Η ειρωνική επιστολή των Γερμανών προς το Ε.Α.Μ.

.

Τον Αύγουστο του 1944, οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής ετοιμάζονται να αποχωρήσουν, δια παντώς, από την ελληνική επικράτεια. Ο πόλεμος δεν κυλάει, πλέον, ευνοϊκά για τη Γερμανία. Οι Σύμμαχοι έχουν εισβάλει στα εδάφη του Άξονα, από τη Σικελία, αλλά και τη Νορμανδία, μετά την ομώνυμη απόβαση.

Εξ’ανατολάς, οι Γερμανοί μετά την πανωλεθρία της 6ης Στρατιάς του φον Πάουλους στο Στάλινγκραντ και την αντεπίθεση των Σοβιετικών, υποχωρούν συνεχώς. Οι Σοβιετικοί, το 1944, βρίσκονται πλέον στα σύνορα της Πολωνίας και ο κίνδυνος για στρατιωτική εισβολή στο ίδιο το Ράιχ είναι πλέον ορατός.

Στις 23 Αυγούστου, η αντιστασιακή οργάνωση «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» (ή απλώς Ε.Α.Μ.), εκδίδει προκηρύξεις στο νησί της Χίου, με τις οποίες καλεί τη γερμανική φρουρά να παραδοθεί.

Οι Γερμανοί δεν έδειξαν, φυσικά, καμία τέτοια διάθεση. Σε επιστολή τους προς το Ε.Α.Μ, ειρωνεύονται και απειλούν τους αντιστασιακούς. Πάντως μερικές εβδομάδες αργότερα, οι Γερμανοί, θα στέρευαν από κάθε ειρωνική διάθεση, καθώς θα αναγκάζονταν να αποχωρήσουν εσπευσμένα για να υπερασπίσουν τα εδάφη του Ράιχ από τους προελαύνοντες Συμμάχους.

Η επιστολή των Γερμανών προς το Ε.Α.Μ ανέφερε χαρακτηριστικά:

«Σας ευχαριστούμε πολύ για τη φιλική σας προκήρυξη, δυστυχώς όμως μόνο λίγοι συνάδελφοι κατόρθωσαν να τη διαβάσουν διότι ο συντάκτης έγραψε πολύ κακώς τη γερμανική. Πρέπει να τη διορθώσει αισθητά. Αυτά όσον αφορά την εξωτερική μορφή του πράγματος.

Σπάνια ντοκουμέντα της Αντίστασης: «Το ΕΑΜ και αι λαϊκαί ελευθερίαι», άρθρο του Κομνηνού Πυρομάγλου στον Τύπο της Αντίστασης

.

αναδημοσίευση από τα Ιστορικά Χρονικά

Το άρθρο αυτό αποτελεί ντοκουμέντο για το 1943. Ο Κομνηνός Πυρομάγλου συνέταξε το εν λόγω πληροφοριακό δελτίο και το απέστειλε στον Ηρακλή Πετιμεζά, ο οποίος το δημοσίευσε στον αντιστασιακό Τύπο της εποχής. Μεταπολεμικά συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο του Πετιμεζά «Εθνική Αντίσταση και κοινωνική επανάσταση, Ζέρβας και ΕΑΜ» ( σ. 205-207):

ΤΟ ΕΑΜ ΚΑΙ ΑΙ ΛΑΪΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΙ

   Μεταξύ των άλλων που συνελήΦθησαν από τες ομάδες του ΕΑΜ κατά τον αφοπλισμόν της ομάδος Κωστοπούλου – Σαράφη ήσαν και ο υπομοίραρχος Δημήτριος Βιλαέτης, ο ενωμοτάρχης Μάργαρης Κωνσταντίνος και ο χωροφύλαξ Τσιχλάκης.

   Αυτούς τους έσφαξεν ο Γεώργιος Κοκοστάμου – ψευδώνυμον Χασιώτης – κομμουνιστής, ζωοκλόπος, απόφοιτος των φυλακών, από το Μαυρέλι της Καλαμπάκας, κατά τον εξής τρόπο, αφού προηγουμένως τους ελήστευσεν ο Νικόλαος Παπαρούνας – ψευδώνυμον Ηπειρώτης – από το Ανθηρό:

    Χωρίς ούτε καν να γίνη έστω και μία υποτυπώδης δίκη – το ΕΑΜ είναι αλάνθαστον και ακέκαστον! – πρώτος σφάχτηκεν ο Μάργαρης με τα χέρια δεμένα στο λαιμό. Ο δυστυχής ζήτησε να τουφεκισθή αντί να σφαγή. Ο Βιλαέτης, όταν είδε να σφάζεται ο Μάργαρης, θέλοντας να τουφεκισθή, προσπάθησε να φύγη τρέχοντας. Ο «Χασιώτης» άφησε μισοσφαγμένο τον Μάργαρη, έτρεξε προς τον Βιλαέτη και με μαχαιριές στην πλάτη από τα πάνω προς τα κάτω αφέθηκε αυτός επί τόπου. Γύρισε ύστερα και αποτελείωσε τον Μάργαρη.

