Η προσφορά του Δημητρίου Υψηλάντη στην Επανάσταση

Φωτο: Ο Δημήτριος Υψηλάντης

.

Του Τάσου Κοντογιαννίδη*
akontogiannidis@yahoo.gr

Η γενναία επιστολή της Τραπεζούντιας μητέρας του, όταν πέθανε κι ενώ έδωσε τα πάντα στον Αγώνα, διασύρθηκε και κατηγορήθηκε αδίκως από τους κοτζαμπάσηδες…

Τέτοιες μέρες του Αυγούστου του 1832, πριν από 186 χρόνια, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 38 ετών, ο Πόντιος Δημήτριος Υψηλάντης, αδελφός του Ποντίου αρχηγού της Επαναστάσεως  του 1821 Αλεξάνδρου Υψηλάντη. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1793, με απώτερη καταγωγή την Τραπεζούντα του Πόντου, σπούδασε στη Γαλλία σε στρατιωτικές σχολές και υπηρέτησε στη Φρουρά του Τσάρου στην Αγία Πετρούπολη.

Αγνή και ευγενής πατριωτική μορφή, μυήθηκε το 1818 στη Φιλική εταιρία και ορίσθηκε από τον αδελφό του Αλέξανδρο «Πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής» ο οποίος τον έστειλε στην Πελοπόννησο και ανέλαβε την αρχιστρατηγία και την οργάνωση τακτικού Στρατού, αλλά και την συγκρότηση κεντρικής πολιτικής εξουσίας,  βοηθούντος και του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, για να περιορίσουν την ισχύ των κοτζαμπάσηδων που ήθελαν να τον παραμερίσουν.

Με ρωσικό διαβατήριο από την Τεργέστη και με το ψευδώνυμο  Αθανάσιος Στοστοπόπουλος (!) για να μην γίνει αντιληπτός από τις αυστριακές αρχές, μετέβη στην Ύδρα, όπου έγινε δεκτός με τιμές. Είχε μαζί του μερικούς άνδρες και την σημαία της Φιλικής Εταιρίας με τον φοίνικα και τις λέξεις «Ελευθερία ή θάνατος».

Ήταν 28 ετών, φορούσε την μαύρη στολή του Ιερού Λόχου κι έφερε μαζί του 300.000 γρόσια της οικογενείας του για τον αγώνα και ένα τυπογραφείο για την έκδοση ελληνικής εφημερίδος, που εξεδόθη στις 2-8-1821 στην Καλαμάτα, με τον τίτλο «Σάλπιγξ Ελληνική». Αυτό όμως δεν εμπόδισε τον Κανέλλο Δεληγιάννη να γράψει στα απομνημονεύματα του, ότι «ο Δημήτριος Υψηλάντης ήλθε γυμνός άνευ χρημάτων, ακολουθούμενος από μερικούς απάτριδας, φερέοικους και τυχοδιώκτας!..»

Ο πατριώτης Δημήτριος Υψηλάντης (1793 – 5 Αυγούστου 1832)

.

«Προς την Γ’ Εθνικήν Συνέλευσιν των Ελλήνων

Κύριοι,

Και ως απλούς πολίτης και ως πρωταίτιος του σημερινού αγώνος, χρεωστώ εις το Έθνος μου, εις την οικογένειάν μου και εις εμέ τον ίδιον να εκφράσω παρρησία τα φρονήματά μου εις μίαν κρίσιμον περίστασιν, εκ της οποίας κρέμαται η μέλλουσα τύχη της Ελλάδος.

Η Εθνική Συνέλευσις, αποφασίζουσα να ζητήση την μοναδικήν μεσιτείαν του εν Κωσταντινουπόλει πρέσβεως της Αγγλίας, διά να συμβιβάση την Ελλάδα με τους τυράννους της, παρεκτρέπεται από τα ιερά χρέη της και από τον προς ον όρον της συγκροτήσεώς της.

Ο λαός, κύριοι, του οποίου παρρησιάζετε το πρόσωπον, δεν σας έδωσεν πληρεξουσιότητα να καταργήσετε την εθνικήν και πολιτικήν ανεξαρτησίαν του, αλλά να την στερεώσητε, να την διαιωνίσητε. Η Ιστορία θέλει μίαν ημέραν κρίνει αδεκάστως τας πράξεις σας.

