Οι περιφερειακοί παράγοντες που φέρνουν κοντά την Τουρκία και το Ιράν

άρθρο του Mohammed Ayoob
από το The Strategist

.

Η πολιτική του αμερικανικού προέδρου Ντόναλντ Τράμπ να ασκήσει οικονομική πίεση στο Ιράν ώστε να προκαλέσει την αλλαγή καθεστώτος υποκινώντας μια εγχώρια εξέγερση φαίνεται να αποτυγχάνει. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ανανεωμένες κυρώσεις έχουν βλάψει οικονομικά το Ιράν, όπως καταδεικνύει πρωτίστως η ραγδαία πτώση του ιρανικού νομίσματος. Ωστόσο, η οικονομική πίεση δεν έχει οδηγήσει σε επανάσταση εναντίον του καθεστώτος και το νόμισμα σταθεροποιήθηκε μετά από το αρχικό σοκ. Πράγματι, οι αμερικανικές πρωτοβουλίες μάλλον έχουν εδραιώσει την υποστήριξη του καθεστώτος, το οποίο μπορεί τώρα να εκτρέψει την κριτική: από τις οικονομικές του επιδόσεις στην αδικία των αμερικανικών κυρώσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι σχέσεις του Ιράν με την Τουρκία παρέχουν μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση προς μελέτη. Τόσο η Τεχεράνη όσο και η Άγκυρα έχουν περιφερειακές φιλοδοξίες που οδήγησαν σε τριβές μεταξύ τους στο παρελθόν, όπως συνέβαινε μέχρι πρόσφατα στην υπόθεση του Συριακού εμφυλίου πολέμου. Ωστόσο, η οικονομική συμπληρωματικότητα των δύο χωρών και η σύμπτωση των στρατηγικών τους συμφερόντων συνέβαλαν στην σταθερότητα των σχέσεών τους.

Όταν η κυβέρνηση Τράμπ ανακοίνωσε την επαναφορά των κυρώσεων κατά του Ιράν, η Τουρκία κατέστησε σαφές ότι δεν θα ακολουθήσει τις ΗΠΑ, αλλά θα συμμορφωνόταν μόνο με τις κυρώσεις που θα επέβαλε ο ΟΗΕ. Η οικονομική αλληλεξάρτηση με το Ιράν αποτελεί μέρος της εξήγησης για την τουρκική στάση. Το διμερές εμπόριο μεταξύ Ιράν και Τουρκίας δεν περιορίζεται στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο: Ο όγκος των συναλλαγών μεταξύ των δύο γειτόνων ανήλθε στα 11,7 δισ. δολάρια στα τέλη του 2017, από 9,7 δισ. δολάρια το 2016 και οι δύο χώρες δεσμεύτηκαν να αυξήσουν το ύψος του στα 30 δισ. δολάρια.

Ωστόσο, το πετρέλαιο και το εμπόριο δεν οι μόνοι παράγοντες που καθορίζουν τις σχέσεις των δύο χωρών: Υπάρχει επίσης σύγκλιση των πολιτικών τους στόχων. Τα τουρκικά και τα ιρανικά στρατηγικά συμφέροντα συμπίπτουν όσον αφορά στην κουρδική αποσχιστικότητα, η οποία απειλεί την εδαφική ακεραιότητα και των δύο χωρών. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Ιράν δεν αντιτάχθηκε στις τουρκικές στρατιωτικές εισβολές στη Συρία – που είχαν σαν στόχο την παρεμπόδιση της δημιουργίας ενός κουρδικού θύλακα στα σύνορά της Τουρκίας και της Συρίας – ακόμη κι αν οι δύο χώρες υποστήριζαν αντίθετες πλευρές κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Τώρα που η Τουρκία έχει συμφιλιωθεί με τον ηγέτη της Συρίας και σύμμαχο του Ιράν Μπασάρ Αλ Άσσαντ, η κυριώτερη πολιτική διαφωνία μεταξύ Άγκυρας και Τεχεράνης έχει χάσει τη σημασία της.

Η υποστήριξη του Ιράν προς τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την εποχή του αποτυχημένου πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016 συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην κάλυψη των διαφορών. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν ξαγρύπνησε ολόκληρη τη νύχτα του ξεσπάσματος του πραξικοπήματος, προκειμένου να παρακολουθεί την κατάσταση στην Τουρκία και τηλεφώνησε τον Τούρκο ομόλογό του πέντε φορές για να εκφράσει την υποστήριξη του Ιράν προς την κυβέρνηση, ενισχύοντας έτσι τους προσωπικούς δεσμούς μεταξύ των ηγετών των δύο χωρών.

