατορίας» εκφράζουν, μεταξύ των άλλων, τα συμφέροντα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των αμυντικών βιομηχανιών. Οι δεύτεροι, οι δυνάμεις με εθνοκρατικό προσανατολισμό, εκφράζουν τα συμφέροντα της υπόλοιπης, ισχνής σχετικά (λόγω της αποβιομηχάνισης), παραγωγικής βάσης και τους πόθους ενός σημαντικού μέρους των εργαζομένων αυτής της χώρας.

Θα μετατραπεί σε θερμό ο νέος ψυχρός πόλεμος;

.

Ευάγγελος Κοροβίνης

Σήμερα, στα πλαίσια της όξυνσης των σχέσεων μεταξύ των Η.Π.Α και της Ρωσίας, γίνεται προσπάθεια να εμπεδωθεί η αφήγηση, σύμφωνα με την οποία, ο Πούτιν είναι ένας στυγνός αντιαμερικανός δικτάτορας που απειλεί με εισβολή την ειρηνόφιλη Ουκρανία. Ότι γενικότερα το αυταρχικό ρωσικό καθεστώς συνιστά μείζονα απειλή για την δημοκρατική και ανθρωπιστική Δύση.

Η πραγματικότητα, βέβαια, απέχει αρκετά από αυτήν την εικόνα. Όταν ο Πούτιν ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας ήταν κατά βάσιν ευνοϊκά διακείμενος απέναντι στην Δύση. Στα πρώτα χρόνια της προεδρίας του απουσίαζε κάθε αντιαμερικανική ρητορική και δραστηριότητα. Μάλιστα, μετά την επίθεση στους δίδυμους πύργους της 11/9/2001, προσφέρθηκε να βοηθήσει στον αγώνα κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας.

Α.Η κατά κύματα περικύκλωση της Ρωσίας

Παρά την εφεκτική αυτήν στάση του Πούτιν και των προηγούμενων δυο προέδρων, του Γιέλτσιν και του Γκορμπατσώφ, η Δύση με ηγέτιδα δύναμη την Αμερική άρχισε γρήγορα να επεκτείνει το ΝΑΤΟ προς ανατολάς. Οι ρητές διαβεβαιώσεις προς τον Γκορμπατσώφ ότι μετά την επανένωση της Γερμανίας δεν θα υπήρχαν εντάξεις νέων μελών καταπατήθηκαν χωρίς κανένα πρόσχημα.

Λίγοι μόνον αξιωματούχοι της Αμερικής θεώρησαν δικαιολογημένες τις ανησυχίες της Μόσχας για την επέκταση του ΝΑΤΟ. Επέκταση που σταδιακά συμπεριέλαβε όλα τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων πλην της Σερβίας τρείς πρώην σοβιετικές δημοκρατίες (την Εσθονία, την Λετονία και την Λιθουανία), ενώ από καιρό έχει διατυπωθεί η πρόθεση ένταξης και της Ουκρανίας και της Γεωργίας.

Η εθνική στρατηγική και το Βυζάντιο ως πνευματικό μέγεθος

.

Ευάγγελος Κοροβίνης

Α. Οι δυο αντίπαλες στρατηγικές 

Στην διάρκεια του 19^ου αιώνα και στις αρχές του 20^ου αντιπαρατίθενται δυο εθνικές στρατηγικές. Η πρώτη, η εθνοκρατική, απέβλεπε στην απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό όλων των αλύτρωτων Ελλήνων και την ένταξη τους σε ένα, ομοιογενές εθνικά, ελλαδικό κράτος. Η δεύτερη στόχευε στην ανασύσταση του πολυεθνικού Βυζαντίου υπό ελληνική ή έστω ελληνοτουρκική ηγεμονία.

Η εθνοκρατική στρατηγική ήταν προσαρμοσμένη στην αρχή των εθνοτήτων, στην επιδίωξη δηλαδή για την συγκέντρωση όλων των ομοεθνών σε ένα κράτος. Η αρχή των εθνοτήτων κατίσχυσε κάθε άλλου τρόπου κρατικής οικοδόμησης, επειδή αποτελούσε την πεμπτουσία του μοντέλου των διεθνών σχέσεων της θριαμβεύουσας τότε νεωτερικότητας.

