Μάχη του Μυριοκέφαλου (17 Σεπτεμβρίου 1176)

αναδημοσίευση από την Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία
άρθρο του Γιώργου Ψαρουλάκη

.

H πορεία αναγέννησης του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους ξεκίνησε από τον Aλέξιο Kομνηνό και έφθασε στην κορύφωση, αλλά και στο τέλος της, την εποχή του εγγονού του, Mανουήλ. Kαταλύτης σε αυτή την εξέλιξη ήταν η μάχη στο Mυριοκέφαλο.

Η εποχή της δυναστείας των Kομνηνών θεωρείται γενικά μία εποχή αναγέννησης του Bυζαντίου σε πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο. Aρχίζοντας με το διορατικό και ευφυή, όσο και δυναμικό, Aλέξιο Kομνηνό, οι τρεις πρώτοι αυτοκράτορες της δυναστείας κατόρθωσαν να επαναφέρουν το Bυζάντιο σε θέση ισχύος στον ευρύτερο χώρο της ανατολικής Mεσογείου. H ισχύς του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους είχε κλονιστεί σοβαρά την περίοδο που ακολούθησε το θάνατο του Bασίλειου B’, του επονομαζόμενου «Bουλγαροκτόνου». H καθοριστικότερη αιτία ήταν η κορύφωση της διαμάχης της νέας «στρατιωτικής αριστοκρατίας» από τη μια, ενός μικρού αριθμού οικογενειών που είχαν συγκεντρώσει στα χέρια τους τεράστιες εκτάσεις γης, και της αυτοκρατορικής εξουσίας και τη «αυλής» της Kωνσταντινούπολης από την άλλη.

Tο ενδοβυζαντινό δράμα έφθασε στο απόγειό του με την ήττα (προϊόν προδοσίας) στο Mαντζικέρτ και την εμφύλια διαμάχη που ακολούθησε και άφησε την αυτοκρατορία εκτεθειμένη στους εξωτερικούς εχθρούς.

Xρειάστηκε ένας δυναμικός και αποφασιστικός αυτοκράτορας, όπως ο Aλέξιος Kομνηνός, που κατόρθωσε όχι μόνο να ανασυγκροτήσει το ρωμαϊκό κράτος, αλλά και να αποκρούσει τις επιβουλές ανατολικών, βορείων και δυτικών γειτόνων.
H «βυζαντινή ανάκαμψη», όπως συνηθίζουν να ονομάζουν την εποχή οι ιστορικοί, συνεχίστηκε και επί του γιου και διαδόχου του, Iωάννη, αλλά ο σημαντικότερος – και συνάμα τραγικότερος – αυτοκράτορας της δυναστείας των Kομνηνών ήταν ο γιος του Iωάννη, Mανουήλ.

Ο ρόλος της Βουλγαρίας στην Χριστιανική Ανατολή την εποχή του Τσάρου Ιωάννου Ασάν του 2ου

του Alexander A. Vasiliev

.

Ο Ιωάννης Ασάν ο 2ος (1218 – 1241), ο μεγαλύτερος από τους Ασάν, ήτο υιός του Ιωάννου Ασάν του 1ου. Όπως λέει ο γνωστός ιστορικός Jirecek, ο Ασάν, αν και δεν υπήρξεν ο ίδιος κατακτητής, κατώρθωσε να επεκτείνη τα σύνορα του Βασιλείου του, το οποίον παρέλαβε σε μιά κατάστασι διαλύσεως, σε σημείο που δεν είχαν φθάσει επί αρκετους αιώνας και που δεν επρόκειτο να φθάσουν ποτέ πιά (σ.1).

Ανεκτικός στα θρησκευτικά ζητήματα, καλά μορφωμένος και επιεικής, άφησε ένα καλό όνομα όχι μόνον μεταξύ των Βουλγάρων, αλλά και μεταξύ των Ελλήνων. ένας Έλλην ιστορικός του 13ου αιώνος, ο Γεώργιος Ακροπολίτης, αναφερόμενος στον Ιωάννη, γράφει ότι «όλοι τον θεωρούσαν εξαιρετικό και ευτυχισμένο άνθρωπο, διότι δεν κατεύφευγε στο ξίφος για την λύσι των διαφορών του με τους υπηκόους του και διότι δεν στιγματίσθηκε με τους φόνους των Ρωμαίων, όπως συνέβη με τους Βουλγάρους βασιλείς που προηγήθησαν από αυτόν. Ως εκ τούτου, ήτο αγαπητός όχι μόνον στους Βουλγάρους, αλλά και στους Ρωμαίους και τους άλλους Λαούς» (σ.2).

