Το κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843

.

Η παραχώρηση συντάγματος και η εκδίωξη των Βαυαρών ήταν τα αιτήματα των πολιτικοκοινωνικών δυνάμεων που συσπειρώθηκαν στην αντιπολίτευση, στην οποία από τις αρχές του 1843 μετείχε η πλειονότητα των σημαντικότερων πολιτικών προσωπικοτήτων και των τριών κομμάτων.

Και στην περίπτωση αυτή εφαρμόστηκε ο συνωμοτικός τρόπος δράσης, δηλαδή μια μορφή αντιπολίτευσης οικεία στην εσωτερική πολιτική ζωή τόσο στα χρόνια της Επανάστασης και της διακυβέρνησης από τον Καποδίστρια όσο και μετά την εγκαθίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού βασιλείου.

Αποτέλεσμα της συνωμοτικής αυτής δράσης υπήρξε το Κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, το οποίο επέφερε πολιτειακή αλλαγή στην κατεύθυνση της συνταγματικής μοναρχίας. Οι πολιτικοί οργανωτές του κινήματος (Α. Μεταξάς, Αν. Λόντος, Κ. Ζωγράφος, Μ. Σούτσος, Ρ. Παλαμήδης) είχαν από τον Αύγουστο προσεταιριστεί αξιωματικούς που κατείχαν σημαντικές θέσεις στο στρατιωτικό μηχανισμό.

H συμμετοχή τους συνεπώς κατά την εκδήλωση του κινήματος κρινόταν απαραίτητη για την επιτυχία του. Oι συνταγματάρχες Καλλέργης (διοικητής ιππικού Αθηνών), Σκαρβέλης (διοικητής πεζικού Αθηνών) και Σπυρομήλιος (διοικητής Σχολής Ευελπίδων) ήταν εκείνοι που, σύμφωνα με το σχέδιο, θα στασίαζαν την καθορισμένη ημερομηνία, θέτοντας το Παλάτι προ τετελεσμένων γεγονότων.

3η Σεπτεμβρίου 1843: η αναίμακτη Ελληνική μετάβαση στην συνταγματική μοναρχία

Λάβαρο της επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου

αναδημοσίευση από τα Θέματα Ελληνικής Ιστορίας
άρθρο του Φιλίστωρος (Ι. Β. Δ.)

.

Η Ελλάδα στις παραμονές των γεγονότων της 3ης Σεπτεμβρίου παρουσίαζε μια εικόνα εσωτερικής πολιτικής αναταραχής. Κύρια αιτία της αναταραχής ήταν τα λάθη των Βαυαρών αξιωματούχων (κυρίως του Αρμανσμπέργκ) που κυβερνούσαν την Ελλάδα σαν γερμανικό κρατίδιο αδιαφορώντας για τις ιδιαιτερότητες της. Οι Οθωνικές κυβερνήσεις δεν σεβάστηκαν το θρησκευτικό αίσθημα των Ελλήνων απαλλοτριώνοντας την εκκλησιαστική περιουσία και κλείνοντας πολλές μονές. Απέτυχαν να εντάξουν στον νέο ελληνικό στρατό πολλούς Έλληνες αγωνιστές της επανάστασης του 1821 καταδικάζοντας τους στην ανέχεια, απέτυχαν να διανείμουν την αδιάθετη καλλιεργήσιμη γη αποκαθιστώντας πολλούς ακτήμονες που ζούσαν στα όρια της εξαθλίωσης. Γενικότερα ο Όθων πεισματικά αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει Έλληνες σε ανώτερα πολιτικά αξιώματα εμπιστευόμενος κυρίως Βαυαρούς τεχνοκράτες, ενώ και ο ίδιος ασκούσε τα βασιλικά του προνόμια με πείσμα και σχολαστικότητα που άγγιζε την υπερβολή. Με μια σφιχτή οικονομική πολιτική η κυβέρνηση του Όθωνα που ανέλαβε μετά την ενηλικίωση του προσπάθησε να νοικοκυρέψει την οικονομική κατάσταση της χώρας που έβγαινε καταχρεωμένη από τον 7ετή αγώνα ζωής και θανάτου, χρησιμοποιώντας όμως σκληρά φορολογικά μέτρα που αύξησαν την λαϊκή δυσαρέσκεια.

