αναδημοσίευση από τα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας
άρθρο του κ. Αντώνιου Λέκκα
.
Προτού καταλαγιάσει ο απόηχος της μνημειώδους ήττας του Ρωμανού Διογένη από τον Σελτζούκο σουλτάνο Αλπ Αρσλάν το 1071 μ.Χ., μια νέα απειλή έκανε την εμφάνισή της: η εξέγερση του Νορμανδού Ρουσελίου, η οποία αποτέλεσε το έναυσμα ετέρων επαναστατικών κινημάτων που παρέλυσαν την ήδη παραπαίουσα κυβέρνηση του Μιχαήλ Δούκα (1071-1078). Η ολοσχερής αποδιοργάνωση του στρατού είχε άμεση επίδραση στη φρούρηση των ανατολικών επαρχιών, οι οποίες έμειναν εκτεθειμένες στο μένος των Τούρκων εισβολέων που θα εγκαθίσταντο σταδιακά στα εδάφη της Αυτοκρατορίας. Κατά την άποψη του Γάλλου βυζαντινολόγου Jean-Paul Cheynet, οι αριθμητικές απώλειες για τους Βυζαντινούς στο Μαντζικέρτ δεν υπερέβαιναν το πέντε ή δέκα τοις εκατό. Να πούμε εδώ πως ακόμη κι αν ήταν οι διπλάσιες των εκτιμουμένων, αποδεικνύεται σε κάθε περίπτωση πως ο στρατός δεν υπέστη την πανωλεθρία που πίστευαν παλαιότεροι ερευνητές. Συνεπώς, δεν ήταν αυτή που θα πρέπει να θεωρηθεί ως η αρχή του τέλους για το Βυζάντιο.
Η επικρατούσα κατάσταση στις ανατολικές επαρχίες μετά το Μαντζικέρτ
Ένα κοινό σημείο μεταξύ των δύο συγκρούσεων στο Μαντζικέρτ και τη γέφυρα του Ζόμπου είναι η προδοσία και σύλληψη των δύο επικεφαλής, του Ρωμανού Διογένη και του καίσαρα Ιωάννη Δούκα. Η θλιβερή κατάσταση στην Ανατολή αντικατοπτρίζεται στις αφηγήσεις του Μιχαήλ Ατταλειάτη και της Άννας Κομνηνή, κόρης του Αλεξίου Α’. Ο πρώτος αναφέρεται στις προσπάθειες του Νικηφόρου Βοτανειάτη (που αργότερα κατέλαβε το θρόνο) να αναχαιτίσει τις τουρκικές ληστρικές επιδρομές με σθένος ψυχής, μη διαθέτοντας ικανό αριθμό ανδρών. Η δεύτερη περιγράφει το πως τα ανατολικά στρατεύματα είχαν διασκορπισθεί για να σωθούν από τους Τούρκους που είχαν επεκταθεί μεταξύ Μαύρης Θαλάσσης και Ελλησπόντου, ενώ τα δυτικά είχαν συγκεντρωθεί γύρω από το στασιαστή Βρυέννιο, αδιαφορώντας για την προστασία των συνόρων. Η επίλεκτη στρατιωτική μονάδα των Αθανάτων είχε μεν κληθεί να πολεμήσει, αλλά οι προσφάτως στρατολογημένοι άνδρες ήταν παντελώς άπειροι. Η άμυνα της Ανατολής βασιζόταν μόνο σε κάποιους γηγενείς στρατιώτες στη Χώμα (φρούριο της κεντρικής Μικράς Ασίας) και σε Νορμανδούς μισθοφόρους.