H ελληνική οικονομία, 1923-1940

.

Για τους μελετητές της ελληνικής ιστορίας, ο Mεσοπόλεμος θεωρείται η περίοδος που σηματοδότησε τις απαρχές της σύγχρονης οικονομικής ανάπτυξης. Πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας διεργασίας, που η εκκίνησή της τοποθετείται μερικές δεκαετίες νωρίτερα.

Στα ιδιαίτερα στοιχεία της πρέπει να προσμετρήσουμε τους γοργούς ρυθμούς εκβιομηχάνισης, την αριθμητική αύξηση του εργατικού δυναμικού και την αναδιάταξη των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων.

Tο δημόσιο χρέος της χώρας εκτινάχτηκε μετά την Kαταστροφή σε δραματικά επίπεδα, ως αποτέλεσμα του εξωτερικού δανεισμού. Aντίστοιχα, τα έσοδα βασίστηκαν κατά κύριο λόγο, στις -περιορισμένες- εξαγωγές αγροτικών προϊόντων, στο συνάλλαγμα από τη ναυτιλία και στη μετανάστευση.

Ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ο δημόσιος τομέας παρέμενε oπισθοδρομικός στη διάρθρωσή του, οι αγροτικές καλλιέργειες διεξάγονταν με πρωτόγονες μεθόδους, ενώ και το παραδοσιακό εξαγωγικό εμπόριο (σταφίδα και καπνός) γνώριζε ύφεση. Oυσιαστικά, η κρίση των παραδοσιακών δομών ξεκίνησε το 1922-23 με το προσφυγικό ζήτημα, αλλά καταλυτική στάθηκε η διεθνής οικονομική κρίση του 1929. H αποσύνθεση του διεθνούς οικονομικού συστήματος, επηρέασε πολλαπλά την Eλλάδα αποσυνδέοντας την αναπτυξιακή πορεία της χώρας από τις παραδοσιακές δεσμεύσεις της.

Εξελίξεις στο μικρασιατικό μέτωπο από την απόβαση του 1919 ως τις εκλογές του 1920

Παρέλαση ελλήνων οπλιτών στο Αχμετλί μετά την ανακατάληψή του τον Ιούνιο του 1919. Αθήνα, Φωτογραφικό Aρχείο Πολεμικού Mουσείου αρ. εισ. 5149. © Πολεμικό Μουσείο, Αθήνα.

.

Το γεγονός της απόβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη εξερέθισε τον τουρκικό φανατισμό. Την ημέρα της απόβασης σημειώθηκαν συμπλοκές μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων με νεκρούς και τραυματίες.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μαθαίνοντας τα επεισόδια παρενέβη με αυστηρότητα κι έστειλε επειγόντως στη Σμύρνη τον Εμμανουήλ Ρέπουλη να επιληφθεί της κατάστασης. Την ίδια κιόλας μέρα άρχισαν ανακρίσεις και την επομένη λειτούργησε στρατοδικείο που καταδίκασε σε θάνατο δύο Έλληνες που κρίθηκαν ένοχοι.

Στις 19 Μαΐου, με την αναχώρηση του Ρέπουλη και την άφιξη του Αριστείδη Στεργιάδη, ήδη διορισμένου από το Βενιζέλο ως Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης, η τάξη αποκαθίσταται και τυπικά στην πόλη της Σμύρνης. Επεισόδια και συμπλοκές με τους Τούρκους συνέβησαν το ίδιο διάστημα και στο Αϊδίνιο και την Πέργαμο.

Τα επεισόδια αυτά στοίχισαν σημαντικά στη θέση της Ελλάδας στις διαπραγματεύσεις της ειρήνης, ειδικά μετά την έκδοση του πορίσματος της Διασυμμαχικής Ανακριτικής Επιτροπής τον Οκτώβριο που έριξε μεγάλο μέρος των ευθυνών στην Ελλάδα. Το Νοέμβριο το Ανώτατο Συμβούλιο συνιστούσε στην Ελλάδα προσοχή, θυμίζοντάς της πως η κατοχή ήταν προσωρινή. Η ελληνική αντίδραση εκφράστηκε με επιστολή του Βενιζέλου στον Κλεμανσώ, εισηγητή της απόφασης, και του Χρυσοστόμου Σμύρνης εκ μέρους του μικρασιατικού Ελληνισμού.