Πάντως οι Οθωνικές κυβερνήσεις δεν διόρισαν αφειδώς οπαδούς τους, δεν ρουσφετολόγησαν, δεν ευνόησε κανέναν αγνοώντας επίμονα τα παλιά «τζάκια» και τους πάλαι ποτέ ισχυρούς οπλαρχηγούς που είχαν οργανωθεί σε τρία κόμματα: «το «Αγγλικό» (Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Ανδρέας Λόντος, Σπυρίδων Τρικούπης), το «Γαλλικό» (Κωλέττης, Δεληγιάννης, Μακρυγιάννης) και το Ρωσικό (Ανδρέας Μεταξάς). Τα κόμματα αυτά είχαν διαφορετικούς λόγους δυσαρέσκειας με την ελέω Θεού βασιλεία του Όθωνα. Οι φιλελεύθεροι του «Αγγλικού κόμματος» επιζητούσαν τον περιορισμό της κρατικής εξουσίας, μείωση της εκκλησιαστικής εξουσίας, επιβεβαίωση των ατομικών ελευθεριών, γραπτό σύνταγμα και κυβερνήσεις εκλεγμένες από κοινοβούλιο. Οι οπαδοί του «Γαλλικού κόμματος» κήρυσσαν έναν επιθετικό αλυτρωτισμό εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αποκατάσταση όλων των αγωνιστών του 1821, το «ρωσικό κόμμα» έθετε την ορθοδοξία ως βασική πηγή εξουσίας, ενώ ήταν κάθετα αντίθετοι στην ύπαρξη συντάγματος. Η εσωτερική οικονομική πολιτική ήταν σε γενικές γραμμές κοινή, ενώ οι προσανατολισμοί τους στην εξωτερική πολιτική υποδηλώνονταν από τις ονομασίες τους.

Η μάχη του Καματερού «η συντριβή των Ελλήνων» (27 Ιανουαρίου 1827)

Γερ. Γ. Γερολυμάτος: «Η μάχη του Καματερού», 2001 Τέμπερες σε χαρτόνι

Παρ’ όλες τίς επιτυχίες τού Καραϊσκάκη στήν Ανατολική Στερεά καί τήν αποκοπή τού Κιουταχή από τίς βάσεις ανεφοδιασμού του στή Θεσσαλία, ο σερασκέρης συνέχιζε πεισματικά τήν πολιορκία τής Ακροπόλεως. Η πτώση τού κάστρου τής Αθήνας ήταν η μόνη του επιδίωξη. Αυτό άλλωστε ζητούσε επιτακτικά καί ο ίδιος ο σουλτάνος διότι έτσι θά μπορούσε νά αφοπλίσει διπλωματικά τούς ξένους πρέσβεις, πού πίεζαν γιά αυτονομία τής Ελλάδος.

Η θέση τών πολιορκημένων γινόταν ολοένα καί χειρότερη καί οι αρχηγοί τους δέν σταματούσαν νά ζητούν ενισχύσεις από τήν κυβέρνηση. Οι αρρώστιες θέριζαν καί οι συνεχείς κανονιοβολισμοί προκαλούσαν τραυματισμούς καί θανάτους.

