Εκχριστιανισμός των Ρως

αναδημοσιευση από την Εγκυκλοπαίδεια του Μείζονος Ελληνισμού
άρθρο του Radic Radivoj
μετάφραση: Ελένη Πέτρακα

.

1. Εισαγωγή

Μόνο δυο δεκαετίες μεσολαβούν ανάμεσα στην πρώτη αναφορά στους Ρως στις ιστορικές πηγές (στο χρονικό Annales Bertiniani) (σ.1) και στην πρώτη επαφή τους με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Με ηγέτες τους Άσκολντ και Ντιρ, οι Ρως εμφανίστηκαν ξαφνικά το 860 στο Βόσπορο και εξαπέλυσαν επίθεση κατά της Κωνσταντινούπολης. Αν και απροετοίμαστοι, οι Βυζαντινοί υπερασπίστηκαν με επιτυχία την πρωτεύουσα. Άλλωστε, καμιά από τις τρεις προσπάθειες των Ρως να καταλάβουν τη βασιλεύουσα (το 907, το 941 και το 1043) δεν είχε επιτυχία. Πρέπει να τονιστεί, όμως, πως η επίθεση του 860, που είχε προκαλέσει πανικό στην Κωνσταντινούπολη, έμεινε για πάντα στη συλλογική μνήμη των Βυζαντινών.

2. Ο εκχριστιανισμός πριν τον εκχριστιανισμό

Προκειμένου να αποφευχθούν παρόμοια φαινόμενα στο μέλλον, η βυζαντινή διπλωματία κατέφυγε σε μια δοκιμασμένη και επιτυχημένη μέθοδο: εκείνη του εκχριστιανισμού. Έτσι, αμέσως μετά το 860, οι πρέσβειςτου Κιέβου βαπτίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Ο Φώτιος, πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης (858-867, 877-886), ανακοίνωνε με υπερηφάνεια στην εγκύκλιο επιστολή του 867 προς τους πατριάρχες της Ανατολής πως οι Ρως, κάποτε το πιο τραχύ από όλα τα έθνη, διαβιούσαν υπό την πνευματική καθοδήγηση του Βυζαντίου ως “υπήκοοι και φίλοι” της Αυτοκρατορίας (σ.2).

Κωνσταντινούπολη ως κέντρο λατρείας

.

1. Η Κωνσταντινούπολη ως κέντρο της Χριστιανοσύνης και της Ορθοδοξίας της Ανατολής

Η εικόνα της Κωνσταντινούπολης ως κέντρο του Χριστιανισμού αρχίζει να είναι προβάλλεται από την εποχή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α΄. Ο Μέγας Κωνσταντίνος εμπλούτισε την Πόλη με ιερά αντικείμενα και κειμήλια, μνημεία και τόπους λατρείας, όπως η περίφημη πορφυρά στήλη, και ανοικοδόμησε το ναό των Αγίων Αποστόλων.¹

Η απόδοση σε αυτόν και στη μητέρα του Ελένη μεταφορές και μετακομιδές πολλών των ιερών κειμηλίων και της ανοικοδόμησης εκκλησιών επινοήθηκε από τους χριστιανούς συγγραφείς του 5^ου αι. και συνεχίστηκε από τους διαδόχους τους από τον 8^ο έως το 10^ο αι. (Γελάσιος Καισάρειας, Ρουφίνος, Σωζωμενός, Θεοδώρητος, Αμβρόσιος Μεδιολάνων, Παυλίνος κλπ.). Σύμφωνα με την παράδοση, η αυτοκράτειρα Ελένη επισκέφτηκε τους Αγίους Τόπους στην Ιερουσαλήμ, ανακάλυψε τον Τίμιο Σταυρό κι έφερε αυτό το πολύτιμο κειμήλιο στην Κωνσταντινούπολη.² Η Εκκλησία τίμησε τον Κωνσταντίνο και την Ελένη ως αγίους.

Άλωση Κωνσταντινούπολης – 1204

αναδημοσίευση από την Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού

.