Στα πλαίσια του περιρρέοντος εθνοκρατισμού και της αρχής των εθνοτήτων, ο άλλος τύπος εθνικής στρατηγικής, το ιδεώδες της αναβίωσης της Μεγάλης Ανατολής, ήταν ανεφάρμοστος και ουτοπικός. Φαίνεται, βέβαια, ότι αντανακλούσε μια πραγματικότητα της ύστερης τουρκοκρατίας, τα ισχυρά δηλαδή ελληνόγλωσσα δίκτυα κληρικών, λογίων και εμπόρων, που ενοποιούσαν την Βαλκανική, τις ακτές της Ιωνίας και την Αλεξάνδρεια με τις παροικίες της Κεντρικής Ευρώπης, της Ρωσίας και της Ιταλίας. Η άνοδος των εθνικισμών τον δέκατο ένατο αιώνα κατέστρεψε σταδιακά τις δικτυώσεις αυτές και κατέστησε το όραμα ανασύστασης του Βυζαντίου εντελώς ανεδαφικό.

Ο εθνοκρατισμός, αν και ρεαλιστικός και προσγειωμένος από μιαν άποψη, ήταν συνυφασμένος εκ γενετής με μιαν άνευ προηγουμένου αρχαιολατρεία.  Στην προγονολατρεία αυτή υπήρχε έντονος εθνικισμός αλλά χωρίς καμία γνήσια ελληνικότητα. Ο ελληνικός λόγος, στην περίπτωσή της, ήταν διηθημένος μέσα από τα δυτικά φίλτρα του ουμανισμού, του ρασιοναλισμού και του ρομαντισμού, ενώ το βυζαντινό παρελθόν έμπαινε στο περιθώριο, όχι μόνον σαν έναυσμα διαμόρφωσης μιας αντίπαλης στρατηγικής, αλλά και σαν πνευματικό μέγεθος.

Ο εθνοκρατισμός χρησιμοποιώντας, συνειδητά ή ασυνείδητα, σαν άλλοθι και πρόσχημα την αρχαιομανία, απέβλεπε στον ολοκληρωτικό εξευρωπαϊσμό της χώρας και όχι μόνον και κυρίως στον αναγκαίο για την επιβίωση της εξαστισμό.

Οι θεωρίες διεθνών σχέσεων και το «Βυζάντιο» της ανατολικής Ασίας

αναδημοσίευση από το Αντίφωνο
άρθρο του Ευάγγελου Κοροβίνη

.

Μέχρι πρόσφατα η μελέτη των διεθνών σχέσεων ήταν μια αμερικανική υπόθεση. Οι διάφορες περιοχές και περιφέρειες του κόσμου θεωρούνταν ως πεδίο δοκιμασίας των κατεστημένων θεωριών διεθνών σχέσεων και όχι ως αυτόνομες πηγές διαμόρφωσης καινούργιων θεωριών.

Α. Η Κινεζική σχολή διεθνών σχέσεων

Την τελευταία δεκαετία, παρά την συνεχιζόμενη εν πολλοίς αμερικανική κυριαρχία, μια νέα σχολή διεθνών σχέσεων, η κινεζική, αναδύεται και αποσπά το ενδιαφέρον. Οι προσπάθειες για την δημιουργία αυτής της σχολής χρονολογούνται από την δεκαετία του 1950. Αρχικά πήραν την μορφή παροχής πληροφόρησης και συμβουλών προς την ηγεσία της μαοϊκής περιόδου. Στην συνέχεια, με το άνοιγμα της Κίνας στον κόσμο, επί Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, είχαν τον χαρακτήρα εκμάθησης των δυτικών θεωριών διεθνών σχέσεων. Τελικά από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 γίνεται προσπάθεια οικοδόμησης κινεζικών, πλέον, θεωριών αυτού του είδους.

Μεταξύ αρκετών εκπροσώπων της κινεζικής σχολής, ο ηθικός ρεαλισμός του Γιάν, η αναβίωση και εννοιολόγηση του συστήματος Tianxia από τον Ζάο και η σχεσιακή θεωρία του Κιν, είναι από τις πιο αντιπροσωπευτικές προσπάθειες δημιουργίας νέων θεωριών.

Ο Γιάν συντάσσεται με την ρεαλιστική θεωρία των διεθνών σχέσεων. Δεν πιστεύει στην δυνατότητα δημιουργίας μιας αποκλειστικά κινεζικής σχολής. Τονίζει όμως ότι η μελέτη του κινεζικού παρελθόντος μπορεί να εμπλουτίσει τις δυτικές θεωρίες. Συμφωνεί με τους ρεαλιστές ότι, σε έναν αθέσμιστο και άναρχο κόσμο ανταγωνιστικών εθνών-κρατών, η ισχύς είναι το κλειδί για την διαύγαση των διεθνών σχέσεων. Ο Γιάν σημειώνει, όμως, ότι στο κινεζικό παρελθόν η ισχύς των ηγετών ενσωμάτωνε συνήθως και κάποιες ηθικές αρχές.