Η καθυστερημένη απάντηση του Ιωάννη Καποδίστρια στην παράκληση της Επαναστατικής Κυβερνήσεως του 1824

Βρισκόμαστε στα τέλη του 1825, δύο σχεδόν χρόνια από την αποστολή της επιστολής, με την οποία οι επικεφαλής του Εκτελεστικού   παρακαλούσαν τον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει τα ηνία της Επαναστατικής Κυβερνήσεως προκειμένου να αντιμετωπισθεί ο Εθνικός διχασμός που ξέσπασε το Φθινόπωρο του 1823 και που εξελίχθηκε στον 1ο εμφύλιο πόλεμο της Ελληνικής Επαναστάσεως. Κατά τη διάρκεια αυτών των δύο ετών, τα μέλη του Εκτελεστικού του 1824 αποκηρύχθηκαν από το Βουλευτικο  ως «εχθροί της πατρίδας» και «αντάρτες» (Δεκέμβριος του 1823), το δε Εκτελεστικό αποκήρυξε με τη σειρά του το Βουλευτικό, με αποτέλεσμα να υπάρξουν δύο Εκτελεστικά και δύο Βουλευτικά – δύο Επαναστατικές κυβερνήσεις. Η κυβέρνηση του αρχικού Βουλευτικού, υπό τον Γεώργιο Κουντουριώτη, επέτυχε την Αγγλική υποστήριξη και την εκταμίευση της πρώτης δόσεως του Αγγλικού δανείου (Φεβρουάριος του 1824), το οποίο κατασπατάλησε επιχειρώντας να εξαγοράσει τους οπαδούς του παλαιού Εκτελεστικού. Με την πλάστιγγα να έχει γείρει συντριπτικά προς το μέρος της, η κυβέρνηση του παλαιού Βουλευτικού συνέντριψε τους αντιπάλους της  και τους υποχρέωσε σε συνθηκολόγηση τον Μάϊο του 1824. Τον Ιούλιο του 1824 ξέσπασε ο 2ος εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους νικητές του 1ου, ο οποίος έληξε τον Ιανουάριο του 1825, πάλι με νίκη της πλευράς Κουντουριώτη. Απέμεναν μόνο οι αντεκδικήσεις των νικητών, χαρακτηριστικότερη των οποίων είναι η δολοφονία του ήρωα της Επαναστάσεως Οδυσσέα Ανδρούτσου (5 Ιουνίου του 1825). Ο Ιωάννης Καποδίστριας απέστειλε την ακόλουθη επιστολή την εποχή της λήξεως του 2ου εμφυλίου πολέμου:

 

Προς την προσωρινήν διοίκησιν της Ελλάδος
Εν Γενεύη, 12 δεκεμβρίου 1825.

Οι διοικηταί, τους οποίους διεδέχθητε υμείς, Κύριοι! μοι έπεμψαν μίαν επιστολήν, γεγραμμένην την πρώτην ιανουαρίου του παρελθόντος έτους, δι ής περιγράφοντες αξιοθρηνήτους τας εσωτερικάς περιστάσεις, με προτρέπουσι να έλθω καγώ αυτόσε, διά να προσθέσω τας δυνάμεις μου εις τας ιδικάς σας, επί σκοπώ του να διαλλάξωμεν τας γνώμας και τα συμφέροντα, των οποίων η διαφορά ενόμιζον ότι έθετεν εις κίνδυνον την πολύτιμον ύπαρξιν της ανεγερθείσης Ελλάδος. Αλλ’ ο Κύριος Δημήτριος Περρούκας, όστις επεφορτίσθη τον κομιστήν αυτής, μόλις εδυνήθη να φθάση τον σεπτέμβριον μήνα εκείνου του έτους, και η ολίγη του υγεία επειδή ήδη τω εσυγχώρησε την αυτόσε επιστροφήν του, ήδη λαμβάνω καγώ την ευκαιρίαν να σας πέμψω την απάντησίν μου.

Η παράκληση της Επαναστατικής Κυβερνήσεως του 1824 προς τον Ιωάννη Καποδίστρια

Βρισκόμαστε στις αρχές του 1824, στην πρώτη περίοδο του εμφυλίου πολέμου που είχε ξεσπάσει το περασμένο Φθινόπωρο, μεταξύ των Φιλικών και των Προκρίτων (Κοτζαμπάσηδων). Ο Ιωάννης Καποδίστριας ζεί εκείνη την εποχή στη Γενεύη, παραγκωνισμένος από τον Τσάρο και έχει αρχίσει να αναπτύσει επαφές με την Αγγλία προκειμένου να ενισχύσει την Εθνική μας υπόθεση. Λίγο πριν αρχίσει η κάμψη της Επαναστάσεως, αποστέλεται από το Εκτελεστικό (το ένα από τα δύο σώματα της Προσωρινής Διοικήσεως, το άλλο είναι το Βουλευτικό) προς τον Ιωάννη Καποδίστρια η ακόλουθη επιστολή:

.