Η Ευρώπη, κύριοι, ησθάνθη τώρα, πλέον παρά ποτέ, ότι η υπόθεσις των Ελλήνων είναι αρκετά προχωρημένη, διά να μην υποπέση εφεξής εις τας εναντιότητας της τύχης. Και πώς γίνεται, οι πληρεξούσιοι του ιδίου αυτού έθνους, διά μίας πράξεως ανηκούστου εις τα χρονικά των λαών , ν’ αποδεικνύωσιν εις τον κόσμον ότι μόνον αυτοί δεν γνωρίζουσιν αυτήν την αλήθειαν!

Αν σας φοβίζει η πτώσις του Μεσολογγίου, αφιερωθήτε, ως και εις τας αρχάς του αγώνος, εις την χαρακτηριστικήν ενέργειαν και τον πατριωτισμόν των Ελλήνων. Το στήθος κάθε Έλληνος είναι δεύτερον Μεσολόγγι.

«Οι Έλληνες έχουμε πληρώσει πολύ ακριβά την ελευθερία μας για να την πουλήσουμε τόσο φτηνά στον πρώτο τυχόντα»

.

«Οι Έλληνες έχουμε πληρώσει πολύ ακριβά την ελευθερία μας για να την πουλήσουμε τόσο φτηνά στον πρώτο τυχόντα».

 Δημήτριος Υψηλάντης

Θ. Μαλκίδης

1. Ο Δημήτριος Υψηλάντης και η Α΄ Εθνοσυνέλευση

Η  παρουσία των σημερινών θεσμικών στην επέτειο των 195 ετών από την Α΄ Εθνοσυνέλευση,  μας φέρνει στη σκέψη την αναπόφευκτη σύγκριση.  Τότε οι πρόγονοί μας διακήρυτταν τα εξής: «Το ελληνικό Εθνος  το υπό τη φρικώδη οθωμανικήν δυναστείαν, μη δυνάμενον να φέρη τον βαρύτατον απαραδειγμάτιστον ζυγόν της τυραννίας και αποσείσαν αυτόν με μεγάλας θυσίας, κηρύττει σήμερον διά των νομίμων παραστατών του εις εθνικήν συνειγμένην συνέλευσιν ενώπιον θεού και ανθρώπων την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν»

Οι σημερινοί  υποδουλώθηκαν και υποδούλωσαν. Πως να κάνεις σύγκριση  το παραπάνω κείμενο  της διακήρυξης της Ανεξαρτησίας με τη  τωρινή κατάσταση και  τους τότε Έλληνες των υψηλών στρατιωτικών και  πολιτικών αναστημάτων, ανιδιοτέλειας, προσφοράς στην πατρίδα, πίστης στο Θεό, Ελληνικότητας, με τους σημερινούς;

Μία προσωπικότητα που  είχε  ρόλο στην προετοιμασία της Α΄Εθνοσύνελευσης συνδυάζοντας τη δράση του με την αναμφισβήτητη   στρατιωτική του παρουσία, διαφέροντας ολοκληρωτικά με τη σημερινή χρεοκοπημένο πολιτικό προσωπικό, ήταν ο Δημήτριος Υψηλάντης.  

Η «Σάλπιγξ Ελληνική» και ο «κοινός» επαναστατικός στόχος του 1821

αναδημοσίευση από το Καραβάκι της Ιστορίας
άρθρο του Στέργιου Ζυγούρα

.

Η πρώτη έντυπη εφημερίδα της Επανάστασης του 1821 είναι από εκείνα τα ιστορικά σημεία που περιέχουν την άγνωστη ιστορία των δυο αντίθετων επαναστατικών τάσεων. Εκείνων που συγκρούστηκαν το 1823-25 στους λεγόμενους “εμφύλιους”.

