Ηθική Ασυμμετρία

αναδημοσίευση από το Αντίφωνο
άρθρο του Απόστολου Ζιώγα

.

Κάθε εποχή έχει τις ασυναρτησίες της. Στην Ιστορία δύο πόλεων, ο Ντίκενς το τονίζει αυτό στους βικτωριανούς αναγνώστες του, δηλώνοντας πως τον 18ο αιώνα, τον αιώνα της Γαλλικής Επανάστασης, οι συνθήκες ήταν τόσο περίπλοκες όσο φαινόταν και το 1859: «Ήταν οι καλύτερες εποχές, ήταν οι χειρότερες εποχές, ήταν η εποχή της πίστης, ήταν η εποχή της απιστίας, ήταν η εποχή του φωτός, ήταν η εποχή του σκότους, ήταν η άνοιξη της ελπίδας, ήταν ο χειμώνας της απόγνωσης».

Αυτές οι γραμμές του Ντίκενς ισχύουν ακόμη και σήμερα: είμαστε πιο ενημερωμένοι από ποτέ και πιο ανενημέρωτοι από ποτέ, πιο συνδεδεμένοι από ποτέ και πιο απομονωμένοι από ποτέ, αγνοούμε την ηθική και ταυτόχρονα πεισματικά ηθικολογούμε.

Μήπως έχει ανατραπεί ο κόσμος; Έχει γίνει η πολιτική αριστερά πιο πουριτανική από τη δεξιά; Οι επικλήσεις της ηθικής αγνότητας, που κάποτε συνδέονταν με τους συντηρητικούς, αποτελούν όλο και περισσότερο πεδίο των προοδευτικών, ενώ αντίθετα η δεξιά, που παραδοσιακά η πολιτική της πειθώ συνδέεται περισσότερο με το “ηθικό”, έχει πάρει μια πιο ελευθεριακή θέση! Υπό μία ορισμένη οπτική γωνία πάντως, είναι λογικό ο προοδευτικός λόγος να κάνει έκκληση στην ηθική:

Εάν η αριστερά ελπίζει να ξεπεράσει τον ατομικισμό για να δημιουργήσει αισθήματα αλληλεγγύης, πρέπει να κάνει έκκληση σε ηθικά επιχειρήματα που ευνοούν τη συμπόνια, τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη και το καθολικό δικαίωμα να ικανοποιούνται οι βασικές ανάγκες και να ζούμε μια αξιοπρεπή ζωή· εξ ου και η αναπόφευκτη ηθική της αριστεράς.

Ωστόσο, από τη μια πλευρά, η ανάγκη να τεθεί τέλος σε ορισμένες στάσεις και συμπεριφορές δικαιολογεί έναν βαθμό ηθικολογικής οργής. Από την άλλη πλευρά, στον πυρετό της συζήτησης, συχνά χάνουμε τα μάτια μας από την ευρύτερη εικόνα. Σαν ειρωνική κωμωδία. Το να είσαι ηθικολόγος δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να είσαι ηθικός. Το ηθικό άτομο υποβάλλει τη ζωή του σε κριτήρια του καλού και του κακού, τα οποία υπερβαίνουν τις δικές του ικανοποιήσεις ή απολαύσεις.

Όταν οι σκέψεις πολεμούν τις λέξεις τους και αντιστρόφως: «Εργαλειοποίηση» και «αναθεωρητισμός»

αναδημοσίευση από το Αντίφωνο
άρθρο του Αντώνη Σμυρναίου

.

«Πόλεμος πάντων μεν πατήρ έστι, πάντων δε βασιλεύς, και τους μεν θεούς έδειξε τους δε ανθρώπους, τους μεν δούλους εποίησε τους δε ελευθέρους» (Ηράκλειτος, απ. 53).

Αν και ο Χάϊντεγκερ θα μας θυμίσει ότι «αυτό που εδώ ονομάζεται πόλεμος είναι μια κυριαρχούσα μάχη πριν από κάθε τι το θείο και το ανθρώπινο, δεν είναι πόλεμος κατά τον ανθρώπινο τρόπο», στη βαθιά αυτή ηρακλείτεια επίγνωση μπορούμε να δούμε τη διαχρονικά δεινή, δηλαδή διαρκώς ανοίκεια, κατάσταση των ανθρώπινων πραγμάτων (εφόσον ακριβώς συναρτάται με «το δεινότατον» των όντων, κατά τον Σοφοκλή, που είναι ο άνθρωπος). Αυτή η εκκρεμής κατάσταση άλλοτε εμφανίζεται ως αδυσώπητη και αμετάβλητη, συνεπώς εκλαμβάνεται ως «αναγκαίο κακό», και άλλοτε ως δυνητικά επιρρεπής σε οπτιμιστικές, πνευματικές ή υλικές, θεραπείες. Οι τελευταίες ειδικά πρεσβεύουν ότι αυτή η πανανθρώπινη δεινότητα είναι ικανή να ξεπεραστεί είτε στο πεδίο της μικρο-ιστορίας, με την απάλυνση των πολεμικών εντάσεων στην οικογένεια, τη γειτονιά, τους εργασιακούς χώρους ή εν γένει σε κάθε συλλογικό μόρφωμα, είτε σε εκείνο της Μεγα-ιστορίας, ως προσδοκία μιας οικουμενικής ειρήνης. Πέρα όμως από τα ειρηνοφόρα διαλλείματα, τα οποία, στο επίπεδο κυρίως της μικρο-ιστορίας, κάποιες ιδιάζουσες προσωπικότητες αποδεικνύονται ικανές να τα θέσουν σε εφαρμογή, ίσως μόνο δυο περιπτώσεις υπάρχουν, στις οποίες αυτός ο «πόλεμος» ενδέχεται να ανασταλεί ή και να παύσει. Η πρώτη είναι πέρα για πέρα τελεσίδικη, είναι με τον θάνατο, εφόσον για κάθε άνθρωπο «εν εκείνη τη ημέρα απολούνται πάντες οι διαλογισμοί αυτού», διαλογισμοί πολεμικοί, ειρηνικοί ή αδιάφοροι. Η δεύτερη είναι η κατάσταση της ακηδίας, όταν εξωτερικά αλλά κυρίως εσωτερικά κατασιγάζεται λίγο ή πολύ, πρόσκαιρα βεβαίως, η πολεμική διάθεση και πρόθεση του ανθρώπου.