1. Εισαγωγή

Η Δ΄ Σταυροφορία, η οποία έληξε με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, είναι ένα από τα σημαντικότερα και θεαματικότερα γεγονότα στην ιστορία του Μεσαίωνα. Ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ενάμιση αιώνα μετά, έγραψε πως τότε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία σαν καράβι μέσα σε θύελλα διαλύθηκε σε πολλά μικρά κομμάτια.(σ.1) Με την κατάρρευση του Βυζαντίου, του κράτους που διεκδικούσε την πολιτική πρωτοκαθεδρία σε ολόκληρη τη χριστιανική οικουμένη, δημιουργήθηκε ένα εντελώς νέο σύστημα λατινικών και ελληνικών κρατών στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης και των βορειοδυτικών παρυφών της Μικράς Ασίας.

2. Προϊστορία

Η αποτυχία της Γ΄ Σταυροφορίας δε μείωσε το θρησκευτικό ενθουσιασμό της Δυτικής Ευρώπης. Υπό την αιγίδα του πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ (1198-1216) προετοιμάστηκε νέα εκστρατεία και, πριν από το καλοκαίρι του 1202, οι σταυροφόροι συγκεντρώθηκαν στη Βενετία για να αποπλεύσουν με τα σκάφη τους για την Αίγυπτο. Όμως, επειδή δεν είχαν αρκετά χρήματα για τα έξοδα του ταξιδιού, ο δόγης της Βενετίας Ερρίκος Δάνδολος τους πρότεινε να καταλάβουν την ουγγρική πόλη Ζάρα για λογαριασμό της Βενετίας. Επρόκειτο για την πρώτη παρέκκλιση των σταυροφόρων και συμβολικό προοίμιο αυτών που θα επακολουθούσαν. Αφού το Νοέμβριο του 1202 κατέλαβαν τη Ζάρα, οι σταυροφόροι αποφάσισαν να περάσουν εκεί το χειμώνα τους.

Ο παπα-Ευθύμ και η τουρκορθόδοξη Εκκλησία

Καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση των σχέσεων του Πατριαρχείου και του τουρκικού κράτους και των εκάστοτε πολιτικών των κυβερνήσεων κατά της ρωμαίικης μειονότητας της Κωνσταντινούπολης υπήρξε το Τουρκορθόδοξο Πατριαρχείο.

Η απόπειρα ίδρυσης μιας τουρκικής εθνικής Εκκλησίας που θα απευθυνόταν στους τουρκόφωνους ορθόδοξους πληθυσμούς της εσωτερικής Μικράς Ασίας τοποθετείται στη διάρκεια της ελληνοτουρκικής σύρραξης του 1919-1922.

  ¹ Η κυβέρνηση της Άγκυρας ετοιμάζει νομοσχέδιο για την ίδρυση μιας ανεξάρτητης τουρκικής ορθόδοξης Εκκλησίας και, ειδικά μετά την εκλογή του Μελέτιου Μεταξάκη στον πατριαρχικό θρόνο στα τέλη του 1921, δραστηριοποιείται για την υλοποίηση του εγχειρήματος.

Πρωταγωνιστικό ρόλο στην υπόθεση διαδραματίζει ο Ευθύμιος Καραχισαρίδης, γνωστός ως παπα-Ευθύμ, αναπληρωτής αρχιερατικός επίτροπος της κοινότητας του Κεσκίνμαντεν που χάρη στις διασυνδέσεις του με σημαντικές προσωπικότητες του τουρκικού εθνικού κινήματος αναδεικνύεται σε κυρίαρχο παράγοντα της ίδρυσης μιας τουρκορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο Ευθύμ προσπαθεί να πείσει όλες τις ορθόδοξες κοινότητες που παραμένουν εκτός της ελληνικής ζώνης κατοχής ότι η συνεργασία με την Άγκυρα είναι προς όφελός τους. Επίσης με τις ενέργειες και παρεμβάσεις του βοηθά τις κοινότητες κατά των εκτοπίσεων και των αντιποίνων των Τούρκων. Ο Ευθύμ κατηγορεί το Πατριαρχείο για προδοσία και για το ότι προσπαθεί να εξελληνίσει τους ορθόδοξους της Μικράς Ασίας, οι οποίοι για αυτόν ήταν ουσιαστικά τουρκικής καταγωγής.² Το καλοκαίρι του 1922 με πρωτοβουλία του συγκαλείται στην Καισάρεια το Τουρκορθόδοξο Εκκλησιαστικό Συνέδριο³ και το φθινόπωρο του ίδιου έτους ανακοινώνεται η ίδρυση του Τουρκορθόδοξου Πατριαρχείου.⁴

Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Φιλικός εκ Πάτμου (1772 – 28 Νοεμβρίου 1852)

