O Μακιαβέλι για την «ουδετερότητα» στον πόλεμο, τα εθνικά στρατεύματα και τις συμμαχίες

Ο Νικολό Μακιαβέλι (ιταλικά: Niccolò di Bernardo dei Machiavelli) (3 Μαΐου 1469 – 21 Ιουνίου 1527), ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας.

αναδημοσίευση από τον Ερανιστή
άρθρο του Δημήτρη Τζήκα*

.

«Η τύχη ορίζει τις μισές μας πράξεις, όμως αφήνει και σε μας να κανονίσουμε τις άλλες μισές.»

Νικολό Μακιαβέλι.

.

Τα ζητήματα του πολέμου και της ειρήνης βρίσκονται στο κέντρο της σκέψης του Μακιαβέλι· ο Ιταλός στοχαστής, έχοντας στο νου του κυρίως πρακτικές πολιτικές ανάγκες της εποχής, γράφει ταυτόχρονα και ως «θεωρητικός» της πολιτικής πράξης. Το ζήτημα της στάσης ενός συλλογικού υποκειμένου, δηλαδή μιας πόλης, ενός κράτους ή και μιας «ομοσπονδίας» κρατών, απέναντι στο ενδεχόμενο μιας πολεμικής αναμέτρησης είναι κυριολεκτικά αιώνιο και διαχρονικό. Την εποχή του Μακιαβέλι, όπως είναι γνωστό, δεν έχουν σχηματιστεί ακόμα τα εθνικά κράτη, όπως τα γνωρίζουμε από τον 18ο αιώνα και ύστερα· βεβαίως ο πόλεμος συνεχίζει να είναι μια οικεία κατάσταση των ανθρώπινων πραγμάτων, σχεδόν «φυσικό» κοινωνικό φαινόμενο, αν και οι αιτίες που τον γεννούν κάθε φορά μπορεί να διαφέρουν.

Όσα συμβαίνουν εκείνη την εποχή στην ιταλική χερσόνησο λειτουργούν ως θεωρητικό παράδειγμα στη μακιαβελική σκέψη, με τον ίδιο τρόπο που η σύγκρουση της Αθήνας με τη Σπάρτη στάθηκε η αφορμή να γράψει ο Θουκυδίδης το σημαντικότερο ίσως βιβλίο της παγκόσμιας Ιστορίας, την Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου· τα γενικότερα συμπεράσματα -οι «νόμοι» της ιστορίας, οι «κανονικότητές» της- συνάγονται από την μελέτη της ιστορικής εμπειρίας -από τη μελέτη των πραγμάτων- και τη λογική της επεξεργασία· άμεσο πρακτικό ζητούμενο στον Μακιαβέλι είναι η δυνατότητα να προβλέψουμε τηn ανθρώπινη. συμπεριφορά σε συγκεκριμένες κάθε φορά ιστορικές συνθήκες και καταστάσεις.

Ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις του βασιλιά της Γαλλίας; Ποια στάση θα κρατήσουν οι Ισπανοί; Μήπως θα ήταν προτιμότερο για τον Πάπα να παραμείνει «ουδέτερος», παρακολουθώντας την εξέλιξη της διαφαινόμενης αναμέτρησης; Ο Πάπας δεν είναι αρκετά ισχυρός, ώστε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα τους δύο αντιμαχόμενους· οι ιταλικές πόλεις είναι μάλλον ασταθής ακόμα πόλος ισχύος, χωρίς ισχυρή κρατική οργάνωση και -κυρίως- χωρίς ικανά και αξιόμαχα στρατεύματα.

Samuel Howe: Τα δάνεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Κερδοσκοπίες και καταχρήσεις

Η «σκλάβα Ελλάδα»· παράσταση στο φυλλάδιο «Σάλπισμα πολεμιστήριον», που εξέδωσε ο Αδαμάντιος Κοραής. Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη.

.

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Στις 12 Απριλίου 1823 η έκθεση της δωδεκαμελούς επιτροπής, που είχε ορίσει η Β’ Εθνοσυνέλευση για να συντάξει ένα πρόχειρο προϋπολογισμό του επαναστατημένου Έθνους δεν άφηνε κανένα περιθώριο για την κρισιμότητα της κατάστασης: Τα έξοδα του πρώτου εξαμήνου του 1823 θα ανέρχονταν σε 38 εκατομμύρια γρόσια και τα έσοδα σε μόλις 12 εκατομμύρια.

Η φορολογία, οι τελωνειακοί δασμοί, οι λείες, τα λάφυρα, τα λύτρα, ο εσωτερικός δανεισμός, οι εισφορές ντόπιων και φιλελλήνων, δεν μπορούσαν να ισοσκελίσουν τον προϋπολογισμό.