Η εφημερίδα “Σάλπιγξ Ελληνική” εκδόθηκε την 1η Αυγούστου 1821 από τον κληρικό Θεόκλητο Φαρμακίδη. Την μικρή τυπογραφική μηχανή είχε φέρει μαζί του ο αδελφός του αρχηγού της Επανάστασης, ο Δημήτριος Υψηλάντης. Ελάχιστα φύλλα εκδόθηκαν και η εφημερίδα διέκοψε την λειτουργία της. Αιτία ήταν η παραίτηση του Θ. Φαρμακίδη, ο οποίος “αρνήθηκε να ενδώση εις το δεσποτικόν μέσον της προεξετάσεως”. Τι είχε συμβεί;

Ο Δημήτριος Υψηλάντης έφτασε στην Πελοπόννησο ως “Πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής”, δηλαδή του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο “Γ. Επίτροπος της Αρχής” είχε ανακοινωθεί ως αρχηγός της Επανάστασης τους πρώτους μήνες του 1820, ύστερα από διαβουλεύσεις στην Αγ. Πετρούπολη τις οποίες αγνοούμε. Από εκείνα όμως που γνωρίζουμε, προκύπτει ότι η άμεσα εμφανιζόμενη αντίδραση εναντίον του Υψηλάντη προέκυψε από εκείνους που υποκριτικά υποστήριζαν την αρχηγία του Ι. Καποδίστρια. Το θέμα είναι σκοτεινό για μας, γιατί αφορά στην ταυτότητα της Φιλικής Εταιρείας, η οποία, αν και άγνωστη ως προς τους ιδρυτές και τους στόχους, μπορεί με βεβαιότητα να αποσυνδεθεί πλήρως από την ομάδα της Οδησσού (ουδείς από τους φερόμενους ως “δράστες” ίδρυσε την Εταιρεία).

Αλέξανδρος Υψηλάντης ( 1792 – 19 Ιανουαρίου 1828)

.

 .

από το βιβλίο του Θεοφάνη Μαλκίδη:

«Αλέξανδρος Υψηλάντης. Μάχου Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος»

 .

O Αλέξανδρος Υψηλάντης, αρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1792 και ήταν γιος του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, και της Ελισάβετ το γένος Βακαρέσκου, μίας από τις μεγαλύτερες οικογένειες της Ρουμανίας.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ήταν γόνος εύπορης και ισχυρής οικογένειας του Βυζαντίου με καταγωγή από τα Ύψαλα της Τραπεζούντας στον Πόντο.

Ο ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης και γραμματέας του Δημήτριου Υψηλάντη, αρχιστράτηγου και αδελφός του αρχηγού της Επανάστασης, Ιωάννης Φιλήμονας αποτελεί σημαντική πηγή για την διαδρομή της οικογένειας Υψηλάντη. Ο Φιλήμονας αναφέρει ότι η οικογένεια Υψηλάντη μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης κατέφυγε στην αυλή των Κομνηνών της Τραπεζούντας, μαζί με άλλες ισχυρές οικογένειες της αυτοκρατορίας (οικογένεια Μουρούζη, κλπ).

Χριστούγεννα: ας κεραστούμε με οίνο ρωμαίικο

.

Δημήτρης Νατσιός, δάσκαλος – Κιλκίς

«Την 20ην Ιουλίου 1821 συνέτρωγαν ο Δημήτριος Υψηλάντης και ο Κολοκοτρώνης στους ίσκιους των δέντρων του Άστρους. Γίδα ψητή στρωμένη σε φύλλα, ασκί με ρετσινόκρασο, μισό φλασκί για ποτήρι και μαύρο ψωμί ήταν η ετοιμασία του γεύματος.

Όταν εκάθησαν, κόβοντας ο Κολοκοτρώνης το ψητό με τα χέρια του, είπε στον Υψηλάντη: “Αυτά είναι τα χρυσά πιρούνια και τα χρυσά μαχαίρια της Ελλάδας, και αυτό το ρετσινάτο είναι τα πολύτιμα κρασιά της”. Άρεσε στον φιλόπατριν Υψηλάντην το γεύμα του Κολοκοτρώνη, επειδή εννόησε το πνεύμα του. Ήθελε να τον προλάβει ο Κολοκοτρώνης με μάθημα, αυτόν αναθρεμμένον με όλην την πολυτέλειαν της ευζωΐας, και να του εικονίσει τας δεινοπαθείας του ελληνικού αγώνος».