Εικόνα από:stamps-gr.blogspot.com

1. Νεανικά χρόνια: Η Οδησσός και η ίδρυση της Εταιρείας

Ο Εμμανουήλ Ξάνθος γεννήθηκε στην Πάτμο το 1772. Ο πατέρας του Νικόλαος είχε υπηρετήσει στο ρωσικό στρατό, ενώ η μητέρα του Δούκαινα, που καταγόταν από αρχοντική οικογένεια του νησιού, φρόντισε για την ανατροφή του.¹ Σπούδασε στην Πατμιάδα Σχολή. Όταν έγινε 20 ετών, μετέβη στην Τεργέστη και εργάσθηκε σε μεγάλο εμπορικό οίκο.

Το 1810 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Οδησσό, όπου εργάσθηκε ως γραμματέας του μεγαλεμπόρου Βασιλείου Ξένου. Το 1812 ήλθε στην Κωνσταντινούπολη για εμπορικές υποθέσεις και συνεταιρίσθηκε με τους Ιωαννίτες Ασημάκη Κροκίδα, Χριστόδουλο Οικονόμου και Κυριάκο Μπατζακτζή σχετικά με το εμπόριο λαδιού. Για το λόγο αυτόν μετέβη στις αρχές του 1813 στην Πρέβεζα και τα Γιάννενα, όπου έλαβε σχετική άδεια από τον Αλή Πασά με τη μεσολάβηση του Μάνθου Οικονόμου, αδελφού ενός εκ των συνεταίρων του.

Στη συνέχεια επισκέφθηκε την Αγία Μαύρα (Λευκάδα), όπου, όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του,² μυήθηκε στον Τεκτονισμό. Το Νοέμβριο του 1813 επανήλθε στην Οδησσό. Εκεί, όπως αναφέρει ο ίδιος,³ γνώρισε το Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και συνδέθηκε φιλικά μαζί τους. Η φιλία των τριών ανδρών οδήγησε στην ιδέα της σύστασης μιας μυστικής εταιρείας.⁴

Ο ιστορικός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, επαναπροσεγγίζοντας το θέμα της σύστασης της Φιλικής Εταιρείας,⁵ ύστερα από έρευνα σε αρχειακές πηγές και μελέτη της αλληλογραφίας μεταξύ των μελών της Φιλικής Εταιρείας, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μπορεί να υποστηριχθεί βάσιμα η υπόθεση πως δεν υπήρξε πράγματι ιδρυτική τριάδα της Εταιρείας. Την πρωτοβουλία στην πρώτη επεξεργασία της ιδέας σύστασης της Φιλικής την είχαν, κατά τον Σβολόπουλο, οι Τσακάλωφ και Σκουφάς, χωρίς να είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ο αρχικός εμπνευστής.

Η ανακωχή των Μουδανιών 1922

Το κτίριο του Ρωσικού Προξενείου όπου έγινε η Διάσκεψη των Μουδανιών

Το ιστορικό πλαίσιο

Η ανακωχή των Μουδανιών, που υπογράφηκε τον Οκτώβριο του 1922 από την Τουρκία και την Ελλάδα, προετοίμασε τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Οι δύο συνθήκες αποτέλεσαν το τέλος του Ελληνοτουρκικού πολέμου 1919-1922 και αντικατέστησαν τη Συνθήκη των Σεβρών του 1920, η οποία ήταν θνησιγενής από την αρχή.¹

Στο πλαίσιο των συνθηκών ειρήνης στο Παρίσι μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και λόγω της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Τουρκία με την Αντάντ συνήψαν τη Συνθήκη των Σεβρών, η οποία περιόρισε ουσιαστικά τα κυριαρχικά δικαιώματα της Τουρκίας στις επαρχίες της Ανατολίας, ενώ στην Ελλάδα παραχωρήθηκαν σχεδόν όλη η Ανατολική Θράκη και η ζώνη της Σμύρνης. Αυτοί οι όροι, που σήμαιναν μεγάλη ήττα για την Τουρκία, συνέβαλαν στην αύξηση του τουρκικού εθνικισμού.

Ο ανταγωνισμός για την κυριαρχία στα οθωμανικά εδάφη έπληξε την ενότητα των συμμάχων στο ανατολικό ζήτημα. Η Μεγάλη Βρετανία, ειδικά ο πρωθυπουργός David Lloyd George, υποστήριζε την Ελλάδα. Η Γαλλία και οι άλλοι σύμμαχοι όμως φοβήθηκαν την αυξανόμενη δύναμη του κεμαλικού κινήματος που θα μπορούσε να προβάλει σθεναρή αντίσταση και απαίτησαν την αλλαγή της Συνθήκης των Σεβρών.