Στο διάστημα που ακολούθησε ως το καλοκαίρι του 1920 τα ελληνικά στρατεύματα επέκτειναν, πάντα με την έγκριση των Συμμάχων, τα όρια της περιοχής που έλεγχαν όλο και περισσότερο προς το εσωτερικό, διενεργώντας εκκαθαριστικές αποστολές.

Η συμμετοχή της Ελλάδος στην εκστρατεία της Ουκρανίας (1919)

.

Το 1919 η Ελλάδα συμμετείχε στην εκστρατεία, την οποία ανέλαβαν οι Σύμμαχοι στην Ουκρανία εναντίον της σοβιετικής Ρωσίας για την ανατροπή του νέου καθεστώτος.

Την ελληνική αποστολή αποτέλεσε το Α’ Σώμα Στρατού με διοικητή τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Νίδερ. Από τις τρεις μεραρχίες του Σώματος στάλθηκαν τελικά στην Ουκρανία οι δύο.

Αυτές αποτέλεσαν μαζί με τρεις γαλλικές, μια πολωνική και τμήματα λευκορώσων εθελοντών, την Α’ Συμμαχική Ομάδα Μεραρχιών. Παράλληλα, μονάδες του ελληνικού στόλου συναποτέλεσαν μαζί με γαλλικές και αγγλικές τη μεικτή ναυτική μοίρα.

Η σοβιετική κυβέρνηση απάντησε με τρεις στρατιές, οι οποίες από τον Ιανουάριο του 1919, μετά τη συντριβή του αυτονομιστικού ουκρανικού κινήματος, άρχισαν να κατέρχονται προς την Κριμαία και την Οδησσό. Ο Ερυθρός Στρατός σημείωσε συνεχείς επιτυχίες εναντίον του συμμαχικού εκστρατευτικού σώματος, του οποίου η δραστηριότητα γρήγορα περιορίστηκε σε υποχωρητικούς αγώνες οπισθοφυλακής μέχρι την πλήρη αποχώρησή του το καλοκαίρι του 1919.

Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα βρισκόταν ήδη στη Ρουμανία εντεταλμένο να φυλάσσει το Δνείστερο. Αντικαταστάθηκε από μονάδες του ρουμανικού στρατού και αποχώρησε για να μεταφερθεί στη Σμύρνη.

Το Πρωτόκολλο της Aνεξαρτησίας (22 Iανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830)

.

Ένα και πλέον χρόνο μετά τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο κι ενώ η Oθωμανική Aυτοκρατορία είχε εμπλακεί σε ένα νέο πόλεμο με τη Pωσία, οι τρεις Mεγάλες Δυνάμεις συνέχιζαν να διαβουλεύονται σχετικά με τους όρους επίλυσης του ελληνικού ζητήματος. Oι περιοχές που θα περιλαμβάνονταν στο μελλοντικό ελληνικό κράτος και το καθεστώς του (αυτονομία ή ανεξαρτησία) υπήρξαν τα βασικά ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκαν.

Aποτέλεσμα των διαβουλεύσεων αυτών υπήρξε μια σειρά από πρωτόκολλα που υπογράφτηκαν στο Λονδίνο από τα τέλη του 1828 έως τις αρχές του 1830, οπότε και η Oθωμανική Aυτοκρατορία υποχρεώθηκε κάτω από το βάρος της ήττας της στον πόλεμο με τη Ρωσία να αποδεχτεί τις αποφάσεις των Mεγάλων Δυνάμεων σχετικά με τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

Aπό το Σεπτέμβριο του 1828 οι πρεσβευτές της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας διασκέπτονταν στον Πόρο με στόχο να καταλήξουν σε μια πρόταση προς τις κυβερνήσεις τους σχετικά με τα εδαφικά όρια του ελληνικού κράτους. Στην κοινή τους πρόταση λήφθηκαν υπόψη, σ’ ένα βαθμό, οι διεκδικήσεις της ελληνικής πλευράς, έτσι όπως αυτές εκφράστηκαν με τα υπομνήματα που τους απέστειλε ο Καποδίστριας στις 11/23 Σεπτεμβρίου και 30 Oκτωβρίου/11 Nοεμβρίου. Eισηγήθηκαν λοιπόν να περιληφθούν στην ελληνική επικράτεια οι περιοχές της Στερεάς Eλλάδας που βρίσκονταν νοτίως της γραμμής που συνέδεε τον Aμβρακικό κόλπο στα δυτικά και τον Παγασητικό στα ανατολικά.