Ωραία εικόνα! Κερνά ο Γέρος του Μοριά, τον φιλόπατριν Υψηλάντη, τα πολύτιμα κρασιά της Ελλάδος, που είναι η απλότητα και η ολιγόδεια. Ας κεράσουμε, τούτες τις ημέρες, κι εμείς από αυτόν τον ρωμαίικο οίνο, το ρετσινάτο του Κολοκοτρώνη.

Οι μάχες στην Σαράνταινα και την Τέρνοβα το 1828.

αναδημοσίευση από τα Κλεπά Ναυπακτίας

.

Ο Καποδίστριας που ήλθε στην Ελλάδα στις 8 Ιανουαρίου 1828, βλέποντας την αβεβαιότητα που επικρατούσε σχετικά με τη χάραξη των συνόρων του νεοϊδρυμένου Ελληνικού κράτους, διέταξε την απελευθέρωση των Στερεοελλαδίτικων πόλεων που βρίσκονταν στα χέρια των Τούρκων ( Ναύπακτος, Μεσολόγγι, Λαμία, Υπάτη, Καρπενήσι, περιοχή Κραβάρων και Μακρυνόρους). Οργανώνει τη διοίκηση και τα διαλυμένα τμήματα του στρατού. Ορίζει τον αδερφό του Αυγουστίνο ως «πληρεξούσιον τοποτηρητήν» στη Ρούμελη και αρχιστράτηγο τον Δημήτριο Υψηλάντη.

Διέταξε λοιπόν τον Δημ. Υψηλάντη να εμποδίσει τον εφοδιασμό του Ιμπραήμ που γινόταν διά μέσου της Ναυπάκτου. Τον Οκτώβριο του 1828, ο Υψηλάντης, με τρεις χιλιαρχίες, εκστρατεύει στη Ρούμελη. Ενώνεται με κλέφτικα τμήματα και εξαπολύει επιθέσεις παντού, απελευθερώνοντας τη μία πόλη μετά την άλλη.Με αρχική δύναμη 1400 ανδρών στην οποία προστέθηκαν και ντόπιοι οπλαρχηγοί κατέλαβε το Βελούχοβο και τη Γρανίτσα και προχώρησε νύχτα και κατέλαβε την Αρτοτίνα.

Ταυτόχρονα ο Κίτσος Τζαβέλλας -με μια χιλιαρχία, με την πεντηκονταρχία του Νίκου Τζαβέλλα και με τα στρατιωτικά σώματα του Μαστραπά, του Μακρή και του Γάλλου Georges Frederic baron Dentze, που όλα μαζί έφταναν τους 4.000 στρατιώτες -εκστρατεύει προς τα Κράβαρα και την Οξυά. Οι Τούρκοι έντρομοι μπρος στην ορμή του Τζαβέλα, κατέφυγαν στη Ναύπακτο, στο Καρπενήσι, στην Υπάτη (Πατρατζίκι) και στην Λομποτινά (Άνω Χώρα).

Ο θάνατος του Ηλία Μαυρομιχάλη (12 Ιανουαρίου 1822)

Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης ήταν ο πρωτότοκος γιός τού μπέη τής Μάνης Πέτρου Μαυρομιχάλη. Ήταν γεννημένος τό 1790. Νεώτατος ακόμα συμμετείχε στίς μάχες τών Ελλήνων κατά τών Τούρκων.

Διακρίθηκε γιά τή γενναιότητά του, τίς ικανότητές του αλλά καί γιά τή σύνεση καί τό ήθος του. Μέ τήν κήρυξη τής επανάστασης στήν Αερόπολη τής Μάνης, ακολούθησε τόν πατέρα του στήν απελευθέρωση τής Καλαμάτας καί έκτοτε αναδείχτηκε σέ έναν από τούς πιό ικανούς οπλαρχηγούς τού Αγώνα.

Στή συνέχεια πολέμησε κάτω από τίς εντολές τού Κολοκοτρώνη, ενώ τόν είχε αναλάβει υπό τήν προστασία του καί ο θείος του Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, κατ’ εντολή τού πατέρα του Πετρόμπεη. Θείος καί ανηψιός αρίστευσαν στήν μάχη τού Βαλτετσίου. Ο Ηλίας συμμετείχε στήν πολιορκία τής Τριπολιτσάς καί στή συνέχεια τόν βρίσκουμε νά πρωταγωνιστεί στήν πολιορκία τού Ακροκόρινθου καί τής Ακρόπολης τών Αθηνών.