Ο πολεμικός αυτός χαρακτήρας της ίδιας της ζωής αντανακλάται όμως ευθέως στον πολεμικό χαρακτήρα της σκέψης και κατ’ ακολουθία στον πολεμικό χαρακτήρα των λέξεων που η σκέψη χρησιμοποιεί και διασπείρει. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτής της γραμμικής διαδικασίας από τη ζωή στη σκέψη και μετά στις λέξεις ή/και αντίστροφα, από τη σκέψη στις λέξεις και κατόπιν στη ζωή, είναι οι σύγχρονες, πολυχρησιμοποιημένες λέξεις «εργαλειοποίηση», «λαϊκισμός», «ριζοσπαστισμός» και «αναθεωρητισμός». Είναι λέξεις, χρωματισμένες ανάλαφρα και παραπλανητικά από μια πολεμική πάντοτε ιδεολογία, που κατ’ εξοχήν εκτοξεύονται εκατέρωθεν εν είδει ρουκετών από πολιτικούς, ιδεολογικούς και λοιπούς αντιπάλους με την ίδια κάθε φορά ένταση και με τον ίδιο πάντα σκοπό: να εξουδετερώσουν την άμυνα των αντιπάλων ή να αχρηστεύουν τα παρόμοια πολεμικά τους όπλα. Ο «λαϊκισμός» της Δεξιάς ή της Αριστεράς (γιατί όχι και του Κέντρου;), η «ριζοσπαστικοποίηση», λ.χ. με τον τζιχαντισμό, η «εργαλειοποίηση» εννοιών και λέξεων που μετακινούνται ελεύθερα σε ολόκληρο το πολιτικό και ιδεολογικό φάσμα και ο «αναθεωρητισμός» συγκεκριμένων ιστορικών γεγονότων ή καταστάσεων, αποτελούν γλωσσικές σημαίες που ξεδιπλώνονται προς κάθε κατεύθυνση, υπερβαίνουν τα όρια κάθε ιδιοποίησης και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο θα έπρεπε (θεωρητικά…) να είναι αχρηστευμένες.

Η κοινωνία και το σπήλαιο του Πλάτωνα

.

του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Όπως διαστρωματικά διαμορφώνεται η σύγχρονη κοινωνία από την επικρατούσα ιδεολογία θυμίζει τους ανθρώπους που ζούν στο σπήλαιο, όπως αλληγορικά τους περιγράφει στο Ζ΄ Βιβλίο της «Πολιτείας» ο Πλάτωνας. Θυμίζουμε ότι σε αυτό ο Σωκράτης καλεί τον Γλαύκωνα, αδελφό του Πλάτωνα, να δει με τη φαντασία του τους ανθρώπους να ζουν σε ένα σπήλαιο, αλυσοδεμένοι και ακινητοποιημένοι, ώστε να κοιτάζουν μόνο μπροστά.

Πίσω τους είναι αναμμένη μία δάδα και άνθρωποι -οι δεσμώτες τους- κουβαλάνε αγάλματα και άλλα ομοιώματα από διάφορα υλικά και τα τοποθετούν μεταξύ της δάδας και της πλάτης των συνανθρώπων τους. Έτσι οι αλυσοδεμένοι βλέπουν μόνο σκιές στον τοίχο του σπηλαίου… Και αν κάποιος περνώντας μιλήσει, νομίζουν οι αλυσοδεμένοι ότι μιλάνε οι σκιές. Έτσι ζούν σε μια εικονική πραγματικότητα, φτιαγμένη από τους ισχυρούς του κόσμου τούτου. Και αν κάποιοι από τους αλυσοδεμένους κάποια στιγμή κατόρθωναν να βγουν από το σπήλαιο, οι πολλοί δεν θα άντεχαν το φως του ήλιου, ούτε την πραγματικότητα της φύσης και θα προτιμούσαν να γυρίσουν στο σπήλαιο και στις σκιές…

Η αλληγορία του σπηλαίου του Πλάτωνα με τις σκιές ενέπνευσε συγγραφείς, από τον Μπέϊκον έως τους Μπράντμπερι του «Φαρενάϊτ 451», Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς της «Χώρα των τυφλών», Ζαμιάτιν του «Εμείς» και Όργουελ του «1984». Επίσης πολλές κινηματογραφικές ταινίες έχουν σχέση με το σπήλαιο του Πλάτωνα. Μεταξύ αυτών «Ο κονφορμίστας», «Η πόλη του Εμπέρ», «The Matrix», «Σκοτεινή πόλη», «Μετά το σκοτάδι», και «The Truman Show»… Όλες αναφέρονται σε δυστοπίες, όπου επιβάλλεται στον άνθρωπο να ζει σε περιβάλλον ανελευθερίας, σε μιαν εικονική, τεχνητή, ψεύτικη δημοκρατία.