Μετά την πολιτική ήττα του Ελευθέριου Βενιζέλου το Νοέμβριο του 1920, ο οποίος ήταν δημοφιλής στο εξωτερικό, και την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου, η υποστήριξη για την Ελλάδα μειώθηκε. Η Αγγλία το 1921 αποφάσισε να υποχωρήσει στις απαιτήσεις των άλλων συμμάχων, ομολογώντας ότι η Συνθήκη των Σεβρών δεν επρόκειτο να ισχύσει επί μακρόν.

Η στρατιωτική αδυναμία της Ελλάδας και η κατάρρευση του μετώπου, που κατέληξε στη μεγάλη επίθεση του κεμαλικού στρατού και στην καταστροφή της Σμύρνης, επιδείνωσε την κατάσταση. Η Αγγλία δεν υποστήριξε τον ελληνικό στρατό, αφού δεν ήθελε να έρθει σε αντίθεση με τους άλλους συμμάχους. Όμως, μέχρι δύο ώρες πριν από τη σύσκεψη της ανακωχής, ήταν ορατός ο κίνδυνος μιας σύγκρουσης της Αγγλίας με την Τουρκία.

Ελληνική εμπορική δραστηριότητα και ναυτιλία στα βαλκανικά παράλια του Ευξείνου Πόντου

αναδημοσίευση από την Εγκυκλοπαίδεια του Μείζονος Ελληνισμού
άρθρο της Τζελίνας Χαρλαύτη

.

1. Ανθρωπογεωγραφία

Η γεωγραφία της βαλκανικής χερσονήσου μετέτρεψε τα λιμάνια των ακτών της Μαύρης Θάλασσας σε εξαγωγικές πύλες σιτηρών. Οι ορεινοί όγκοι που κάλυπταν τις δυτικές ακτές της Αδριατικής δε βοηθούσαν στο να δημιουργηθούν λιμάνια που να βλέπουν προς τη Δύση. Στα δυτικά Βαλκάνια, η οροσειρά της Πίνδου συνεχιζόταν στο βορρά από τις Δειναρικές και τις Σλοβενικές Άλπεις, δημιουργώντας ένα φυσικό και αξεπέραστο εμπόδιο μεταξύ της ενδοχώρας και της αδριατικής βαλκανικής ακτής. Οι μεγάλες βαλκανικές οροσειρές ακολουθούν νοτιοανατολική πορεία και πλαισιώνουν την ξηρά χαμηλώνοντας σταδιακά για να συναντήσουν τη Μαύρη Θάλασσα. Έτσι δημιουργήθηκε εκεί ένας σημαντικός αριθμός λιμανιών που ήταν εξαγωγικοί χώροι των σιτηρών της ενδοχώρας. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα οι χερσαίοι βαλκανικοί δρόμοι στο μεγαλύτερο μέρος τους παρέμειναν όπως ήταν για αιώνες, ενώ το σιδηροδρομικό δίκτυο αναπτύχθηκε προς τα τέλη του αιώνα.

Ο Δούναβης ήταν ιδιαίτερης σημασίας για την οικονομική ζωή της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Είναι ο μεγαλύτερος ποταμός της περιοχής μετά το Βόλγα, πηγάζει από το Μέλανα Δρυμό στη Γερμανία, ρέει ανατολικά διαμέσου της κεντρικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης περνώντας από πόλεις που είναι και λιμάνια: Βιέννη, Βουδαπέστη και Βελιγράδι. Αυτός όμως ο περίφημος ποταμός στο μεγαλύτερό του μέρος δεν είναι πλωτός. Οι παραδουνάβιες πεδιάδες στα δυτικά Βαλκάνια διασχίζονται από ένα μεγάλο αριθμό παραπόταμων από τους οποίους οι πιο σημαντικοί είναι ο Δράβας, ο Τίσας και ο Σάβος οι οποίοι ενώνονται με το Δούναβη στο Βελιγράδι. Και είναι το τελευταίο τμήμα του ποταμού, πέρα από τις Σιδηρές Πύλες, δηλαδή στο ρουμανικό, μετά το 1878, Δούναβη που δημιουργούνται τα μεγάλα ποτάμια λιμάνια του, το Γαλάτσι και η Βραΐλα πριν από την εκβολή του στον Εύξεινο Πόντο.