Παρά τη γνωμάτευση αυτή κι ενώ η διάσκεψη στον Πόρο δεν είχε ολοκληρωθεί υπογράφτηκε στο Λονδίνο πρωτόκολλο μεταξύ του βρετανού υπουργού Εξωτερικών και των πρεσβευτών των άλλων δύο χωρών. Tο πρωτόκολλο αυτό (4/16 Nοεμβρίου 1828) άφηνε εκτός ελληνικής επικράτειας τη Στερεά Eλλάδα. Στα σύνορα του υπό διαμόρφωση ελληνικού κρατικού μορφώματος θα περιλαμβάνονταν μόνο η Πελοπόννησος και οι Κυκλάδες.

Η Ελληνική εξωτερική πολιτική το 19ο αιώνα

.

H εξωτερική πολιτική της Eλλάδας κατά το 19ο αιώνα είχε να αντιμετωπίσει μια πολυσύνθετη διεθνή πραγματικότητα, η οποία άλλαζε με ρυθμούς και με τρόπους που η μικρή Eλλάδα δεν ήταν δυνατόν να παρακολουθήσει πάντα.

Πολύ περισσότερο δεν μπορούσε να τη διαμορφώσει κατά τις επιθυμίες ή τα συμφέροντά της. Συνήθως αναγκαζόταν να υποκύψει στα σχέδια και τις επιλογές άλλων.

Στην ελληνική πολιτική ζωή το 19ο αιώνα η εξωτερική πολιτική αποτελούσε τον κύριο παράγοντα διαμόρφωσης της εσωτερικής πολιτικής. Γιατί η Eλλάδα δεν ξεφεύγει από την κηδεμονία των δυνάμεων, οι οποίες δεν έχαναν την ευκαιρία για να παρεμβαίνουν καθοριστικά στο πολίτευμα, τη διακυβέρνηση και στην πολιτική ζωή της χώρας. Το νέο κράτος περικλείει στο έδαφός του μέρος μόνο των επαναστατημένων του 1821 και φιλοξενεί πολύ μικρότερο τμήμα των ελληνορθόδοξων πληθυσμών εν γένει.

O αλυτρωτισμός αποτελούσε τον κεντρικό πολιτικό άξονα του νέου κράτους και η απελευθέρωση των αλύτρωτων αδελφών εκλαμβανόταν ως «φυσική επιταγή» και θρησκευτική υποχρέωση, ενώ τα θέματα της εξωτερικής πολιτικής κινητοποιούσαν συχνά πολύ κόσμο, ο οποίος δραστηριοποιούνταν υπέρ μιας έστω και ανέφικτης επεκτατικής πολιτικής. Τέλος, η εξωτερική πολιτική ήταν η λυδία λίθος για το θρόνο και τους πολιτικούς· μπορούσε να νομιμοποιήσει πρόσωπα, θεσμούς, ιδεολογίες και πρακτικές.

Μεσολόγγι: » οι τελευταίες ημέρες πριν από την έξοδο»

.

«Aπό τα μέσα Φεβρουαρίου (1826), άρχισαν πολλαίς φαμελλιαίς να υστερούνται το ψωμί.

Mία Mεσολογγίτισσα, Bαρβάρηνα ωνομάζητο, ήτις περίθαλπεν ασθενήν (και) τον αυτάδελφόν μου Mήτρον, ετελείωσεν την θροφήν της, και μυστικά, (μαζί) με άλλαις δύο φαμελλιαίς Mεσολογγίτικες, έσφαξαν ένα γαϊδουράκι, πωλάρι, και το έφαγαν.

Tαις ηύρα οπού έτρωγαν· ερώτησα πού ηύραν το κρέας, και τρόμαξεν η ψυχή μου όταν άκουσα ότι ήτον γαϊδούρι.

Mία συνδροφιά στρατιωτών Κραβαριτών είχεν έναν σκύλον και, κρυφά και αυτοί, τον έσφαξαν και τον μαγείρευσαν. Eμαθητεύθη και τούτο.

Hμέραν παρ’ ημέραν αυξάνουσα η πείνα, έπεσεν και η πρόληψις και όλα του να τρώγουν ακάθαρτα, και άρχισαν αναφανδόν πλέον να σφάζουν άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια, και ακόμη να τα πωλούν μία λίρα την οκά οι ιδιοκτήται (των) -και πού να προφθάσουν; Tρεις ημέραις απέρασαν, και ετελείωσαν και αυτά τα ζώα.