«Αλλ’ εν ώ η Πελοπόννησος κατώρθωσε καί τούς εσωτερικούς αυτής εχθρούς νά κατατροπώση καί κατά θάλασσαν νά ασφαλισθή διά τού ηρωϊσμού τήν Υδραίων, Σπετσιωτών καί Ψαριανών, κατασυντριψάντων τόν επίφοβον τού Καρά Αλή στόλον, η  Βοιωτία εδηούτο υπό τού Μεχμέτ Πασσά, όστις εφαίνετο σκοπών μετά τήν τελείαν καταστροφήν τής επαρχίας ταύτης, νά βαδίση καί κατά τής Πελοποννήσου.

Τήν ανάγκην ταύτην κατιδών ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, πρώτος εξεστράτευσεν εις τήν ανατολικήν Ελλάδα περί τάς αρχάς Ιουνίου, ότε δέ αφίχθη εις Στεβενίκον, υπεδέχθησαν αυτόν μετ’ αλαλλαγμών χαράς. Ο ίδιος δέ Οδυσσεύς συνώδευσεν αυτόν εκείθεν εις τήν Σούρπην (Ανάληψη), χωρίον κείμενον πλησίον τής Λεβαδείας, ένθα είχεν συγκεντρωθή μέ τά μέλλοντα νά ορμήσωσι κατά τών πολιορκούντων τήν Λεβαδείαν εχθρών.

Τεργέστη 19 Δεκεμβρίου 1797: Η σύλληψη του Ρήγα Φεραίου από την αυστριακή αστυνομία

.

Ο Ρήγας γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας στα μέσα της δεκαετίας του 1750. Δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα η ακριβής χρονολογία της γέννησής του, αλλά η πιθανότερη εκδοχή είναι το 1757. Οι γονείς του, Κυρίτζης και Μαρία, ήταν ευκατάστατοι κάτοικοι του Βελεστίνου. Ο πατέρας του ασχολείτο με βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες. Είχε έναν αδελφό, τον Κώστα, και μια αδελφή, την Ασήμω.

Παρακολούθησε μαθήματα στο σχολείο της Ζαγοράς. Μετά την ολοκλήρωση των βασικών σπουδών του, κι αφού για ένα μικρό διάστημα δίδαξε κι ο ίδιος σε ένα κοντινό χωριό, τον Κισσό, εγκατέλειψε την πατρίδα του και πήγε στην Πόλη. Η μετάβασή του στην Πόλη τοποθετείται γύρω στο 1773-1774, όταν ήταν 17, περίπου, ετών. Εκεί φαίνεται ότι εντάσσεται στην ανθούσα κοινότητα των πηλιορειτών εμπόρων και ασχολείται και ο ίδιος με το εμπόριο.

Αξιοποιώντας τις στενές σχέσεις των συμπατριωτών του με τους Φαναριώτες και το Πατριαρχείο έρχεται σε επαφή με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη –πατέρα των Κωνσταντίνου και Δημητρίου Υψηλάντη και παππού του νεότερου Αλέξανδρου Υψηλάντη– και γίνεται γραμματέας του. Ο Υψηλάντης τον βοηθά να αποκτήσει ανώτερη μόρφωση και να μάθει γαλλικά. Δεν είναι γνωστό το ακριβές διάστημα που παρέμεινε στην Πόλη, αλλά φαίνεται ότι κάποια στιγμή έφυγε μαζί με τον Υψηλάντη για τις Ηγεμονίες.

Γύρω στα 1786 βρίσκεται στο Βουκουρέστι. Εκεί προσλαμβάνεται ως γραμματέας από τον άρχοντα Μπραγκοβάνου. Στο Βουκουρέστι, ο Ρήγας συναντά τον Δημήτριο Καταρτζή, με τον οποίο σχετίζεται στενά. Ο Δημήτριος Καταρτζής (1730-1807) υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους εκπροσώπους της ελληνικής λογιοσύνη του 18ου αιώνα. Οραματιζόταν τη δημιουργία μιας ελληνικής επικράτειας ευθυγραμμισμένης με τα πρότυπα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, ιδιαίτερα όπως αυτά εκφράστηκαν από τους Εγκυκλοπαιδιστές.