Οι θεωρίες διεθνών σχέσεων και το «Βυζάντιο» της ανατολικής Ασίας

αναδημοσίευση από το Αντίφωνο
άρθρο του Ευάγγελου Κοροβίνη

.

Μέχρι πρόσφατα η μελέτη των διεθνών σχέσεων ήταν μια αμερικανική υπόθεση. Οι διάφορες περιοχές και περιφέρειες του κόσμου θεωρούνταν ως πεδίο δοκιμασίας των κατεστημένων θεωριών διεθνών σχέσεων και όχι ως αυτόνομες πηγές διαμόρφωσης καινούργιων θεωριών.

Α. Η Κινεζική σχολή διεθνών σχέσεων

Την τελευταία δεκαετία, παρά την συνεχιζόμενη εν πολλοίς αμερικανική κυριαρχία, μια νέα σχολή διεθνών σχέσεων, η κινεζική, αναδύεται και αποσπά το ενδιαφέρον. Οι προσπάθειες για την δημιουργία αυτής της σχολής χρονολογούνται από την δεκαετία του 1950. Αρχικά πήραν την μορφή παροχής πληροφόρησης και συμβουλών προς την ηγεσία της μαοϊκής περιόδου. Στην συνέχεια, με το άνοιγμα της Κίνας στον κόσμο, επί Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, είχαν τον χαρακτήρα εκμάθησης των δυτικών θεωριών διεθνών σχέσεων. Τελικά από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 γίνεται προσπάθεια οικοδόμησης κινεζικών, πλέον, θεωριών αυτού του είδους.

Μεταξύ αρκετών εκπροσώπων της κινεζικής σχολής, ο ηθικός ρεαλισμός του Γιάν, η αναβίωση και εννοιολόγηση του συστήματος Tianxia από τον Ζάο και η σχεσιακή θεωρία του Κιν, είναι από τις πιο αντιπροσωπευτικές προσπάθειες δημιουργίας νέων θεωριών.

Ο Γιάν συντάσσεται με την ρεαλιστική θεωρία των διεθνών σχέσεων. Δεν πιστεύει στην δυνατότητα δημιουργίας μιας αποκλειστικά κινεζικής σχολής. Τονίζει όμως ότι η μελέτη του κινεζικού παρελθόντος μπορεί να εμπλουτίσει τις δυτικές θεωρίες. Συμφωνεί με τους ρεαλιστές ότι, σε έναν αθέσμιστο και άναρχο κόσμο ανταγωνιστικών εθνών-κρατών, η ισχύς είναι το κλειδί για την διαύγαση των διεθνών σχέσεων. Ο Γιάν σημειώνει, όμως, ότι στο κινεζικό παρελθόν η ισχύς των ηγετών ενσωμάτωνε συνήθως και κάποιες ηθικές αρχές.

O Μακιαβέλι για την «ουδετερότητα» στον πόλεμο, τα εθνικά στρατεύματα και τις συμμαχίες

Ο Νικολό Μακιαβέλι (ιταλικά: Niccolò di Bernardo dei Machiavelli) (3 Μαΐου 1469 – 21 Ιουνίου 1527), ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας.

αναδημοσίευση από τον Ερανιστή
άρθρο του Δημήτρη Τζήκα*

.

«Η τύχη ορίζει τις μισές μας πράξεις, όμως αφήνει και σε μας να κανονίσουμε τις άλλες μισές.»

Νικολό Μακιαβέλι.

.

Τα ζητήματα του πολέμου και της ειρήνης βρίσκονται στο κέντρο της σκέψης του Μακιαβέλι· ο Ιταλός στοχαστής, έχοντας στο νου του κυρίως πρακτικές πολιτικές ανάγκες της εποχής, γράφει ταυτόχρονα και ως «θεωρητικός» της πολιτικής πράξης. Το ζήτημα της στάσης ενός συλλογικού υποκειμένου, δηλαδή μιας πόλης, ενός κράτους ή και μιας «ομοσπονδίας» κρατών, απέναντι στο ενδεχόμενο μιας πολεμικής αναμέτρησης είναι κυριολεκτικά αιώνιο και διαχρονικό. Την εποχή του Μακιαβέλι, όπως είναι γνωστό, δεν έχουν σχηματιστεί ακόμα τα εθνικά κράτη, όπως τα γνωρίζουμε από τον 18ο αιώνα και ύστερα· βεβαίως ο πόλεμος συνεχίζει να είναι μια οικεία κατάσταση των ανθρώπινων πραγμάτων, σχεδόν «φυσικό» κοινωνικό φαινόμενο, αν και οι αιτίες που τον γεννούν κάθε φορά μπορεί να διαφέρουν.

Όσα συμβαίνουν εκείνη την εποχή στην ιταλική χερσόνησο λειτουργούν ως θεωρητικό παράδειγμα στη μακιαβελική σκέψη, με τον ίδιο τρόπο που η σύγκρουση της Αθήνας με τη Σπάρτη στάθηκε η αφορμή να γράψει ο Θουκυδίδης το σημαντικότερο ίσως βιβλίο της παγκόσμιας Ιστορίας, την Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου· τα γενικότερα συμπεράσματα -οι «νόμοι» της ιστορίας, οι «κανονικότητές» της- συνάγονται από την μελέτη της ιστορικής εμπειρίας -από τη μελέτη των πραγμάτων- και τη λογική της επεξεργασία· άμεσο πρακτικό ζητούμενο στον Μακιαβέλι είναι η δυνατότητα να προβλέψουμε τηn ανθρώπινη. συμπεριφορά σε συγκεκριμένες κάθε φορά ιστορικές συνθήκες και καταστάσεις.

Ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις του βασιλιά της Γαλλίας; Ποια στάση θα κρατήσουν οι Ισπανοί; Μήπως θα ήταν προτιμότερο για τον Πάπα να παραμείνει «ουδέτερος», παρακολουθώντας την εξέλιξη της διαφαινόμενης αναμέτρησης; Ο Πάπας δεν είναι αρκετά ισχυρός, ώστε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα τους δύο αντιμαχόμενους· οι ιταλικές πόλεις είναι μάλλον ασταθής ακόμα πόλος ισχύος, χωρίς ισχυρή κρατική οργάνωση και -κυρίως- χωρίς ικανά και αξιόμαχα στρατεύματα.

Σαν Βιβλιοπαρουσίαση: «Buyng Chul-Han, Ψυχοπολιτική: Νεοφιλελευθερισμός και νέες τεχνικές εξουσίας”

αναδημοσίευση από το Δίκτυο Κριτικής Ψυχολογίας
άρθρο του Ανδρέα Βατσινά

.

Στο τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Psychopolitik: Neoliberalismus und die neuen Machttechniken»[σημ.1] (Ψυχοπολιτική: Νεοφιλελευθερισμός και νέες τεχνικές εξουσίας) ο Buyng Chul-Han –Κορεάτης φιλόσοφος ο οποίος είναι καθηγητής στο Βερολίνο και γράφει στη γερμανική γλώσσα– προσφέρει μια διαγνωστική της σύγχρονης νεοφιλελεύθερης κοινωνίας, αναλύοντας τους μηχανισμούς εξουσίας που λειτουργούν σε αυτή.

Το βιβλίο είναι μόλις 70 σελίδες, πυκνογραμμένο, με κοφτές, σύντομες προτάσεις, ενώ περιλαμβάνει πολύ ετερογενείς θεματικές (από τα ‘Big Data’, την (αυτο)επιτήρηση και το ‘ψηφιακό πανοπτικό’ στα social media, μέχρι τον ‘ποσοτικοποιημένο εαυτό’, τα συναισθήματα ως πρώτες ύλες της άυλης παραγωγής κλπ.). Η παρουσίαση αυτή θα είναι πολύ επιλεκτική, εστιάζοντας κυρίως στις δυνατότητες που μας προσφέρει το βιβλίο για:

• 1. μια ανάλυση των νεοφιλελεύθερων τεχνικών εξουσίας
• 2. μια κριτική ορισμένων ψυχοτεχνικών που συμβάλλουν στην παραγωγή των ψυχισμών που χρειάζεται ο σύγχρονος καπιταλισμός και 3. μια εναλλακτική θεώρηση και πιθανή πολιτικοποίηση κάποιων ψυχισμιακών προβλημάτων.

Νεοφιλελεύθερη ψυχοπολιτική

Ο συγγραφέας εντοπίζει τη μετάβαση από μια πειθαρχική-βιοπολιτική τεχνική εξουσίας που βασίζεται στον καταναγκασμό, στην υπακοή και στην επιβολή, λειτουργώντας μέσω απαγορεύσεων, λογοκρισίας ή μιας βίας που ασκείται ενάντια στη θέληση εκείνων που καθυποτάσσονται, σε μια –χαρακτηριστικά νεοφιλελεύθερη– ψυχοπολιτική τεχνική εξουσίας η οποία ενεργοποιεί, κινητοποιεί, βελτιστοποιεί, συνδέεται με ‘projects’ και ‘πρωτοβουλίες’, και δεν επιβάλλει την υπακοή. Προσελκύει και καλοπιάνει αντί να απαγορεύει, είναι περισσότερο καταφατική παρά αρνητική, περισσότερο θελκτική παρά καταπιεστική. Σε αντίθεση με το πανοπτικό του Bentham το οποίο δεν είχε πρόσβαση στην ‘εσωτερικότητα’ –στον ψυχισμό και στις μύχιες σκέψεις και επιθυμίες των επιτηρούμενων– σε αυτό που ο Han ονομάζει ‘ψηφιακό πανοπτικό’ η ψυχοπολιτική μας παροτρύνει να ποστάρουμε σέλφι και να αφηγούμαστε τη ζωή μας, να κάνουμε ‘like’, να «μοιραζόμαστε» (sharing) στιγμές, σκέψεις και αναμνήσεις, να «επικοινωνούμε» τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας, αφουγκράζεται τα γούστα μας, τις αγαπημένες μας ταινίες, μαγαζιά, μπαράκια και προϊόντα. Η νεοφιλελεύθερη ψυχοπολιτική δεν ασκείται ενάντια στη θέληση και την ελευθερία των ανθρώπων, αλλά μέσω αυτών· μέσω της χρησιμοποίησης και της εργαλειοποίησής τους από το κεφάλαιο. Η μετατόπιση από την πειθαρχική στην ψυχοπολιτική εξουσία αντιστοιχεί στη μετάβαση από μια ξένη εκμετάλλευση, μια «εξωτερική» καταπίεση/καταναγκασμό σε μια «εσωτερική» αυτοεκμετάλλευση, μια κινητοποίηση/αυτοκαταναγκασμό που βιώνεται ως «ελευθερία».[σημ. 2] Με άλλα λόγια, οδηγούμαστε σε μια «παράδοξη ελευθερία», που ενώ βιώνεται ως τέτοια, αποτελεί ένα μέσο καθυπόταξης και συνδέεται με αυτοκαταναγκασμούς. Σύμφωνα με τον Han, το υποκείμενο που παράγει αυτή η εξουσία δεν είναι τόσο ένα «υποταγμένο/πειθαρχημένο» υποκείμενο, όσο ένα «παρακινημένο» υποκείμενο της επίδοσης/βελτιστοποίησης που δεν έχει συνείδηση της εκμετάλλευσής του. Θεωρεί ότι είναι ελεύθερο, ενώ στην πραγματικότητα το σύστημα εκμεταλλεύεται την ελευθερία του και το ίδιο το υποκείμενο εκμεταλλεύεται τον εαυτό του (κάτι που είναι εμφανές π.χ. στον εθελοντισμό, στην τάση για άμισθη πρακτική και «μαθητεία», σε διάφορες μορφές ‘άυλης’ και ‘ψηφιακής’ εργασίας).