Νικόλαος Χατζής: «Γιατί εγκατέλειψα το ΕΑΜ και τον Βελουχιώτη από το 1942»

.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Γεωργίου Χ. Κόντου «Ιστορικαί αλήθειαι για την Εθνικήν Αντίστασιν των Ελλήνων»

Ο Νικόλαος Χατζής υπήρξεν πρωτοπόρος αγωνιστής του Άρη Βελουχιώτη και έλαβεν μέρος στο σαμποτάζ του Γοργοποτάμου ως ομαδάρχης με το ψευδώνυμο «Καραφωτιάς» και διεκρίθη δια την δράσιν του.

Στο τμήμα του Βελουχιώτη υπήρχον τότε δέκα ακόμη Χωροφύλακες διότι είχαν παραπλανηθή από τις ψευδολογίες του Άρη διότι ούτος παρουσιάσθη ως Ταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού.

Γνώστης των πραγματικών γεγονότων της εποχής εκείνης αφηγείται τα κάτωθι:

Ήμουν από τους πρώτους αντάρτες του Άρη Βελουχιώτη από αρχάς του έτους 1942 μαζί με δέκα ακόμη άνδρες της Χωροφυλακής.

Ο λόγος που κατετάγην στον Βελουχιώτην και το ΕΑΜ ήταν η απελευθέρωσις της πατρίδος από τους Κατακτητάς.  

Δεν παραλείπω να αναφέρω ότι ο Άρης παρουσιάστηκε ως Ταγ/ρχης Πυροβολικού του Ελληνικού Στρατού και μαχητής του έτους του 1940.

Τον Νοέμβριον του 1942 επληροφορήθημεν ότι ήλθεν ο Ζέρβας από την Ήπειρον για κάποια επιχείρηση στην Σιδηροδρομικήν Γραμμήν Λαμίας – Αθηνών με την συνεργασίαν μιας ομάδος Άγγλων, οι οποίοι ευρίσκοντο σε τοποθεσίαν της Γκιώνας κρυμμένοι. 

«Συλλυπητήρια για τη φιέστα στη Μακρόνησο» (από τον Τάκη Λαζαρίδη προς τον Μίκη Θεοδωράκη το 2003)

.

Αγαπητέ Μίκη,

Προς αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων είμαι υποχρεωμένος ευθύς εξαρχής να δηλώσω την ταυτότητά μου.

Είμαι παλιός συναγωνιστής σου στους αγώνες για «λαϊκή δημοκρατία», «ειρήνη» και «σοσιαλισμό». Καταδικασμένος σε θάνατο μαζί με τον Μπελογιάννη και εν συνεχεία τρόφιμος επί δεκαπενταετία, των εγκληματικών φυλακών της χώρας.

Ο πατέρας μου ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, γραμματέας του Εργατικού ΕΑΜ στην κατοχή καταδικάστηκε για την αντιστασιακή του δράση σε θάνατο από γερμανικό στρατοδικείο και εκτελέστηκε το Μάη του 43. Και η μητέρα μου καταδικάστηκε για την αντιστασιακή της δράση σε ισόβια δεσμά από βουλγάρικο στρατοδικείο και στη διάρκεια του εμφυλίου πέρασε και αυτή από τη Μακρόνησο…

Στη φυλακή, Μίκη, είχα το χρόνο να διαβάσω αρκετά, να σκεφτώ πολλά και να καταλάβω περισσότερα. Και μετά τη φυλακή, ΔΙΑΠΙΣΤΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΣΚΛΗΡΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ «ΥΠΑΡΚΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ», βλέποντας τις αλλεπάλληλες λαϊκές εξεγέρσεις στις χώρες αυτές και τις ΙΣΑΡΙΘΜΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΤΑΝΚΣ στους δρόμους της Βουδαπέστης, του Βερολίνου και της Πράγας, κατάλαβα την φοβερή αλήθεια.

