Ἡ μέθοδος τοῦ Θουκυδίδη (Θουκ 1.20.1–1.22.4)

.

Προκειμένου νὰ ἀποδείξει τὸν ἰσχυρισμό του ὅτι ὁ Πελοποννησιακὸς πόλεμος ἦταν ὁ πιὸ ἀξιόλογος μέχρι τότε, ὁ ἱστορικὸς ἐξέθεσε τὶς αἰτίες γιὰ τὶς ὁποῖες οἱ πρῶτες ἑλληνικὲς κοινωνίες ἦταν ἀδύναμες καὶ ἀναφέρθηκε στὴ θαλασσοκρατορία τοῦ Μίνωα, στὰ Τρωϊκὰ καὶ τοὺς Περσικοὺς πολέμους. Καὶ συνεχίζει:

[1.20.1] Βρῆκα λοιπὸν τὴν παλιὰ κατάσταση ὅπως τὴν περιέγραψα κ’ ἦταν κάμποσο δύσκολη ἀπ’ ὅλες τὶς ἀπόψεις, νὰ πιστέψει κανεὶς στὶς κάθε λογῆς πρόχειρες μαρτυρίες. Οἱ ἄνθρωποι δηλαδὴ δέχονται ὁ ἕνας ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ ἄλλου ἐξ ἴσου ἀνεξέλεγκτα τὰ ὅσα ἀκοῦνε γιὰ τὰ περασμένα γεγονότα, ἀκόμα καὶ ὅταν πρόκειται γιὰ ντόπια πράματα.

[1.20.2] Οἱ περισσότεροι Ἀθηναῖοι, γιὰ παράδειγμα, νομίζουν πὼς ὁ Ἁρμόδιος καὶ ὁ Ἀριστογείτων σκότωσαν τὸν Ἵππαρχο ἐνῶ τυράννευε, καὶ δὲν ξέρουν πὼς τύραννος ἦταν ὁ Ἰππίας ὁ μεγαλύτερος στὰ χρόνια γιὸς τοῦ Πεισίστρατου, ἐνῶ ὁ Ἵππαρχος καὶ ὁ Θεσσαλὸς ἦταν ἀδερφοί του. Ἐπειδὴ ὅμως ὁ Ἁρμόδιος καὶ ὁ Ἀριστογείτων ὑποψιάστηκαν ἐκείνη τὴν ἡμέρα καὶ μάλιστα ἐκείνη τὴ στιγμὴ πὼς κάτι εἶχε πληροφορηθεῖ ὁ Ἰππίας ἀπὸ κάποιον ποὺ ἤξερε τὴ συνωμοσία τους, κρατήθηκαν μακρυὰ ἀπὸ τὸν Ἰππία μὲ τὴν ἰδέα πὼς εἶχε προειδοποιηθεῖ, ἐπειδὴ ὅμως ἤθελαν πρὶν συλληφθοῦν νὰ κιντυνέψουν τὴ ζωὴ τους ἀφοῦ θὰ εἶχαν κάνει κάποια γενναία πράξη, συντυχαίνοντας μὲ τὸν Ἵππαρχο, ποὺ διαρρύθμιζε τὴν Παναθηναϊκὴ πομπὴ κοντὰ στὸ μνημεῖο ποὺ λεγόταν Λεωκόρειο, τὸν σκότωσαν.

[1.20.3] Καὶ πολλὰ ἄλλα ἀκόμα πιστεύουν οἱ ἄλλοι Ἕλληνες σφαλερά, πράματα ποὺ ὑπάρχουν ἀκόμα καὶ δὲ λησμονήθηκαν ἀπὸ τὸ πέρασμα τοῦ καιροῦ, ὅπως γιὰ παράδειγμα, πὼς οἱ βασιλιάδες τῶν Λακεδαιμονίων δὲ ρίχνουν ὁ καθένας μία ψῆφο, ἀλλὰ δύο, καὶ πὼς ἔχουν αὐτοὶ τὸν Πιτανάτη λόχο, ποὺ οὔτε κἄν ὑπῆρξε ποτέ. Τόσο ἀδοκίμαστα ἀναζητοῦν οἱ πολλοὶ τὴν ἀλήθεια, καὶ στρέφονται πρὸς ὅσα βρίσκουν ἕτοιμα.

[1.21.1] Ὅποιος ὅμως θὰ πίστευε αὐτὰ ποὺ ἀνέφερα, στηριγμένος στὶς ἀποδείξεις ποὺ ἔδωσα, δὲ θὰ λάθευε• καὶ οὔτε θὰ πρέπει νὰ πιστεύει πιὰ ἐκεῖνα ποὺ ὕμνησαν οἱ ποιητὲς γι’ αὐτά, στολίζοντας καὶ μεγαλοποιώντας τα, οὔτε ὅπως τὰ συγκόλλησαν οἱ λογογράφοι μὲ σκοπὸ νὰ τὰ κάνουν πιὸ εὐχάριστα στοὺς ἀκροατὲς παρὰ ἀληθινά, χωρὶς νὰ τὰ ἐξελέγξουν, ἀφοῦ μάλιστα τὰ περισσότερα ἔχουν καταντήσει ἀπὸ τὸ πέρασμα τοῦ καιροῦ νὰ ἐπικρατήσουν σὰν ἀπίστευτοι μύθοι, ἀλλὰ θὰ πιστέψει τὰ δικά μου βλέποντας πὼς ἔχουνε διαπιστωθεῖ ἱκανοποιητικά, μ’ ὅλο ποὺ εἶναι πολὺ παλιά, ἀπὸ τὰ πιὸ χτυπητὰ σημάδια.