Perez Zagorin – Ο Θουκυδίδης ως φιλοσοφικός ιστορικός

αναδημοσίευση από τις Εκδόσεις Ποιότητα
Απόσπασμα από το βιβλίο «Θουκυδίδης. Μια πλήρης εισαγωγή
για όλους τους αναγνώστες»
(Εκδόσεις Ποιότητα),
Μετάφραση Κωνσταντίνος Κολιόπουλος,
Επιστημονική επιμέλεια Παναγιώτης Ήφαιστος.
(Το απόσπασμα δεν συμπεριλαμβάνει τις υποσημειώσεις).

.

«Αλλά θα είμαι ικανοποιημένος αν το έργο μου κριθεί ωφέλιμο από όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που συνέβησαν και εκείνων που θα συμβούν στο μέλλον, τα οποία, με δεδομένη την ανθρώπινη κατάσταση, θα είναι όμοια ή παραπλήσια. Έγραψα την ιστορία μου για να μείνει αιώνιο κτήμα των ανθρώπων και όχι σαν έργο επίκαιρου διαγωνισμού για ένα πρόσκαιρο ακροατήριο». (Α 22, μτφ. του συγγραφέα)

Σε αυτό το τελευταίο κεφάλαιο, θα πρέπει να επιστρέφουμε στα περίφημα λόγια σχετικά με το έργο του, τα οποία ο Θουκυδίδης τοποθέτησε στην αρχή της Ιστορίας του. Αντί να αποτελούν μάταιη καυχησιολογία, αποδείχτηκαν ότι ήταν μια καθαρή περιγραφή τον γεγονότων. Πώς θα εξηγήσουμε το ότι η εξιστόρηση του Πελοποννησιακού πολέμου από τον Θουκυδίδη διατήρησε και διατηρεί το μεγαλείο της; Ποιες είναι οι πνευματικές αρετές τις οποίες ο ιστορικός εισήγαγε στο έργο του και οι οποίες το έκαναν να δια- κριθεί ως μια κλασική ιστορία υψίστου επιπέδου και ως ένα από τα κορυφαία πολιτιστικά μνημεία του ελληνικού και αθηναϊκού πολιτισμού του 5ου αιώνα από τον οποίο προέκυψε;

Πιστεύω ότι η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα έγκειται κυρίως στην εξηγητική δύναμη που θεμελιώνεται στον τεράστιο κόσμο των ιδεών που το έργο αποκαλύπτει στον αναγνώστη, και στην πεποίθηση του Θουκυδίδη ότι γεγονότα παρόμοια με αυτά που εκείνος εξιστόρησε «θα συμβούν στο μέλλον» σύμφωνα με αυτό που αποκάλεσε το ανθρώ­πινον, δηλαδή την ανθρώπινη κατάσταση (Α 22).

Το Περί Ποιητικής του Αριστοτέλη, μια πραγματεία φιλολογι­κής και αισθητικής θεωρίας που γράφτηκε τον αιώνα μετά τον Θου­κυδίδη, διακήρυξε ότι η ποίηση είναι πιο φιλοσοφική από την ιστο­ρία επειδή οι δηλώσεις της αφορούν σε οικουμενικές αλήθειες και σε αυτό που μπορεί να γίνει, ενώ οι δηλώσεις της ιστορίας ασχο­λούνται με μεμονωμένα περιστατικά και με αυτό που στην πραγ­ματικότητα έχει συμβεί. Ανεξάρτητα με το τι σκεφτόμαστε γι’ αυ­τή τη διάκριση, θα πρέπει να μετριαστεί στην περίπτωση του Θου­κυδίδη, του οποίου η πνευματική διάθεση ήταν προφανώς αρκετά φιλοσοφική.

Αήθεις Υπεράνθρωποι

.

Γράφει ο Παναγιώτης Κωστόπουλος*

Πρόσφατα, στην τηλεοπτική εκπομπή «Στα άκρα», της δημοσιογράφου Βίκυς Φλέσσα, ήταν καλεσμένος ο καθηγητής Φιλοσοφίας, Θεοφάνης Τάσης, ο οποίος μίλησε για το «κίνημα» του υπερανθρωπισμού και για την αναβάθμιση του ανθρώπου.