Ενώ νομίζαμε ότι πολεμούσαμε για τα «ανώτερα ιδανικά» της «ελευθερίας», της «δημοκρατίας» και του «σοσιαλισμού», στην πραγματικότητα πολεμούσαμε και θυσιαζόμασταν για την επιβολή της στυγνής δικτατορίας των Ζαχαριάδη – Ιωαννίδη, για την μετατροπή της πατρίδας μας σε Σοβιετικό προτεκτοράτο.

Η Αντίσταση 1941-1944 στην Ορεινή Τριφυλία – Οι μάχες στον Αετό και στον Πιτσά (11 Σεπτεμβρίου 1943)

Στο Δώριο Τριφυλίας εγκαταστάθηκε το 1ο Τάγμα του 749ου Συντάγματος της 117ης τεθωρακισμένης Γερμανικής Μεραρχίας. Αυτό έγινε περίπου Απρίλιο 1943, στο πλαίσιο των μέτρων, που λαμβάνονταν από τους Γερμανούς, για την αντιμετώπιση πιθανής συμμαχικής απόβασης στη Δυτική Πελοπόννησο όπως τους είχαν αφήσει να πιστέψουν οι σύμμαχοι.

Μετά την απόβαση, η οποία τελικά έγινε στην Σικελία στις 10 Ιουλίου 1943 η δραστηριότητα των Γερμανών στο Δώριο, πέρα από τη σκληρή και καθημερινή εκπαίδευση, υπό συνθήκες μάχης και χρήση πραγματικών πυρών συνεχίστηκε, με την συχνή αποστολή μικρών τμημάτων στα γύρω χωριά κυρίως για λόγους εκφοβισμού και συλλογής πληροφοριών.

Ασίνη Αργολίδος 1944

.

αποσπάσματα από το βιβλίο του Στέλιου Περράκη
ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ

που αλίευσε ο  SXOLIASTHS

Στη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων πολλά χωριά που βρέθηκαν στο δρόμο των γερμανικών στρατευμάτων μεταπήδησαν ομαδικά από τo ΕΑΜ στα Τάγματα Ασφαλείας. Μερικές από αυτές τις μεταστροφές ήσαν εθελοντικές, ενώ άλλες έγιναν με το ζόρι. Και στις δυο όμως περιπτώσεις οι αλλαγές στρατοπέδου είχαν ολέθρια αποτελέσματα για τα μέλη του ΕΑΜ. Η Ασίνη ήταν ένα από αυτά τα χωριά, που προσχώρησε στα Τάγματα με τη θέλησή του το Μάιο του 1944. Ο Θανάσης Λιαλιάτσης μάς έδωσε μια πολύ καλή περιγραφή των γεγονότων στο χωριό, τα οποία ήξερε πολύ καλά γιατί και ο πατέρας του και ο θείος του έπαιξαν σημαντικό ρόλο σ’ αυτή τη μεταπήδηση, από το ΕΑΜ, με το οποίο συνεργαζόντουσαν μέχρι τότε, στα Τάγματα Ασφαλείας..

Η Ασίνη, όπως άλλωστε και τα περισσότερα χωριά στην Αργολίδα, ήταν κάτω από την εξουσία μιας μυστικής επιτροπής του ΕΑΜ ήδη από το καλοκαίρι του 1943. Το Μάιο του 1944 προσχώρησε με ενθουσιασμό στα Τάγματα, συμμάχησε με τους Γερμανούς, και συνέβαλε στις εκκαθαριστικές με μια πολιτοφυλακή από 56 χωριανούς, που είναι ένας τεράστιος αριθμός για ένα μόνο χωριό. Οι λόγοι για μια τέτοια μεταστροφή είναι πολλαπλοί. Η τοπική επιτροπή του ΕΑΜ είχε μάλλον καταπιεστική συμπεριφορά, υποχρεώνοντας τους κατοίκους να έρχονται μια φορά την εβδομάδα σε συγκεντρώσεις στην εκκλησία για να ακούνε προπαγανδιστικούς λόγους.

Η επιτροπή είχε οργανωθεί από έναν «ξένο», ένα μέλος του ΚΚΕ που ήταν από τον Πειραιά, αλλά είχε παντρευτεί μια Ασινιώτισσα και ζούσε στο χωριό. Ο πιο σοβαρός λόγος, όμως, για τη μεταπήδηση ήταν μια σειρά από πολιτικές εκτελέσεις που είχαν γίνει από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ στην περιοχή το φθινόπωρο του 1943, για τις οποίες δεν υπήρχε καμία δικαιολογία. Μια από αυτές τις εκτελέσεις ήταν ενός Ασιναίου που ήταν επιστάτης της περιουσίας ενός πλουσίου συγχωριανού του, και που εκτελέστηκε γιατί δεν επέτρεπε στο ΕΑΜ να κάνει κατάσχεση στην περιουσία που φύλαγε.

