.
άρθρο του υπ/γου ε.α. Γιώργου Γκορέζη
Ο αγών της παλιγγενεσίας δεν άρχισε το 1821, όπως συνηθίζεται να λέγεται, αλλ’ ευθύς μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Αν αξιοθαύμαστος είναι ο επί του πεδίου της μάχης αγών, όχι μικρότερου θαυμασμού είναι ο κρυφός αλλ’ επίσης ηρωικός αγών , τον οποίο διεξήγαγε το έθνος από το 1453 μέχρι το 1821. Και ο αρματολός, ο κλέφτης, ο ναυτίλος, ο κληρικός, ο διδάσκαλος, ο λόγιος, ο έμπορος, η ηρωική μητέρα, ο βασανισμένος ραγιάς, όλοι συνετέλεσαν να διατηρηθεί άσβεστη η ελληνική συνείδηση που οδήγησε στον ξεσηκωμό του 21.
Αλλά και οι πόθοι της φυλής θα ήταν κτήμα λίγων εκατοντάδων διανοουμένων, εάν δεν υπήρχαν σ’ όλες σχεδόν τις ελληνικές επαρχίες πολεμικοί πυρήνες οργανωμένοι και εκπαιδευμένοι, οι αρματολοί και οι κλέφτες. Είχαν πολεμική πείρα και ηρωικές παραδόσεις, εκτίμηση και εμπιστοσύνη ολοκλήρου του λαού της επαρχίας τους. Η λιτότητα και η σεμνότητα βίου, η γνώση του εδάφους και η άσκηση στις πορείες και στη βολή προετοίμαζε με τον καλύτερο τρόπο τους αυριανούς μαχητές της εθνικής μας ανεξαρτησίας. Αγύμναστοι και απόλεμοι οι ραγιάδες, πλην των Μανιατών, των Σουλιωτών και των αρματολών της Βορείου Ελλάδος, διδάσκονται τώρα από το παράδειγμα όλων αυτών, αρματολών και κλεφτών, Σουλιωτών και Μανιατών, και εξεγείρονται υπέρ της ελευθερίας, του ιστορικού δικαίου και της πατρικής κληρονομιάς, που είχε αφαιρεθείδιατηςβίας.
Στον αγώνα της ανεξαρτησίας μεγαλόπρεπα παρουσιάζεται η πλούσια ανάδειξη ηγητόρων, αυτών που αποτελούν τα κεφαλαία γράμματα της ιστορίας. Άφθονες ηγετικές φυσιογνωμίες αναπηδούν από κάθε γωνιά της ελληνικής γης, για να προσφέρουν στον αγώνα επισκόπους, στρατηγούς, ναυάρχους, υπουργούς, παιδαγωγούς. ιστορικούς, δημοσιογράφους, ποιητές. Ξύπνησε ο ελληνισμός, και υπό το πρόσταγμα « Δεύτε παίδες ελλήνων, η πατρίς σας καλεί », ανέλαβε το ηράκλειο έργο της εθνικής του αποκαταστάσεως.