Με λίγα λόγια, στη Μέκκα της τεχνολογίας, στo Silicon Valley, της Καλιφόρνιας, ετοιμάζεται ο μετάνθρωπος ή υπεράνθρωπος. Ο υπεράνθρωπος είναι το νέο ανθρώπινο είδος, ένας γενετικά μεταλλαγμένος, ένας τεχνολογικά «αναβαθμισμένος» άνθρωπος και δυστυχώς δεν είναι συνομωσία, δεν ειπώθηκε από κάποιους «ψεκασμένους».

Η αναβάθμιση για να καταστεί ο άνθρωπος, υπεράνθρωπος, θα γίνεται σε τέσσερα επίπεδα. Θα υπάρχει η σωματική αναβάθμιση, η συναισθηματική αναβάθμιση, η διανοητική αναβάθμιση και η ηθική αναβάθμιση. Το «ιερό δισκοπότηρο» θα είναι η αθανασία. Οι υπερανθρωπιστές πιστεύουν ότι η γήρανση είναι μια νόσος και πρέπει να φτάσουμε σε ένα σημείο να την καταπολεμήσουμε, δηλαδή να μην πεθαίνουμε. Ουσιαστικά συζητάμε για μια άλλου είδους ευγονική. Μια τεχνολογική Αρία Φυλή, με τους υπερανθρωπιστές να καταλαμβάνουν τη θέση του Μέγκελε.

Η ιστορική κοσμοθέαση του Oswald Spengler

.

“Ducunt fata volentem, nolentem trahunt.” [Οι μεταπτώσεις της μοίρας οδηγούν τον θέλοντα και σέρνουν τον μη θέλοντα.]

Γράφει ο Γιάννης Σαρρής

1. Ο πολυσχιδής φιλόσοφος

Δεν θα τολμούσα να αποδώσω μία συγκεκριμένη και μονομερή ιδιότητα στον Oswald Spengler (1880 – 1936). Αποπειράθηκε να διεισδύσει σε κάθε ένα γνωστικό πεδίο συμβατό με την ανθρώπινη σκέψη και αίσθηση, σε μαθηματικά, επιστήμες, τέχνες, φιλοσοφίες και ασφαλώς στην Ιστορία ως κοσμική οντότητα, την οποία δεν δίστασε να διανοίξει με σκοπό την συστηματοποίηση της «ανατομίας» της, ωσάν ένα οργανικό σώμα επί τραπέζης ανατομείου.

Όμως η Ιστορία δεν πληγώθηκε. Φαίνεται απεναντίας να τον δικαιώνει, εγκολπώνοντας στον αισθητό ρου της το σχεδόν προφητικό απόσταγμα του έργου του «Η Παρακμή της Δύσεως» (Der Untergang des Abendlandes), που εκδόθηκε σε δύο τόμους το 1918 και το 1922 και στο οποίο αναλύονται οι ενθάδε παρατεθειμένες ιδέες του.

Τον στοχασμό του Spengler ξέβρασαν τα κύματα του γερμανικού ρομαντισμού και της Συντηρητικής Επαναστάσεως ενός πεσσιμιστικού Μεσοπολέμου. Η «αριστοκρατική» θεληματική έκφραση του Nietzsche και η αισθαντική ποίηση του Goethe μορφοποίησαν την περί «φύσεως» αντίληψη του και διεκόσμησαν την ιδιαίτερη πένα του. Ο λόγος του είναι πυκνός και συγχρόνως αναλυτικός κατά έναν τρόπο φαινομενικώς οξύμωρο αλλά υποδειγματικό. Η ζωντανή και οργανικά δομημένη γλώσσα του Spengler αντίκειται στην ρασιοναλιστική ξύλινη φρασεολογία των κατεστημένων ακαδημαϊκών φιλοσόφων, για τους οποίους έτρεφε μία αμοιβαία περιφρόνηση.

Ο Παναγιώτης Κονδύλης για τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό

αναδημοσίευση από τον ΕΚΗΒΟΛΟ
απόσπασμα από συνέντευξη του Π. Κονδύλη στον Σ. Τσακνιά
περιοδικό «ΔΙΑΒΑΖΩ», τ.384, Απρίλιος 1998

.

«Θεωρώ την εντρύφηση μου στα κλασσικά γράμματα ως ένα από τα μεγάλα ευτυχήματα και τα αναντικατάστατα ερείσματα της πνευματικής μου συγκρότησης. Η εντρύφηση αυτή άρχισε στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια, παίρνοντας σχεδόν την μορφή μανίας, και διαρκεί, με διάφορες εντάσεις και διακοπές πλέον, έως σήμερα. Χαριτολογώντας εξομολογούμαι σε φίλους μου ότι, καθώς μ’ ευχαριστεί τόσο το διάβασμα, δεν θα έπρεπε ποτέ να κάνω επάγγελμα μου το γράψιμο, και αναθυμάμαι με φθόνο τον λόρδο Χένρυ, στο Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ, ο οποίος έλεγε ότι το διάβασμα του άρεσε τόσο, ώστε δεν του έκανε όρεξη να γράψει ο ίδιος βιβλία.

Τώρα, όποτε φαντάζομαι ότι θα ξέμπλεκα με όλα τα βάσανα του γραψίματος και θα αφιέρωνα τον χρόνο μου στην απόλαυση του διαβάσματος, το πρώτο που μου έρχεται στο νου είναι η κλασσική γραμματεία, ελληνική και λατινική, σ’ όλη της την έκταση. Αν ο αναγνώστης τη γνωρίζει ο ίδιος, τότε περιττεύει να του εξηγήσω το γιατί· αν πάλι δεν τη γνωρίζει, τότε είναι άσκοπο. Ωστόσο επιθυμώ ν’ απαντήσω, έστω και μέσες-άκρες, στην ερώτηση σας εξαίροντας μερικά σημεία ιδιαίτερης προσωπικής σημασίας.