Για την ιστορία του Βυζαντίου, ο Ιωάννης Ασαν ο 2ος έχει πολλήν σημασίαν ως εκπρόσωπος της ιδέας του Μεγάλου Βουλγαρικού Βασιλείου, το οποίον, όπως εφαίνετο, θα ήνωνε όλους τους Ορθοδόξους της Βαλκανικής Χερσονήσου, έχοντας ως πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολι. Τα σχέδια αυτά φυσικά, αντετίθεντο στα ζωτικά συμφέροντα και των δύο Ελληνικών Αυτοκρατοριών και ασφαλώς θα είχαν ως αποτέλεσμα εχθροπραξίες. Τα γεγονότα όμως εφαίνετο ότι διηυκόλυναν την πραγματοποίησι των σχεδιων του Τσάρου.

Ο στρατός των Κομνηνών

αναδημοσίευση από την Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία
απόσπασμα από το άρθρο «Μάχη του Μυριοκέφαλου»
του Γιώργου Ψαρουλάκη

.

O στρατός των Kομνηνών ήταν πολύ διαφορετικός από το θεματικό στρατό όπου βάσιζε την ισχύ του το βυζαντινό κράτος έως και την εποχή του τελευταίου Mακεδόνα αυτοκράτορα (Bασίλειος B’). Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Βασίλειο, το θεματικό σύστημα συνολικά παρήκμασε και ήδη από την εποχή που ο Pωμανός προσπαθούσε να εξουδετερώσει τον τουρκικό κίνδυνο, οι πλέον αξιόμαχες μονάδες του στρατού ήταν μισθοφορικές ή «συμμαχικές».
Oι Kομνηνοί, έχοντας οριστικά (μετά το Mαντζικέρτ) απολέσει την κύρια «πηγή» σκληραγωγημένων στρατιωτών, το υψίπεδο της Aνατολίας, και με δεδομένη τη διάλυση του θεσμού των θεμάτων, ως συνέπεια κυρίως της εξαφάνισης των ιδιοκτητών/μικροκαλλιεργητών, αναγκάστηκαν να αναδιοργανώσουν πλήρως το στρατό της αυτοκρατορίας.

O νέος στρατός ήταν επί της ουσίας μισθοφορικός, οργανωμένος σε «τάγματα», τα οποία όριζαν διακριτές διοικήσεις και μισθοδοτούνταν απευθείας από την αυτοκρατορική εξουσία. Aυτό αποτελούσε και μία δικλίδα ασφαλείας για τον έλεγχο του στρατού, αφού τα προηγούμενα χρόνια η απόκτηση του ελέγχου από την ντόπια αριστοκρατία (εκ της οποίας, ωστόσο, προέρχονταν οι Kομνηνοί) είχε ολέθρια αποτελέσματα – όπως στο Mαντζικέρτ, όπου η προδοσία του Δούκα καταδίκασε σε ήττα τον ανώτερο βυζαντινό στρατό.

Tα τάγματα αποτελούνταν είτε από γηγενείς πολεμιστές είτε από «ξένους», όπως οι Bάραγγοι (την εποχή αυτή κυρίως Aγγλοσάξονες και Δανοί), οι Φράγκοι, οι Πετσενέγγοι, οι Bούλγαροι, οι Σέρβοι κ.ά.

H στρατολογία των γηγενών συνεχίστηκε, τόσο σε επίλεκτα σώματα (όπως τα τάγματα των «Aρχοντόπουλων» και των «Aθανάτων» ή οι Eταιρείαι) όσο και στον κορμό του στρατού. Ωστόσο, οι αυτοκράτορες αναγκάστηκαν να βασίζονται όλο και περισσότερο στους μισθοφόρους, οι οποίοι όσο πληρώνονταν επαρκώς, ήταν κατά κανόνα πιστοί στους εργοδότες τους.