Υπάρχει επίσης ένας συνεχώς αυξανόμενος συνδυασμός συμφερόντων μεταξύ των δύο χωρών έναντι της Σαουδικής Αραβίας. Η Τεχεράνη έχει εμπλακεί εδώ και χρόνια σε έναν έντονο ανταγωνισμό με το Ριάντ για την υπεροχή στον Περσικό Κόλπο και για τους αντίστοιχους ρόλους των δύο χωρών στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η Συρία υπήρξε η κύρια περιοχή αντιπαράθεσης μεταξύ τους από το 2011. Τώρα που ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας έχει τελειώσει, η Υεμένη έχει γίνει ο κύριος χώρος των συγκρούσεων μεταξύ τους. Η Σαουδική Αραβία και ο σύμμαχός της, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, εμπλέκονται σε ανοιχτό πόλεμο με τους αντάρτες Χούθις, οι οποίοι ελέγχουν την πρωτεύουσα της Υεμένης και υποστηρίζονται από το Ιράν. Οι σαουδαραβικοί αεροπορικοί βομβαρδισμοί έχουν καταστρέψει μια ήδη απελπιστικά φτωχή χώρα, δολοφωνόντας χιλιάδες πολίτες. Υπολογίζεται ότι οκτώ εκατομμύρια άνθρωποι στην Υεμένη βρίσκονται στα πρόθυρα της λιμοκτονίας.

Η Άγκυρα, όλο και περισσότερο αναγνωρίζει το Ριάντ ως τον πρωταρχικό της αντίπαλο στον ανταγωνισμό για επιρροή στις σουνιτικές χώρες της Μέσης Ανατολής. Βρίσκει στην Τεχεράνη έναν χρήσιμο σύμμαχο για τον περιορισμό της Σαουδικής Αραβίας στον Περσικό Κόλπο, γεγονός που ευνοεί την Τουρκία στο να εξελιχθεί εκείνη ως η κυρίαρχη σουνιτική δύναμη στην υπόλοιπη περιοχή.

Η επιβολή οικονομικού αποκλεισμού στο Κατάρ από πλευράς Σαουδικής Αραβίας χειροτέρευσε περαιτέρω τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Η Τουρκία διατηρεί στρατιωτική βάση στο Κατάρ, η οποία ενισχύθηκε μετά την επιβολή του αποκλεισμού και ο Εμίρης του Κατάρ απέστειλε ένα σώμα στρατού για να παράσχει ασφάλεια στον Τούρκο Πρόεδρο κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος το 2016. Η Τουρκία ανταποκρίθηκε το 2017 με αερογέφυρα που μετέφερε βασικά προϊόντα προς το Κατάρ σε συνεργασία με το Ιράν, προκειμένου να αχρηστεύσουν τον αποκλεισμό της Σαουδικής Αραβίας. Η σύγκλιση των συμφερόντων στο Κατάρ μεταξύ Τεχεράνης και Άγκυρας προκύπτει από το πρωταρχικό κίνητρο του εμπάργκο της Σαουδικής Αραβίας: τις εγκάρδιες σχέσεις του Κατάρ με το γειτονικό Ιράν, με το οποίο μοιράζεται τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στον κόσμο.

Η δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι στο σαουδαραβικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη έχει εξοργίσει την τουρκική κυβέρνηση, ιδιαίτερα τον πρόεδρο Ερντογάν, ο οποίος την εξέλαβε ως προσωπική προσβολή. Ο Ερντογάν ζήτησε να δικαστούν στην Τουρκία οι δολοφόνοι του Κασόγκι κι έχει εμπλέξει ξεκάθαρα στο έγκλημα – χωρίς να τον κατονομάσει – τον διάδοχο του σαουδαραβικού θρόνου Μοχάμαντ Μπιν Σαλμάν. Οι σχέσεις Τουρκίας – Σαουδικής Αραβίας βρίσκονται σήμερα στη χειρότερη φάση της ιστορίας τους. Αυτό έχει ωφελήσει το Ιράν και έχει ενισχύσει περαιτέρω τις σχέσεις μεταξύ Τεχεράνης και Άγκυρας.

Η Τουρκία και το Ιράν λοιπόν, κινούνται προς τη δημιουργία ενός κοινού μετώπου εναντίον της Σαουδικής Αραβίας και των συμμάχων της, των οποίων ο αριθμός μειώνεται, καθώς το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου διαλύεται προοδευτικά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν συνετό να λάβουν υπόψη αυτή τη διαμόρφωση των δυνάμεων, καθώς θα σχεδιάζουν την μελλοντική τους πολιτική για τη Μέση Ανατολή.

.

Ο Mohammed Ayoob είναι ανώτερος συνεταίρος του Κέντρου για την Παγκόσμια Πολιτική στην Ουάσιγκτον και Ομότιμος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν.

Aπόδοση: Πετροβούβαλος/Αβέρωφ

H εικόνα είναι από τη wiki