5 Ιουλίου 1946 «Ποντοκερασιά Κιλκίς»

.

Γεγονότα Ποντοκερασιάς

Μεγάλο πρόβλημα του Εθνικού Στρατού υπήρξε η διάβρωσή του από ΕΑΜικά στοιχεία, τα οποία πριν αρχίσουν οι εκκαθαρίσεις στο στράτευμα, στην κυριολεξία έλεγχαν το στράτευμα και θα μπορούσαν αν το είχαν αντιληφτεί έγκαιρα να αλώσουν το κράτος με μια συντονισμένη ενέργεια που θα διάλυε τον στρατό, οι δυνατότητες αυτές της Αριστεράς φάνηκαν στα γεγονότα της Ποντοκερασιάς το 1946.

Ιδού πως παρουσιάζει τα γεγονότα ο υποστράτηγος Δ Ζαφειρόπουλος :

«Κατά τον Ιούλιον του 1946 , ότε ανεκαλύφτησαν τα στασιαστικά κινήματα εις την Ταξιαρχίαν της Κοζάνης, υπήρχεν αδυναμία επιβολής της τάξεως και ο συμμοριτισμός, εάν το αντιλαμβάνετο, είχε την δυνατότητα να κυριαρχήση εφ ολοκλήρου της περιοχής, από Θεσσαλίας και βορειότερον μέχρι των συνόρων. Η κρίσιμος αυτή κατάστασις ταχέως παρήλθε λόγω εξαιρετικών μέτρων , άτινα ελήφθησαν υπό της Διοικήσεως του Β Σ Στρατού, και άτινα εξήρχοντο του πλαισίου της νομιμότητος, δεδομένου ότι και ο συμμοριτισμός ήτο εκτός Νόμου».

Το Μάιο του 1946 άρχισε η συστηματική εκκαθάριση του στρατού και η απομάκρυνση από τις μάχιμες μονάδες όσων ήταν επισημασμένοι αριστεροί, πολλοί απολύθηκαν και άλλοι δημιούργησαν άοπλα τμήματα Σκαπανέων, τα οποία στην αρχή τα έστειλαν στην Κρήτη, ταυτόχρονα εφαρμόστηκε σύστημα κατάταξης με ατομικές προσκλήσεις.

Αυτό όμως που έκανε επιτακτικό την ολοκλήρωση των διαδικασιών της εκκαθάρισης αποτελούν τα γεγονότα της 5ης Ιουλίου 1946 στο χωριό των Ποντίων του Κιλκίς, την Ποντοκερασιά που απείχε μόλις 25 χιλιόμετρα από το Κιλκίς και ήταν πολύ κοντά στα Γιουγκοσλαβικά σύνορα.

Πρώιμες σοσιαλιστικές ιδέες και αριστερά στην Ελλάδα έως το 1940

Σωτήρης Δημόπουλος

Ομιλία στο πλαίσιο των σεμιναρίων του «Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων» του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, στη Λευκωσία και τη Λεμεσό, με θέμα «Μια ιστορία των ιδεών στον Νέο Ελληνισμό», Οκτώβριος 2015

Είναι σαφές ότι, στο πλαίσιο μιας ομιλίας 45 λεπτών, μίας ώρας, είναι δύσκολο να παρουσιαστεί με επάρκεια ένα τόσο σύνθετο πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο όπως αυτό των σοσιαλιστικών ρευμάτων, σε όλες τις ιδεολογικές αποχρώσεις και εκφάνσεις του, που καλύπτει σχεδόν έναν αιώνα. Πολύ περισσότερο που οι ιδέες και οι δράσεις συνδέονται με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, τόσο την πολιτική όσο και αυτής των ιδεών, ενώ καταλυτικές θα είναι και οι διεθνείς επιρροές.
Ωστόσο, θα επιδιώξουμε να κάνουμε μια συνοπτική περιγραφή της περιπέτειας των αριστερών ιδεών, σκιαγραφώντας πρωτίστως τις βασικές του κατευθύνσεις και τις μεγάλες τομές, που εντέλει θα σφραγίσουν την μετέπειτα πορεία του, ίσως ακόμη και τις σημερινές κατευθύνσεις και τάσεις.
Θεωρώ ότι αυτή η πρώτη περίοδος έχει ένα περισσότερο ενδιαφέρον καθώς είναι ελάχιστα γνωστή στους περισσότερους, όπως και άγνωστοι παραμένουν και οι πρωταγωνιστές αυτών των κινήσεων. Οπότε, μιλούμε και για μια απόπειρα αποκατάστασης της ιστορικής δικαιοσύνης.