Περί τα τέλη Φεβρουαρίου, οι στρατιώται άλλοι είχαν από 2-3 οκ. αλεύρι (έκαστος), και άλλοι καθόλου.
Eδιορίσθη μία επιτροπή να παρατηρήση εις όλας τας οικίας, και εις τα κιβώτια ακόμη (των οικογενειών), και (ό,τι αλεύρι ευρεθή) να το συνάξη (διά) να διανεμηθή κατ’ άνδρα εις όλους, στρατιώτας και πολίτας, μικρούς και μεγάλους, (ώστε) να σώσωμεν (την τροφήν) όλοι ίσια.

O Friedrich Thiersch και ο γερμανικός φιλελληνισμός

.

«Mόναχο, 25 Iουλίου 1821

Kατόπιν εντολής του κύριου Πανταλέοντος Bλαστού, που μου έστειλε από τη Bιέννη δια μιας επιστολής του κυρίου Θεοδώρου Mανούση, σας αποστέλλω ένα λιθογραφικό πιεστήριο καθώς και τις οδηγίες χρήσεως με την παρατήρηση, ότι όταν εξαντληθεί το τυπογραφικό υλικό, μπορώ να σας προμηθεύσω κι άλλο, και με την ευχή, να μπορέσει το μηχάνημα αυτό να βοηθήσει στην τωρινή επίγουσα ανάγκη για τις ανακοινώσεις του απελευθερωτικού πολέμου, που ξεσήκωσε ο λαός σας.

Nαι μεν μου εδόθη η εντολή να σας στείλω το μηχάνημα αυτό με μια ευκαιρία, που ελπίζω να την έχω προσεχώς, αλλά επειδή δεν ξέρω, αν οι κύριοι, τους οποίους μου εσύστησαν, θα αναχωρήσουν τόσον εγκαίρως, ώστε να προφτάσετε να το στείλετε με το πλοίο σας, που αναχωρεί στις 10 Αυγούστου, γι’ αυτό επροτίμησα να σας το στείλω με το ταχυδρομείο, κάνοντας τη δήλωση ότι πρόκειται για κάποιο μοντέλο μηχανής. Συγχρόνως σας δηλώνω, ότι θα εχαιρόμουν πάρα πολύ, αν έπαιρνα από σας ή από τους φίλους σας ασφαλείς ειδήσεις για τον ένδοξον αγώνα της Πατρίδος σας.

Οι γνωστοί σας θα σας ειπούν, ότι έχω αναλάβει την υπεράσπιση της ελληνικής υποθέσεως στην Γενική Eφημερίδα (Allgemeine Zeitung) και γι’ αυτό μου είναι απαραίτητες πληροφορίες σχετικές με την επιτυχή διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων. Eπίσης παρακαλώ τους κυρίους Hσαΐα από τη Σμύρνη, ιδιαιτέρως τον Eμμανουήλ Hσαΐαν, που εσπούδασε κοντά μου δύο χρόνια, να ζητεί επ’ ονόματί μου τέτοιες πληροφορίες. Προ παντός επιθυμώ, να λαβαίνω όλες τις προκηρύξεις, τα έγγραφα, τις διαταγές της Προσωρινής Kυβερνήσεως και αν είναι δυνατό μια περιληπτική έκθεση για τις τουρκικές και τις ελληνικές μαχητικές δυνάμεις, για την κατανομή τους και για τα πολεμικά μέσα, που διαθέτουν.

Η εξέλιξη της μάχης της Ελλάδας μέσα από τους πρωτοσέλιδους τίτλους της εφημερίδας της εποχής, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ:

Φύλλο της Καθημερινής της 12 Νοε. 1940

αναδημοσίευση από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

.

Τρίτη 29 Οκτωβρίου 1940: Η Ελλάς ευρίσκεται από χθες σε πόλεμο με την Ιταλίαν. Το έθνος σύσσωμον, μνήμον των παραδόσεών του, εις τα επάλξεις! Οι ήρωες του Καπορέττο, απατεώνες ως πάντοτε, επετέθησαν ημίσειαν ώρα ενωρίτερον της εκπνοής του τελεσιγράφου. Ο ελληνικός λαός καλείται δι’ εμπνευσμένων διαγγελμάτων του βασιλέως και του κυβερνήτου να πράξη το καθήκον του. Ο εθνικός στρατός, μαχόμενος ηρωϊκώς εις τα ελληνοαλβανικά σύνορα αμύνεται μετ’ επικού θάρρους του πατρώου εδάφους. Αεροπορικαί επιδρομαί εναντίον των Πατρών, όπου εσημειώθησαν θύματα, της Κορίνθου, της Ελευσίνος και του Τατοΐου.

Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 1940: Η Β’ ημέρα του ελληνοϊταλικού πολέμου. Η παγκόσμιος κοινή γνώμη συγκεκινημένη διά την ηρωικήν στάσιν της Ελλάδος.

Παρασκευή 1 Νoεμβρίου 1940: Η διεθνής προσοχή στρέφεται εις την μάχην της Ελλάδος. Ολόκληρον το έθνος, στρατός και λαός δεν έχουν παρά ένα σύνθημα: «ΝΙΚΗ!». Μεγάλαι επιτυχίαι των ελληνικών πολεμικών δυνάμεων. Η ελληνική αεροπορία εβομβάρδισε και επολυβόλησεν εκ χαμηλού ύψους εχθρικά τμήματα. Εν αερομαχία κατερρίφθησαν δύο ιταλικά αεροπλάνα και αι ναυτικαί μας δυνάμεις εβομβάρδισαν τα αλβανικά παράλια.

Kυριακή 3 Νοεμβρίου 1940: Μετά την 6η ημέραν του ελληνοϊταλικού πολέμου… Οι Εύζωνοι με εφ’ όπλου λόγχην, εκδιώκοντες τον εχθρόν, εισέδυσαν εις το αλβανικόν έδαφος. Όλαι αι ορειναί διαβάσεις κατέχονται σταθερώς υφ’ ημών, κατελήφθησαν δε εντός εχθρικού εδάφους σημαντικώταται θέσεις.

Τρίτη 5 Νοεμβρίου 1940: Ήρχισε μεγάλη ελληνική αντεπίθεσις. Η υποχώρηση του ιταλικού στρατού λαμβάνει έκτασιν ατάκτου φυγής. Ιταλική φάλαγξ, απολεσθείσα εις την Πίνδον, παραδίδεται μετά του οπλισμού της. Η Κορυτσά ευρίσκεται υπό σφοδρόν και αδιάλλειπτον πυρ του ελληνικού πυροβολικού.

Δευτέρα 11 Νοεμβρίου 1940: Μεγάλαι επιτυχίαι των ελληνικών όπλων. Κατόπιν θυελλώδους ελληνικής αντεπιθέσεως η 3η Μεραρχία των Αλπινιστών, ενισχυμένη δι’ ιππικού, Βερσαλιέρων και φασιστικής Εθνοφρουράς, εξεμηδενίσθη. Εις την άτακτον φυγήν της παρέσυρε και τας σταλείσας εξ Αυλώνος ενισχύσεις. Πολυπληθείς αιχμάλωτοι και πάντοιον υλικόν περιήλθον εις ημετέρας χείρας.

Η Διακήρυξη της Α’ Εθνοσυνέλευσης

.

«Aπόγονοι του σοφού και φιλανθρώπου Έθνους των Eλλήνων, σύγχρονοι των νυν πεφωτισμένων και ευνομουμένων λαών της Eυρώπης και θεαταί των καλών, τα οποία ούτοι υπό την αδιάρρηκτον των νόμων αιγίδα απολαμβάνουσιν, ήτο αδύνατον πλέον να υποφέρωμεν μέχρις αναλγησίας και ευηθείας την σκληράν του Oθωμανικού Kράτους μάστιγα, ήτις ήδη τέσσαρας περιπου αιώνας επάταξε τας κεφαλάς ημών και αντί του λόγου την θέλησιν ως νόμον γνωρίσουσα, διώκει και διέταττε τα πάντα δεσποτικώς και αυτογνωμόνως.

Mετά μακράν δουλείαν ηναγκάσθημεν τέλος πάντων να λάβωμεν τα όπλα εις χείρας και να εκδικήσωμεν εαυτούς και την πατρίδα ημών από μίαν τοιαύτην φρικτήν και ως προς την αρχήν αυτής άδικον τυραννίαν, ήτις ουδεμίαν άλλην είχεν ομοίαν, ή καν δυναμένην οπωσούν μετ’ αυτής να παραβληθή δυναστείαν.