Πρώτα-πρώτα, η εξοικείωση με την αρχαιοελληνική και τη λατινική γλώσσα, ως συντακτικά και γραμματικά μορφώματα και ως αντίστοιχα ρυθμισμένες εκφραστικές δυνατότητες, σήμανε για μένα τη μεγάλη και πειθαρχημένη μύηση στο φαινόμενο «γλώσσα» εν γένει, και μάλιστα μέσα από μιαν άκρως προνομιακή πρόσβαση. Γλώσσες, όπου τα περιγράμματα των λέξεων και των φράσεων δεν τα θολώνουν τα –γόνιμα ή άγονα, αδιάφορο– νεφελώματα του νεώτερου υποκειμενισμού, μοιάζουν με κυκλώπεια τείχη χτισμένα με ξερολιθιά, με οφθαλμοφανείς τις αρμοδεσιές και χειροπιαστά τα ερείσματα, με αδρές τις αντιστοιχίες ανάμεσα στο σημαίνον και στο σημαινόμενο, στο πελέκημα του λόγου και στη λάξευση του στοχασμού.

Η σαφήνεια και η απλότητα δεν είναι εδώ αιτήματα προβαλλόμενα εκ των έξω, αλλά απόρροια και κριτήριο εσωτερικού βάθους. Έχω αγαπήσει πολλούς νεώτερους συγγραφείς που υφολογικά στέκονται στους αντίποδες αυτού του ιδεώδους. Όταν όμως πρέπει να γράψω ο ίδιος, δεν μπορώ παρά να ακολουθήσω τις δικές μου υφολογικές κλίσεις, να βρω τους κατάλληλους αγωγούς για να διοχετεύσω τη δική μου σκέψη.

Β. Ραφαηλίδης – Η δημοκρατία γεννήθηκε κατά λάθος

Το ιδανικό του Σόλωνα, που έζησε από το 639 μέχρι το 559, δηλαδή 80 χρόνια, ήταν η ευνομία. Όπως όλοι οι καλοπροαίρετοι ιδεαλιστές, έτσι και ο Σόλωνας πίστευε πως αρκεί να υπάρξουν καλοί και δίκαιοι νόμοι για να πάει, αν όχι καλά, τουλάχιστον καλύτερα ο κόσμος. (Όλα τα επίθετα είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούνται στο συγκριτικό βαθμό: Δεν υπάρχει καλό καθαυτό, υπάρχει όμως καλύτερο, που σημαίνει καλύτερο σε σύγκριση με κάτι άλλο που είναι λιγότερο καλό. Η διαλεκτική αρχίζει με την κατανόηση της σημασίας του συγκριτικού βαθμού των επιθέτων).

Ωστόσο, είναι φανερό πως δεν αρκεί να υπάρχουν καλοί νόμοι, όταν δεν ισχύουν εξίσου για όλους. Αυτό το ιδανικό, της ισότητας όλων απέναντι στους νόμους, ο Σόλων δεν το γνωρίζει και τόσο καλά. Εντούτοις, η έννοια της ισονομίας (της ισότητας απέναντι στο νόμο) θα προκόψει από την ευνομία: Η ισότητα όλων απέναντι σε κακούς νόμους δεν έχει νόημα. Με τους διαδόχους, τρόπον τινά, του Σόλωνα, τον Πεισίστρατο, τον Κλεισθένη και τον Θεμιστοκλή, η ιδέα της ισονομίας θα εδραιώνεται ολοένα και περισσότερο, και διά της ισονομίας που αρχίζει με τη σολώνεια ευνομία, οι Αθηναίοι θα καταλήξουν στη δημοκρατία.

Βέβαια, η ισονομία δεν παρέχει στέρεα βάση για μια δημοκρατία διάρκειας. Διότι η έννοια της ισονομίας εμπεριέχει γερή δόση ιδεαλισμού: Η ισότητα απέναντι στους νόμους είναι κάτι το αφηρημένο, που είναι δύσκολο να παράγει συγκεκριμένα αποτελέσματα, αν δεν υπάρξουν θεσμοί που να κάνουν τους νόμους όντως σεβαστούς από όλους. Αλλά και οι θεσμοί είναι κάτι το αφηρημένο: Αλλάζουν όταν αλλάζουν οι πραγματικές, υλικές συνθήκες μιας κοινωνίας και συμπαρασύρουν στην αλλαγή και τους νόμους που πρέπει να αλλάξουν. Και άλλαξε και ξανάλλαξε τους νόμους για να τους προσαρμόσεις στις αλλαγμένες συνθήκες, τους κάνεις τελικά φυσαρμόνικα, που παίζει στο σκοπό που σφυράν οι συνθήκες.

Μ’ άλλα λόγια, δεν είναι οι νόμοι που αλλάζουν τον κόσμο, είναι ο αλλαγμένος κόσμος που αλλάζει τους νόμους. Παρά ταύτα, ο νομικισμός, δηλαδή η ιδεαλιστική πίστη στη αξία και τη σημασία του νόμου, πιστεύει ακράδαντα πως ο κόσμος δεν πάει καλά διότι οι νόμοι δεν είναι καλοί, ή διότι δεν εφαρμόζονται καλά. Παρά τις τιτάνιες προσπάθειες της σπουδαίας νομικής επιστήμης, οι καλοί νόμοι συνεχίζουν να υπάρχουν μέσα σ’ έναν κακό κόσμο, που μόλις και μετά βίας τον φέρνουν σε λογαριασμό διά του καταναγκασμού και της ποινής.