Η αποφυγή της θεραπείας σοκ και η άνοδος της Κίνας

αναδημοσίευση από το Αντίφωνο
άρθρο του Ευάγγελου Κοροβίνη

.

Α. Σταδιακή και μερική ενσωμάτωση στην παγκόσμια αγορά

Η Κίνα και η Σοβιετική Ένωση, προωθώντας τα σοσιαλιστικά πειράματα τους, αποδεσμεύθηκαν, σχεδόν πλήρως, από την παγκόσμια αγορά. Και οι δυο χώρες όμως από ένα σημείο και πέρα επανενσωματώθηκαν στην παγκόσμια αγορά. Η Κίνα μετά το 1978, η Ρωσία μετά το 1991.

Στην Ρωσία εφαρμόσθηκε η λεγόμενη θεραπεία σοκ, με πλήρη και διά μιάς απελευθέρωση των τιμών των αγαθών και με ευρείες ιδιωτικοποιήσεις. Αποτέλεσμα των μέτρων αυτών ήταν η οικονομική κατάρρευση της περιόδου Γιέλτσιν, την οποία ακολούθησε μια σαφής, αν και με αργούς ρυθμούς, αποκατάσταση της οικονομικής δραστηριότητας επί Πούτιν.

Η Κίνα τράβηξε διαφορετικό δρόμο. Ενσωματώθηκε σταδιακά και με ελεγχόμενο τρόπο στην παγκόσμια αγορά και απέφυγε την λήψη βεβιασμένων μέτρων. Οι αλλαγές στην Κίνα ξεκίνησαν από τον αγροτικό τομέα. Οι αγροτικές κομούνες συνέχιζαν να είναι οι ιδιοκτήτες της γης. Η χρήση της γης, όμως, και το δικαίωμα υπενοικίασης της (όχι και πώλησης) πέρασε στα χέρια των επί μέρους νοικοκυριών.

Σε ότι αφορά, τώρα, το ζήτημα των τιμών των αγροτικών προϊόντων, ακολουθήθηκε μια μέθοδος που θυμίζει το απώτερο κινεζικό παρελθόν, όπως θα φανεί παρακάτω. Μετά την εξασφάλιση, σε χαμηλές τιμές, των απαραίτητων για την διατροφή των λαϊκών τάξεων ποσοτήτων, οι αγρότες μπορούσαν να διαθέσουν το όποιο περαιτέρω πλεόνασμα αγροτικών προϊόντων σε υψηλότερες τιμές. Αποφεύχθηκε έτσι η μεγάλη άνοδος στο κόστος ζωής, ενώ ταυτόχρονα το διατιθέμενο, σε υψηλές τιμές, πλεόνασμα της παραγωγής επέτρεπε την άνοδο της παραγωγικότητας της γεωργίας.

Το παραπάνω πρότυπο της μερικής απελευθέρωσης της αγοράς αγροτικών προϊόντων επεκτάθηκε σταδιακά, πρώτα στην ελαφρά βιομηχανία και μετά και στην βαρειά. Θα πρέπει να τονισθεί ότι παρά την σταδιακή φιλελευθεροποίηση της οικονομίας της, η Κίνα έμεινε έξω από την χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση. Το τραπεζικό της σύστημα αλλά και ορισμένες βασικές βιομηχανίες δεν αποκρατικοποιήθηκαν μέχρι και σήμερα, και δεν υπάρχει καμία πρόθεση κίνησης προς αυτήν την κατεύθυνση.

Η γένεση της καπιταλιστικής αγοράς και η οικονομιστική πλάνη

αναδημοσίευση από το Αντίφωνο
άρθρο του Ευάγγελου Κοροβίνη

.

Α. Προνεωτερικές αγορές και καπιταλιστική αγορά

Ακόμη και σήμερα ο μύθος της αυθόρμητης ανάδυσης της καπιταλιστικής αγοράς παραμένει ισχυρός. Η ανάδυση αυτή υποτίθεται ότι προέρχεται από ατομικές επιλογές ορθολογικώς δρώντων υποκειμένων που αποσκοπούν στην μεγιστοποίηση του οφέλους των.