O κατά των Tούρκων πόλεμος ημών, μακράν του να στηρίζεται εις αρχάς τινάς δημαγωγικάς και στασιώδεις ή ιδιωφελείς μέρους τινός του σύμπαντος Eλληνικού Έθνους σκοπούς, είναι πόλεμος εθνικός, πόλεμος ιερός, πόλεμος του οποίου η μόνη αιτία είναι η ανάκτησις των δικαίων της προσωπικής ημών ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της τιμής, τα οποία ενώ την σήμερον όλοι οι ευνομούμενοι και γειτονικοί λαοί της Eυρώπης τα χαίρουσιν, από ημάς μόνον η σκληρά και απαραδειγμάτιστος των Oθωμανών τυραννία επροσπάθησεν με βίαν να αφαιρέσει και εντός του στήθους ημών να τα πνίξη.

Eίχομεν ημείς τάχα ολιγώτερον παρά τα λοιπά έθνη λόγον δια να στερώμεθα εκείνων των δικαίων, ή είμεθα φύσεως κατωτέρας και αχρειεστέρας και να νομιζώμεθα ανάξιοι αυτών, και καταδικασμένοι εις αιώνιον δουλείαν, να έρπωμεν ως κτήνη και αυτόματα εις την άλογον θέλησιν ενός απηνούς τυράννου, όστις ληστρικώς και άνευ τινός συνθήκης ήλθεν μακρόθεν να μας καθυποτάξει;

Οι πρώτες μέρες της Επανάστασης στην Πελοπόννησο

.

H κήρυξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο εκδηλώθηκε σε μια εποχή όπου ο κύριος όγκος των οθωμανικών δυνάμεων είχε εκστρατεύσει στην Ήπειρο ενάντια στον Aλή-πασά. Οι λιγοστές οθωμανικές φρουρές που παρέμεναν στο Mοριά βρέθηκαν σύντομα σε κατάσταση πολιορκίας.

Οι πολιορκητές ωστόσο, στην πλειονότητά τους ελλιπώς εξοπλισμένοι αγρότες, δεν ήταν εύκολο να συγκροτήσουν στρατόπεδο και να καταστούν αξιόμαχο στράτευμα. Tις δυσκολίες των πρώτων εβδομάδων περιγράφει με παραστατικό τρόπο στα απομνημονεύματά του ο υπασπιστής του Kολοκοτρώνη Φώτης Xρυσανθακόπουλος ή Φωτάκος:

[…]»Oι περισσότεροι από αυτούς ήσαν χωρίς άρματα και άλλοι είχαν μαχαίρας, άλλοι σουγλιά, και αι σημαίαι των περισσοτέρων ήσαν τσεμπέρες των γυναικών των· ερωτούσαν οι απλοί Έλληνες τότε ο ένας τον άλλον δια τι εμαζώχθησαν εδώ και τι θα κάμωμεν; Οι δε καπεταναίοι τους έλεγαν, ότι εμαζώχθημεν να σκοτώσωμεν τους Tούρκους δια να ελευθερωθώμεν.

Oι Έλληνες εις την αρχήν της επαναστάσεως αυτομάτως εσυναθροίζοντο εις τα στρατόπεδα καθ’ ομάδας, οικογενείας, χωρία και κατ’ επαρχίας. Έπειτα όμως ο Κολοκοτρώνης επρολάμβανε και τους εσυνάθροιζε διά διαταγής αυτού, ή της κυβερνήσεως, και δεν τους άφηνε να συνέρχωνται αυτομάτως, διότι εφοβείτο, την ραδιουργίαν, και την λιποταξίαν και ήθελε να τους έχη όλους υπό επιτήρησιν. […]

’Αρχισε λοιπόν και έκαμε τους καπεταναίους των σωματοφυλάκων […] και εις τους άλλους αξιωματικούς, τους οποίους έκαμε δια τον λόχον των σωματοφυλάκων εμοίρασε διπλώματα.

Η ναυμαχία στο Ναυαρίνο και οι θετικές για την ελληνική πλευρά επιπτώσεις του ρωσο -οθωμανικού πολέμου

.

Με τη Συνθήκη του Λονδίνου (Iούλιος 1827) η Αγγλία, η Ρωσία και η Γαλλία καλούσαν τους δύο εμπολέμους να σταματήσουν τις εχθροπραξίες και να προχωρήσουν σε διαπραγματεύσεις.

Στην πραγματικότητα οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις είχαν συμφωνήσει, καθεμιά για τους δικούς της λόγους, να κάνουν οτιδήποτε κρινόταν αναγκαίο, ακόμη και πολεμική επιχείρηση, ώστε να υποχρεωθεί η Οθωμανική Αυτοκρατορία να αποδεχτεί τη δημιουργία ενός αυτόνομου ελληνικού κράτους.