Εξάλλου, παρά τα όσα γράφονται για συνολική κινητοποίηση του έθνους, η αλήθεια είναι ότι χιλιάδες εύποροι Έλληνες συνέχιζαν κανονικά τις κερδοφόρες δραστηριότητές τους κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ως οθωμανοί ή ξένοι υπήκοοι· αν και υπήρξαν αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, η συνολική οικονομική ενίσχυση του αγώνα των επαναστατών υπήρξε τουλάχιστον κατώτερη των περιστάσεων· άλλωστε το πράγμα δεν ήταν ούτε πρακτικά εύκολο ούτε ακίνδυνο· η οθωμανική εξουσία, όπως αποδείχθηκε μόλις στα 1770 μετά το αποτυχημένο κίνημα του Ορλώφ, εκδικήθηκε σκληρά τους επαναστατημένους Έλληνες και λίγο έλειψε να εξοντωθεί ολοκληρωτικά ο ελληνικός πληθυσμός του Μοριά:

Αμέσως μετά την αποχώρηση των Ρώσων, μέλη της οθωμανικής κυβέρνησης (Διβάνι) πρότειναν την γενική σφαγή των Ελλήνων, αδιακρίτως φύλου κι ηλικίας. Όλοι συμφώνησαν εκτός από τον αρχιναύαρχο Χασάν Τζεζαϊρλή, ο οποίος κατόρθωσε τελικά να επιβάλει την άποψή του με το ακαταμάχητο επιχείρημα «Εάν φονευθώσιν όλοι οι Έλληνες, ποίος θα πληρώνη το χαράτσι;» (3)

Τα λίγο πολύ άτακτα στρατεύματα των επαναστατών, οι εμφύλιες αντιπαραθέσεις των καπεταναίων και των αρματολών, οι τοπικές αντιθέσεις, τα προσωπικά μίση και οι αντιζηλίες, οι αρπαγές και η προφανής έλλειψη ισχυρού πολιτικού επαναστατικού κέντρου δυσκόλευαν ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Η λεία του πολέμου σπανίως ενίσχυε το «ταμείο» της επανάστασης· στις 25 Απριλίου του 1821, πέντε σπετσιώτικα πλοία συνέλαβαν μια τουρκική κορβέτα κι ένα πολεμικό μπρίκι στο λιμάνι της Μήλου· στο πλοίο ήταν φορτωμένα 100 κανόνια πεδινού πυροβολικού και δέκα χιλιάδες καντάρια πυρίτιδας, «πολυτιμότατον απόκτημα».

Ο νόμος των κλεφτών

Φώτης Κόντογλου: «Αρματολοί και Κλέφτες», 1948

.

Γράφει ο Δημήτρης Τζήκας

Ο βλάχικης καταγωγής κλέφτης Ραφτογιάννης (Βλάχος είμαι και ατζαμής και ελληνικά δεν ηξεύρω), ο οποίος μαζί με άλλους διώχθηκε από το νησί υπό την πίεση του «κυρ κουμαντάντε της Ρόσκας» από τους «επίλοιπους άρχοντες (δηλ. τους προύχοντες) της Αγίας Μαύρας», γράφει ξανά απειλητικά προς την πολιτική ηγεσία της Λευκάδας – στις «1799 Αυγούστου»:

«Όπως έχει και η εντιμότης τους νόμο, οπού ο κλέφτης να προσκηνάγη, ό,τι πάρει να το δόση, έτσι έχομε και εμείς (οι κλέφτες) νόμο, οπού όποιον πιάσομε τα ό,τι έκαμε να πλερώση….

Όμως σας μιλώ να μην ντέσω καέναν από αυτούθε μέσα, όχι φτωχός να ειπή, όχι φίλος να ειπή και τον πάρη ο θάρρος, διατί, μα του Θεού τα’ όνομα, είναι γελασμένος και πολύ βασανισμένος, γιατί αν ξαγοράζετε πέντε, δεν ξαγοράζετε δέκα, δεν ξαγοράζετε.

 Και είναι φτωχός, θε λα πάρητε την ευχαρίστηση τη μύτη και τ’ αφτιά και όποιος τα βαστάγει αυτά ας έβγη ούθε θέλει να περπατή, θέλεις εις το πέλαγο, θέλεις εις τη στεριά,…

Εγώ έλεγα να κάμω το(ν) παλιογαλαντόμο, μα σα με γνωρίσετε για ζαβό, εγώ είμαι, οπού σας άδειασα τον τόπο, με γειά σας με χαρά σας! μονάχα να διαβάσετε το χαρτί να τα’ αγκούση η φτωχολογιά να μη με λένε άπιστον.

Αν δεν φτειάσ’τι το τουφέκι ασημένιο δε(ν) τραυώ άπαρτο το κισμέτι. Και α δε(ν) το διαβάσετε πούπλικι (σ.σ. =δημόσια) ό,τι ζαράρι (σ.σ = ζημιά) έλθη είναι το κρίμα εις το λαιμό του εκείνου, οπού να κρύψει το χαρτί. Βλάχος είμαι και ατζαμής και ελληνικά δεν ηξεύρω και βλάχικα αποκρίθηκα, μα νά ‘χω το συ(μ)πάθιο».