H Μάχη στην Πέτρα Bοιωτίας (12 Σεπτεμβρίου 1829)

ΜΙΧΑΗΛ ΝΤΑΣΚΑΓΙΑΝΝΗΣ

O τουρκικός στρατός «εφαίνετο μεταξύ των θαμνών τόσον πολυάριθμος, ώστε εις τους οφθαλμούς του στρατού μας επαρουσιάζετο ότι ήθελεν μας καταπατήση και διαβή». Σύμφωνα με τον Kασομούλη, η δύναμή του ανερχόταν σε 4.500 τακτικούς και 3.500 ατάκτους, ο Tρικούπης τούς υπολογίζει σε 5.000, ενώ ο Yψηλάντης υποστηρίζει ότι ξεπερνούσαν τους 7.000. H υπεροχή των Oθωμανών ήταν συντριπτική και «όλων η καρδία χτυπούσεν συλλογιζόμενοι ότι δυσκόλως έμελλεν να ανθέξουν εις το πλήθος τούτο. Aμιλλώμενοι όμως και ενθαρρυνόμενοι ένας τον άλλον να βαστάξουν εις την γενικήν ταύτην μάχην, από την οποίαν εκρέμετο η τύχη της Στερεάς Eλλάδος, αποφάσισαν να απεθάνουν και να μη υποχωρήσουν εις την προσβολήν». O τακτικός στρατός των Eλλήνων περιχαρακώθηκε σχηματίζοντας τετράγωνο και οι άτακτοι παρατάχθηκαν έως το χωριό Bρασταμίτες, νοτιοανατολικά από την Πέτρα.

Σελίδες από την εθνική μας υποτέλεια: Η πράξη εθνικής υποτέλειας του 1825

άρθρο του Π. Λ. Παπαγαρυφάλλου

.

Πολλοί και διάφοροι και από διάφορες ιδεολογικοπολιτικές κατευθύνσεις και αποχρώσεις ολοφύρονται πολύ καθυστερημένα για την απώλεια της εθνικής Ανεξαρτησίας, την οποία κατέλυσε η Τρόικα με εφαλτήριο τα τοκογλυφικά  δάνεια τα οποία υπήρξαν απότοκο της ανερμάτιστης και τυχοδιωκτικής πολιτικής σαράντα χρόνων πολιτικών νάνων.

Πρόκειται για ένα γεγονός το οποίο έλκει την καταγωγή του ήδη από τα πρώτα χρόνια της εθνεγερσίας του ’21, με την περίφημη Πράξη Εθνικής Υποτέλειας, με την οποία το επαναστατημένο  Γένος έθεσε την ύπαρξή του υπό την προστασίαν της Αγγλίας.

Αρχιτέκτονες αυτού του επαίσχυντου Σχεδίου ο Υπουργός της Αγγλίας Τζωρτ Κάννιγκ και ο «κακός δαίμονας της Ελληνικής Επαναστάσεως και τυφλό όργανο της αγγλικής πολιτικής Αλέξανδρος Μαυροκορδά­τος«, ο οποίος τον Αύγουστο του 1825 πήγε στ’ Ανάπλι, όπου η έδρα του Υπουργικού Συμβουλίου προκειμένου να αποσπάσει τις υπογραφές.

Παράλληλα, «ο Κάννιγκ μεταχειρίστηκε σατανικά μέσα για να αποσπάσει τις υπογραφές όσων διαφωνούσαν», όπως γράφει ο ιστορικός της Αριστεράς Τ. Βουρνάς, ο οποίος προσθέτει: «Ένας από αυτούς ήταν ο Κολοκοτρώνης, ο οποίος στην αρχή ήταν αμετάπειστος. Για να τον κάμψουν τον έριξαν στην περιπέτεια της μάχης των Τρυκόρφων και της ήττας».

Να, λοιπόν, τι έλεγε «το Σχέδιο του Μαυροκορδάτου, ντοκουμέντο εθελοδουλείας και μοναδικής στην ιστορία