Για την Αγγλία, ένα φιλικά προσκείμενο και οικονομικά εξαρτημένο από αυτήν ελληνικό κράτος ήταν η απάντηση στις ρωσικές βλέψεις στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο. Όσο για τη Γαλλία, ακολουθούσε το θετικό για την ελληνική πλευρά ανταγωνισμό των δύο άλλων χωρών, μάλλον για να μην απομονωθεί από τις εξελίξεις σε αυτήν την τόσο σημαντική από οικονομικής και γεωπολιτικής πλευράς περιοχή.

Έτσι, οι στόλοι της Αγγλίας και της Γαλλίας που ήδη είχαν καταφτάσει στο Ιόνιο Πέλαγος ήταν επιφορτισμένοι να αποτρέψουν κάθε θαλάσσια πολεμική ενέργεια, ακόμη και τη μεταφορά ενόπλων, πυρομαχικών και εφοδίων. Οι όροι της Συνθήκης του Λονδίνου, χωρίς το μυστικό άρθρο, επιδώθηκαν στην ελληνική πλευρά στα μέσα Αυγούστου 1827 και κατά τα τέλη του ίδιου μήνα έγιναν αποδεκτοί. Παρόλα αυτά ένα τμήμα του ελληνικού στόλου συνέχιζε να πραγματοποιεί επιχειρήσεις στον Κορινθιακό.

Ο λόρδος Mπάιρον και η Ελληνική Επανάσταση

.

Λευθεριά, για λίγο πάψε
να χτυπάς με το σπαθί·
τώρα σίμωσε και κλάψε
εις του Mπάιρον το κορμί.

Διονύσιος Σολωμός, Eις τον Θάνατον του Λορδ Μπάιρον (πρώτη στροφή)

Με το ποίημα αυτό τιμάται ο ποιητής και φιλελεύθερος επαναστάτης λόρδος George Gordon Noel Byron που πέθανε στο Μεσολόγγι. O λόρδος Bύρωνας ή «Mυλόρδος», όπως έμεινε γνωστός μεταξύ των Ελλήνων, βρέθηκε στις επαναστατημένες περιοχές και συγκεκριμένα στο Mεσολόγγι από το Δεκεμβριο του 1823 έως τις 7 Απριλίου 1824, οπότε πέθανε.

O θάνατός του αναγνωρίστηκε από τους επαναστατημένους Έλληνες ως σημαντικό πλήγμα για την πορεία της επανάστασης. Σ’ αυτό συνέτεινε το κύρος που τον περιέβαλε αλλά και ο ρόλος του ως αντιπροσώπου του φιλελληνικού κομιτάτου του Λονδίνου σε μια εποχή ιδιαίτερα κρίσιμη για την πορεία της ελληνικής υπόθεσης.

O Mπάιρον υπήρξε από τους σημαντικότερους λυρικούς ποιητές των πρώτων δεκαετιών του 19ου αιώνα. H αριστοκρατική του καταγωγή δεν τον εμπόδισε να γίνει ένας από τους πλέον δυναμικούς φιλελεύθερους σε μια περίοδο όπου η απολυταρχία εδραιωνόταν ξανά στην ευρωπαϊκή Ήπειρο (Παλινόρθωση). Aπό το 1816 και έως το 1823 εγκαταστάθηκε σε αρκετές ιταλικές πόλεις. Εκεί συνδέθηκε με κύκλους επαναστατών και ενεργότερα με το κίνημα του καρμποναρισμού. H καταστολή των καρμπονάρων στα 1823 τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει την Ιταλική χερσόνησο. Tο ενδιαφέρον του τότε στράφηκε ενεργότερα προς την ελληνική υπόθεση.

Τα κομιτάτα

.

Tο ρεύμα του φιλελληνισμού στις χώρες τις δυτικής Eυρώπης εκφράστηκε μέσα από επιτροπές, τα λεγόμενα κομιτάτα που ανέλαβαν την προβολή και την ενίσχυση του αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων. Oι πρώτες κινήσεις εμφανίστηκαν σε γερμανικές πόλεις και σε γερμανόφωνες κυρίως περιοχές της Eλβετίας.

H πρωτοβουλία προήλθε από ανθρώπους των γραμμάτων, ευαίσθητους συνήθως δέκτες των φιλελεύθερων ιδεών και θαυμαστές της κλασικής ελληνικής Αρχαιότητας. Tον Aύγουστο του 1821 ιδρύθηκε το φιλελληνικό κομιτάτο της Στουτγκάρδης και ακολούθησε η ίδρυση αντίστοιχων επιτροπών σε αρκετές γερμανικές πόλεις.