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΞΟΧΩΤΑΤΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΙΩΑΝΝΗΝ Α. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΝ – Ναυπλίω, 1 Ιανουαρίου 1824

Εξοχώτατε!

Η φιλτάτη σου Ελλάς εναβρύνετο διά τας αρετάς του γνησιωτάτου τέκνου της, του ενδόξου και περικλεούς Καποδίστρια, όστις απέδειξεν εις τον πεφωτισμένον κόσμον το βάθος της Ελληνικής αγχινοίας, και ενέπνευσεν εις όλας τα καρδίας σεβασμόν προς τους απογόνους των παλαιών Αθηναίων και Σπαρτιατών, όστις αγάλλεται βλέπων ενσπαρμένα εις τους συμπολίτας του τα ευγενή αισθήματα της ελευθερίας και του πολιτισμού και ελπίζει από τον πατριωτισμόν του βελτίωσιν της τύχης του.

Εξοχώτατε Κόμη! ήτον προωρισμένον βέβαια να γεννηθής εις τον κόσμον διά την αθανασίαν. Η φύσις και η τύχη συνόμωσαν, διά να σε καταστήσουν ευεργέτην της πατρίδος σου, εις την οποίαν απέδωκας την παλαιάν της εύκλειαν και τα ιερά δίκαια, όσα ο Θεός εχάρισεν εις τον άνθρωπον. Δεν διήμαρτες των ελπίδων και της εφέσεως. Οι Έλληνες απεφάσισαν να αποθάνουν εντίμως, διά ν’ αποφύγουν τας συμφοράς της πικροτάτης δουλείας, και χείμαρροι αιμάτων, δακρύων, και ιδρώτων, τους απεκατέστησαν αξίους της ανεξαρτησίας.

Αλλά δεν είναι τόσον δύσκολον ν’ αποκτηση τις την ελευθερίαν του, όσον να την φυλάξη. Τα ελαττώματα της εξωλεστάτης τυραννίας βασιλεύουν εις τας παρούσας γενεάς, ή δ’ αμάθεια και πλεονεξία επαπειλούν την αρτισύστατον ανεξαρτησίαν του έθνους σου. Έχομεν αξίους πολεμικούς, αλλ’ υστερούμεθα εναρέτων ανδρών και αναλόγως αξίων με τας περιστάσεις μας, διότι η επιστήμη της πολιτικής είναι δυσκολώτατον μάθημα.

Το Ναύπλιο την ημέρα της δολοφονίας του Καποδίστρια

Στις 27 Σεπτεμβρίου / 8 Οκτωβρίου 1831,* ο μεγάλος κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος αφιέρωσε όλη τη ζωή του στην υπηρεσία της πατρίδος του, έπεφτε νεκρός από ελληνικές, δυστυχώς, σφαίρες. Πολλοί έγραψαν για τον τραγικό θάνατο του. Μεταξύ αυτών είνε και ο Ιταλός Τζεκκίνι.

Γιατρός κι αυτός, είχε σπουδάσει στην Ιταλία μαζί με τον Καποδίστρια, ο οποίος όταν γίνηκε κυβερνήτης, τον κάλεσε κοντά του ως γιατρό του. Ο Τζεκκίνι συνεδέετο στενώτατα με τον κυβερνήτη. Στο πολύτιμο δε, για την ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως, βιβλίο του «Εικόνες της Νεωτέρας Ελλάδος» αφιερώνει ένα σημαντικό κεφάλαιο στη δολοφονία του φίλου του.