Στην ταξική κοινωνία η πραγματική ισονομία είναι απολύτως αδύνατη. Πάντα κάποιοι, οι οικονομικά ισχυρότεροι, θα ευνοούνται περισσότερο από τους νόμους, και πάντα κάποιοι άλλοι, οι οικονομικά ασθενέστεροι, θα ευνοούνται λιγότερο, ή και καθόλου, από τους ίδιους ακριβώς «δίκαιους» νόμους. Η δικαιοσύνη δεν είναι πρόβλημα νομικό, είναι πρόβλημα οικονομικό, όπως θα δείξει ο Μαρξ.

Oswald Spengler: Η Ουσία της Τεχνικής

.

«Προκειμένου να κατανοήσουμε την ουσία της τεχνικής δεν πρέπει να ξεκινήσουμε από την τεχνική των μηχανών, πολλώ δε μάλλον από την παραπλανητική σκέψη ότι η κατασκευή μηχανών και εργαλείων αποτελεί τον σκοπό της τεχνικής.

Στην πραγματικότητα η τεχνική είναι πανάρχαια.  Δεν πρόκειται για κάτι ιστορικά περιορισμένο αλλά για κάτι απίστευτα καθολικό.  Διαγράφει μία τροχιά που υπερβαίνει τον άνθρωπο, φθάνοντας πίσω στη ζωή των ζώων και δη όλων των ζώων.  Σε αντιδιαστολή με τον τύπο ζωής του φυτού, ο τύπος ζωής που αντιστοιχεί στο ζώο συνδέεται με την ελεύθερη κίνηση στον χώρο, τη σχετική αυθαιρεσία και ανεξαρτησία από όλην την υπόλοιπη φύση και κατ’ επέκταση την αναγκαιότητα επιβολής επί αυτής, την απόκτηση ενός είδους νοήματος, περιεχομένου και ανωτερότητας για την ίδια ύπαρξη.  Μονάχα από την σκοπιά της ψυχής μπορεί να φωτιστεί η σημασία της τεχνικής.

Διότι η ελεύθερα κινούμενη ζωή των ζώων δεν είναι τίποτε άλλο παρά αγώνας.  Η τακτική της ζωής, η ανωτερότητα ή κατωτερότητα της απέναντι στους «άλλους», είτε πρόκειται για την έμβια είτε για την άβια φύση, είναι αυτή που αποφασίζει για την ιστορία τούτης της ζωής, για τη μοίρα της, για το αν πρόκειται να υποφέρει την ιστορία των άλλων ή αν η ίδια θα αποτελέσει την ιστορία των άλλων.  Η τεχνική είναι η τακτική ολόκληρης της ζωής.  Είναι η εσωτερική μορφή της διαδικασίας που βρίσκει στη μάχη – δηλαδή στην ίδια τη ζωή – την εξωτερική της εκδήλωση.

Η διαχρονική αξία του Σωκράτη στη φιλοσοφική σκέψη

Μαρία Σκαμπαρδώνη

Ο Σωκράτης θεωρείται το ανώτερο δείγμα ηθικής προσωπικότητας όλων των εποχών. Είναι εκείνος ο φιλόσοφος όπου σύμφωνα με τον Κικέρωνα, κατέβασε τη φιλοσοφία από τη γη στους ανθρώπους. Είναι ο φιλόσοφος εκείνος που καταπιάστηκε πρώτος με τα σπουδαία ηθικά διλήμματα και τη διαμόρφωση της πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου, όταν όλοι οι στοχαστές πριν από εκείνον ασχολούνται με την προέλευση του κόσμου και τη διερεύνηση των φυσικών φαινομένων.

Ο Αγιος Νεκτάριος και η Γλώσσα

Πῶς τὸ θεῖο δῶρο τῆς γλώσσας χρησιμοποιήθηκε ἀπὸ μερικοὺς σοφοὺς προγόνους μας, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὸ συναφὲς δῶρο τῆς θείας Προνοίας, τὴ φιλοσοφία.  «Ἡ ἑλληνικὴ φιλοσοφία εἶναι ἡ βάση καὶ τὸ θεμέλιο γιὰ μία ἀληθινὴ ἀνάπτυξη καὶ μόρφωση. Εἶναι ὁ παιδαγωγὸς τοῦ ἀνθρώπου Ἡ ἑλληνικὴ φιλοσοφία ἐδίδαξε τὴν πρόνοια τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα, καὶ μὲ τὶς ὀρθὲς ἀπὸ τὶς θεωρίες της χειραγώγησε ὡς παιδαγωγὸς τὴν ἀνθρωπότητα πρὸς τὸν Χριστό.

Ἡ φιλοσοφία ὑπῆρξε καὶ εἶναι κτῆμα τῶν Ἑλλήνων καὶ κανένας δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ τὴν ἀφαιρέσει ἀπὸ αὐτούς. Μὲ τὴ διάδοσή της ἀνάμεσα στὰ ἔθνη τὰ προσελκύει καὶ τοὺς προσφέρει Ἑλληνικότητα, χωρὶς ἡ ἴδια νὰ χάνει ποτὲ τὴν ἑλληνικότητά της.