Επιχειρώντας μια γενική περιοδολόγηση στην ιστορία των σοσιαλιστικών ιδεών και του αριστερού κινήματος θα πρότεινα να τη χωρίσουμε σε δύο περιόδους, οι οποίες με τη σειρά τους διαχωρίζονται σε δύο υποπεριόδους.
Όπως, θα δούμε, η δεύτερη περίοδος δεν τελειώνει το 1940, αλλά συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της επερχόμενης δεκαετίας. Στη φάση αυτή, όμως, λαμβάνει χώρα ένα άλμα της επιρροής του ΚΚΕ και των αριστερών ιδεών, η απόπειρα κατάληψης της εξουσίας, μέσα από επαναλαμβανόμενους γύρους εμφυλίου πολέμου, και η ήττα τους. Τα γεγονότα αυτά συνιστούν εξ αντικειμένου το θέμα μιας ειδικής παρουσίασης, λόγω της πυκνότητάς τους και της περίπλοκης σύνθεσης που τα χαρακτηρίζει.

Ελένη Παπαδάκη «Η σύλληψη κι η εκτέλεση στις 21/22 Δεκεμβρίου 1944»

(Η διήγηση από τον Πολύβιο Μαρσάν)

21 Δεκεμβρίου, ημέρα Πέμπτη. Ξημέρωσε με έναν μολυβένιο ουρανό κι ένα τσουχτερό κρύο. Τη νύχτα ένα μακρινό ουρλιαχτό σκύλου, είχε κρατήσει την Ελένη αρκετή ώρα ξύπνια και την είχε γεμίσει ανησυχία.

Αντίθετα με την συνήθειά της, σηκώθηκε πολύ νωρίς και ετοιμάστηκε με ξεχωριστή επιμέλεια. Όχι οτι δεν το συνήθιζε, αλλά τις μέρες εκείνες μπορούσε να θεωρηθεί ίσως σα μια περιττή πολυτέλεια. Αφού έκανε το μπάνιο της, φόρεσε καινούρια εσώρουχα και ένα καινούριο ζευγάρι μεταξωτές κάλτσες. Όταν κατέβηκε να δεί τους δικούς της, φορούσε καφέ φουστάνι, καστόρινα παπούτσια, ένα σκουφάκι που έμοιαζε σαν αυτά που φοράνε οι καθολικοί καπουτσίνοι και γούνινο παλτό.

Εκείνη την ώρα είχε έλθει από απέναντι η καΠαπαληγούρα να αναγγείλει στην οικογένεια Παπαδάκη οτι στο τέρμα Πατησίων πουλούσαν κουνουπίδια, αν ενδιαφέρονταν ν’αγοράσουν κι εκείνοι. Της έκανε εντύπωση η περιποιημένη εμφάνιση της Ελένης τόσο πρωί και την ρώτησε πώς και τέτοια ώρα ήταν έτοιμη. Η Ελένη προφανώς, από το έντονο προαίσθημα που την κατείχε, της απάντησε γαλλικά:

-Je suis prete pour toute eventualite (Είμαι έτοιμη για κάθε ενδεχόμενο).

Μετά βγήκε για ψώνια προσπαθώντας να βρεί λίγο μέλι, αλλά γύρισε άπρακτη μιας και το πολύτιμο εμπόρευμα που αναζητούσε για την μητέρα της είχε ήδη εξαντληθεί. Γενικά όλη η γειτονια παρουσίαζε μεγάλη στέρηση τροφίμων. Πετάχτηκε μετά απέναντι, στην γειτόνισσά της Μπούμπα Κορυζή και της πήρε λίγους κύβους ζάχαρη από ένα δέμα του Ερυθρού Σταυρού, γιατί συνήθιζαν να ανταλλάσσουν τέτοια σπάνια επισιτιστικά ευρήματα. Θυμάται η καΠαπαληγούρα οτι φεύγοντας η Ελένη της είπε οτι θα πήγαινε στου Δημήτρη Μυράτ , συμπληρώνοντας οτι είχε το προαίσθημα πως θα την συλλάβουν.Νωρίς μετά το μεσημεριανό φαγητό, συγκεντρώθηκαν στο σπίτι του Μυράτ. Πρίν βγεί απ’το δωμάτιο της, χάιδεψε τα βιβλία της στην βιβλιοθήκη.