Ο Ναός της του Θεού Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη

Φωτογραφία από:trelogiannis.blogspot.com

   1.Γενικά

Η Αγία Σοφία ή απλώς η Μεγάλη Εκκλησία ήταν ο καθέδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης, στο κέντρο της κωνσταντίνειας πόλης, στον Πρώτο λόφο, πολύ κοντά στο Μέγα Παλάτιον και τον Ιππόδρομο. Μοιραζόταν τον ίδιο περίβολο με τον κάπως προγενέστερο ναό της Αγίας Ειρήνης και, μαζί με τον ξενώνα του Σαμψών, σχημάτιζαν ένα μεγάλο οικοδομικό συγκρότημα διοικούμενο από τον ίδιο κλήρο.¹

Το παρόν κτήριο (το σημερινό Ayasofya Müzesi) ανεγέρθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α΄ κατά το α΄ μισό του 6ου αιώνα και είναι ο τρίτος ναός της Αγίας Σοφίας που χτίστηκε στο σημείο αυτό. Ο πρώτος ναός, του β΄ μισού του 4ου αιώνα, γνωστός απλώς ως Μεγάλη Εκκλησία, και ο δεύτερος ναός του 5ου αιώνα καταστράφηκαν και οι δύο από πυρκαγιά, κατά τη διάρκεια στάσεων στην Κωνσταντινούπολη.

2. Η Μεγάλη Εκκλησία τον 4ο και 5ο αιώνα

Δε γνωρίζουμε ποια ήταν η κάτοψη των δύο πρώτων ναών, αλλά είναι λογικό να υποθέσουμε ότι επρόκειτο για ξυλόστεγες βασιλικές, τρίκλιτες ή πεντάκλιτες. Η πρώτη Αγία Σοφία εγκαινιάστηκε το 360 επί βασιλείας του Κωνσταντίου Β΄, γιου του Κωνσταντίνου.²

Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης

αναδημοσίευση από τη Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού

άρθρο της Αφροδίτης Καμάρα

.

1. Ο θεσμός της αυτοκρατορικής πρωτεύουσας

Σύμφωνα με τις πολιτικές πρακτικές της Ύστερης Αρχαιότητας, η επανίδρυση μιας πόλης ως αυτοκρατορικής πρωτεύουσας δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο, ιδιαίτερα από την εποχή της Τετραρχίας και εξής. Οι αυτοκράτορες επέλεγαν μια πόλη της αρεσκείας τους, ανάλογα με το κέντρο βάρους της εξωτερικής τους πολιτικής· εκεί έχτιζαν το ανάκτορό τους, για να διαμένουν και να διοικούν την αυτοκρατορία όσο διάστημα δεν περιόδευαν ή δε βρίσκονταν σε εκστρατεία. Έτσι ο Διοκλητιανός είχε επιλέξει τη Νικομήδεια, ενώ ο Γαλέριος τη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο η Ρώμη εξακολουθούσε να θεωρείται πρωτεύουσα του κράτους και κέντρο της αυτοκρατορίας.

Ο Κωνσταντίνος, λίγους μήνες μετά την οριστική επικράτησή του επί του Λικινίου, και συγκεκριμένα στις 8 Νοεμβρίου 324, επέλεξε να θέσει το θεμέλιο λίθο για την ίδρυση της δικής του πρωτεύουσας στην πρώην μεγαρική αποικία του Βυζαντίου, στο σημείο όπου ο Βόσπορος χυνόταν στην Προποντίδα και η Ευρώπη προσέγγιζε την Ασία.(σ.1)

2. Η Κωνσταντινούπολη ως Νέα Ρώμη

Η μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους σε άλλη πόλη δεν ήταν στα αρχικά σχέδια του Κωνσταντίνου. Στη Ρώμη έχτισε ο αυτοκράτορας τη θριαμβική αψίδα του, για να θυμίζει στους υπηκόους τη νίκη επί των δυναστικών αντιπάλων του, και εκεί γιόρτασε το 326 την επέτειο των είκοσι χρόνων από την αρχική αναγόρευσή του σε αύγουστο (vicennalia). Ωστόσο κατά τη διάρκεια των εορτασμών έγιναν κάποια έκτροπα,