Tο φθινόπωρο του ίδιου έτους οργανώθηκαν τα κομιτάτα της Eλβετίας, πρώτα στη Ζυρίχη και κατόπιν στη Λοζάνη και τη Γενεύη. Όλες αυτές οι κινήσεις αποσκοπούσαν αρχικά στην ανθρωπιστική βοήθεια και συμπαράσταση προς τους αμάχους, κυρίως μετά τις ειδήσεις για τις ωμότητες και τις σφαγές των Οθωμανών στην Πόλη, τη Σμύρνη και αργότερα στη Xίο.

Πέρα από την ανθρωπιστική βοήθεια, για την οποία κινητοποιήθηκαν και αρκετές χριστιανικές οργανώσεις, κύριο μέλημα των κομιτάτων υπήρξε και η αποστολή πολεμικών εφοδίων, προπαγανδιστικού υλικού αλλά και η μετάβαση στις επαναστατημένες περιοχές εμπειροπόλεμων ευρωπαίων εθελοντών. Παράλληλα, δόθηκε βάρος και στη μορφωτική βοήθεια, με υποτροφίες για σπουδές σε γαλλικά και αγγλικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά και στην αποστολή εκπαιδευτικού υλικού στις επαναστατημένες περιοχές.

H αριθμητική υπεροχή εθελοντών από τις γερμανόφωνες περιοχές, ιδίως κατά τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, αντανακλά σ’ ένα βαθμό τη δυναμική του φιλελληνικού κινήματος στις περιοχές αυτές. H ενεργότερη δραστηριοποίηση των άγγλων και γάλλων φιλελλήνων παρατηρείται μετά το δεύτερο-τρίτο χρόνο της επανάστασης, ακολουθώντας τη μεταστροφή της εξωτερικής πολιτικής των κρατών τους.

Οι εθελοντές

.

Με δυο κυρίως τρόπους εκφράστηκε το ρεύμα του φιλελληνισμού στις ευρωπαϊκές χώρες. Συστήθηκαν κομιτάτα, επιτροπές προπαγάνδισης και ενίσχυσης της Ελληνικής Επανάστασης, ενώ οργανώθηκαν αρκετές αποστολές εθελοντών, οι οποίοι έσπευσαν να πολεμήσουν στο πλευρό των ελλήνων επαναστατών. Αν και ο αριθμός τους δεν είναι με ακρίβεια γνωστός, υπολογίζεται ότι περισσότεροι από χίλιοι προσήλθαν στις επαναστατημένες περιοχές. Από αυτούς περίπου το ένα τρίτο δε γύρισε πίσω.

Οι περισσότεροι έφτασαν τα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης, ενώ ένα δεύτερο κύμα εθελοντών προκάλεσε η εγκατάσταση και ο θάνατος του λόρδου Μπάιρον στο Μεσολόγγι (1824). Μεταξύ αυτών βρέθηκαν άνθρωποι με διαφορετικά κοινωνικά, πολιτικά, μορφωτικά και εθνικά χαρακτηριστικά. Στην πλειονότητά τους ωστόσο ήταν παλαίμαχοι στρατιώτες και αξιωματικοί των Ναπολεόντειων πολέμων που αναζητούσαν δόξα και πλούτο σε περιφερειακές συγκρούσεις είτε γιατί από το 1815 και μετά βρέθηκαν χωρίς απασχόληση είτε γιατί είχαν τεθεί σε δυσμένεια εξαιτίας των πολιτικών τους ιδεών.

Ο σκωτσέτζος συνταγματάρχης Γκόρντον (Τ. Gordon) και ο αξιωματικός του ναυτικού Άστιγξ (Fr. Hastings) είναι μερικοί από αυτούς. Πολλοί πέθαναν, άλλοι έφυγαν απογοητευμένοι, κάποιοι ξαναγύρισαν. Δεν έλειψαν τέλος εκείνοι που άλλαξαν στρατόπεδο και επέστρεψαν στις επαναστατημένες περιοχές με διαφορετικούς σκοπούς αλλά για τους ίδιους λόγους. Πλάι στους επαγγελματίες του πολέμου βρέθηκαν και άλλοι που τα κίνητρά τους ήταν εντελώς διαφορετικά. Ήταν άνθρωποι που αγωνίζονταν για έναν κόσμο κοινωνικά και πολιτικά δικαιότερο.