Ο μύθος του ορθολογικά συναλλασσόμενου ανθρώπου γίνεται προσπάθεια να προβληθεί και στις προνεωτερικές κοινωνίες. Όμως ακόμη και στην αρχαία Ελλάδα, όπου το εμπόριο ήταν εκτεταμένο και ο θεσμός της αγοράς αναπτυγμένος, κέντρο της οικονομίας παρέμενε ο οίκος. Η παραγωγή του οίκου προορίζονταν κυρίως για αυτοκατανάλωση και όχι για πώληση. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αριστοτέλης σημειώνει ότι η παραγωγή με σκοπό το κέρδος είναι αφύσικη.

Η αγορά είναι λοιπόν θεσμός που προϋπήρχε του καπιταλισμού. Μόνον όμως στα πλαίσια της καπιταλιστικής αγοράς, όπως πρώτος ξεκαθάρισε ο Πολάνυι, γίνεται προσπάθεια ολοκληρωτικής εμπορευματοποίησης των «πλασματικών» κατά τον Πολάνυι εμπορευμάτων. Της εργασίας δηλαδή, της γης και του χρήματος.

Η πτώση της τιμής για ένα εμπόρευμα, πλην των πλασματικών, που βρίσκεται σε περίσσεια ενθαρρύνει την αύξηση της κατανάλωσης του και αποθαρρύνει τη νέα παραγωγή του. Αποκαθίσταται έτσι εύκολα η ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Δεν ισχύει το ίδιο όμως για την εργασία, τη γη και το χρήμα. Στην περίπτωση τους δεν μπορούν να υπάρξουν αυτόματες και ευλύγιστες αυξήσεις ή μειώσεις της προσφοράς τους ανάλογα με τις τιμές τους στην αγορά.

Η ατελέσφορη εν τέλει προσπάθεια να μετατραπούν πλήρως σε πραγματικά τα πλασματικά εμπορεύματα χαρακτηρίζει τις αγορές του καπιταλισμού. Η παραπάνω προσπάθεια προωθήθηκε για πρώτη φορά από το αγγλικό κράτος των αρχών του 19ουαιωνα, όπως τονίζει και πάλι ο Πολάνυι.

Η Βυζαντινή κατάρρευση τον Ενδέκατο αιώνα ως προανάκρουσμα για τις δύο αλώσεις

.

Ευάγγελος Κοροβίνης

Η Βυζαντινή κατάρρευση τον ενδέκατο αιώνα ως προανάκρουσμα για τις δύο αλώσεις (του 1204 και του 1453)

Α. Εισαγωγή

Πως μπορεί να εξηγηθεί η απότομη κατάρρευση του Βυζαντίου μετά την ήττα στη μάχη του Μαντζικέρτ το 1071; Το Βυζάντιο είχε υποστεί σοβαρές στρατιωτικές ήττες και στο παρελθόν και παρά ταύτα ανέκαμπτε. Αυτή τη φορά όμως, παρά το ανορθωτικό έργο των Κομνηνών (1081-1180), οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι διάδοχες τουρκικές ηγεμονίες θα παραμείνουν αδιατάρακτα κυρίαρχοι του κεντρικού οροπεδίου της Μ. Ασίας, τουρκοποιώντας και εξισλαμίζοντας σταδιακά το σύνολο της Ανατολίας. Τα έτη 1081-1180 είχαν μόνον ένα λούστρο ευημερίας και είναι λάθος να επιτρέπει κανείς τη σύγκριση μεταξύ των κυβερνώντων της περιόδου 1025-1071 και των ικανών Κομνηνών να κρύβει το γεγονός ότι ορισμένες σημαντικές εξελίξεις που άλλαξαν ριζικά την ιστορία του Βυζαντίου είναι κοινές και στις δύο περιόδους.

Τι μεσολάβησε λοιπόν μεταξύ του θανάτου του Βασιλείου Β΄ του Βουλγαροκτόνου το 1025 και του Μαντζικέρτ; Πώς η πιο δυνατή, πλούσια και πολιτισμένη επικτράτεια στον Χριστιανικό κόσμο, μια επικράτεια που τα σύνορα της απλώνονταν από τον Ευφράτη μέχρι τη νότιο Ιταλία και από το Δούναβη μέχρι την Κρήτη και την Κύπρο κατάντησε μέσα σε πέντε περίπου δεκαετίες σκιά του εαυτού της;