[1.21.2] Καὶ τοῦτος ὁ πόλεμος, ἂν καὶ οἱ ἄνθρωποι κρίνουν πάντα ἐκεῖνο τὸν πόλεμο ὡς μεγαλύτερο ἀπ’ ὅλους ὅπου καὶ ὅσο πολεμοῦν οἱ ἴδιοι ὅταν ὅμως σταματήσει, θαυμάζουν πάλι περισσότερο τὰ παλιά, τοῦτος ὁ πόλεμος θὰ δείξει πὼς ἀλήθεια στάθηκε σπουδαιότερος ἀπὸ κείνους, ἂν ἐξετάσομε τὶς ἐπιχειρήσεις ποὺ ἔγιναν.

[1.22.1] Καὶ ὅσα μὲν εἶπαν οἱ διάφοροι ὁμιλητές, εἴτε ὅταν ἔμελλαν νὰ μποῦνε στὸν πόλεμο, εἴτε ἀφοῦ εἶχαν πιὰ ριχτεῖ σ’ αὐτόν, μοῦ ἦταν δύσκολο νὰ κρατήσω στὴ μνήμη μου μὲ τὴ σειρὰ ἀκριβῶς τὰ ἴδια τὰ λόγια τους, τόσο ἐκεῖνα ποὺ ἄκουσα μόνος μου, ὅσο καὶ κεῖνα ποὺ ἄλλοι μοῦ μετέφεραν ἀπ’ ἀλλοῦ. Ἀλλὰ τὰ ἔγραψα ὅπως μοῦ φαινόταν πιὸ φυσικὸ νὰ ἔχει μιλήσει ὁ καθένας, λέγοντας ὅ,τι χρειαζόταν γιὰ τὴν τότε περίσταση καὶ προσεγγίζοντας ὅσο περισσότερο μποροῦσα στὴν γενικὴν ἔννοια ὅσων εἶπαν•

[1.22.2] τὶς πράξεις ὅμως ποὺ ἔγιναν στὸν πόλεμο δὲ θεώρησα ἄξιό μου νὰ τὶς πληροφορηθῶ ἀπ’ ὁποιονδήποτε ἔτυχε νὰ βρίσκεται ἐκεῖ, οὔτε ὅπως μοῦ φαινόταν πιθανὸ νὰ ἔγιναν ἀλλὰ τὰ ἐξέτασα λεπτόλογα, καὶ κεῖνα ποὺ εἶδα μὲ τὰ μάτια μου, καὶ ὅσα ἔμαθα ἀπὸ ἄλλους, κοσκινίζοντάς τα μὲ τὴ μεγαλύτερη δυνατὴ ἀκρίβεια.

[1.22.3] Ὀλ’ αὐτὰ βρέθηκαν μὲ πολὺν κόπο, γιατί ὅσοι παραστάθηκαν σὲ μία μάχη δὲν ἔλεγαν ὁ καθένας τὰ ἴδια πράματα, ἀλλὰ σύμφωνα μὲ ὅσα θυμόταν ὁ καθένας, καὶ μὲ τὴν προτίμησή του πρὸς τὴ μία ἢ τὴν ἄλλη μερίδα.

[1.22.4] Κι ὅταν ἀκούει κανεὶς τὴν ἱστορία, ἴσως δὲ φαίνεται τόσο εὐχάριστο ὅτι δὲ μοιάζει μὲ παραμύθι• ὅσοι ὅμως θελήσουν νὰ ἐξετάσουν τὴν καθαρὴ ἀλήθεια τῶν ὅσων ἔγιναν, καὶ ἐκείνων ποὺ μέλλουν κάποτε νὰ ξαναγίνουν, ὅπως εἶναι ἡ φύση τῶν ἀνθρώπων, ἢ τὰ ἴδια ἢ παρόμοια, θὰ μοῦ φτάσει ἂν αὐτοὶ τὰ κρίνουν ὠφέλιμα. Γιατί τὸ ἔργο μου ἔχει συγγραφεῖ περισσότερο γιὰ νὰ τὸ ‘χουν οἱ ἄνθρωποι αἰώνιο χτῆμα τους παρὰ σὰν ἀγώνισμα γιὰ νὰ τ’ ἀκούσει κανεὶς μία μόνο φορά.

Μτφρ. Ε. Λαμπρίδη. 1962. Θουκυδίδου Ἱστορία. Πρόλογος, μετάφραση, σχόλια. Εἰσαγωγή: Ι.Θ. Κακριδής. Ι–IV. Ἀθήνα: Γκοβόστης.

Πρωτότυπο Κείμενο

[1.20.1] Τὰ μὲν οὖν παλαιὰ τοιαῦτα ηὗρον, χαλεπὰ ὄντα παντὶ ἑξῆς τεκμηρίῳ πιστεῦσαι. οἱ γὰρ ἄνθρωποι τὰς ἀκοὰς τῶν προγεγενημένων, καὶ ἢν ἐπιχώρια σφίσιν ᾖ, ὁμοίως ἀβασανίστως παρ’ ἀλλήλων δέχονται.

[1.20.2] Ἀθηναίων γοῦν τὸ πλῆθος Ἵππαρχον οἴονται ὑφ’ Ἁρμοδίου καὶ Ἀριστογείτονος τύραννον ὄντα ἀποθανεῖν, καὶ οὐκ ἴσασιν ὅτι Ἱππίας μὲν πρεσβύτατος ὢν ἦρχε τῶν Πεισιστράτου υἱέων, Ἵππαρχος δὲ καὶ Θεσσαλὸς ἀδελφοὶ ἦσαν αὐτοῦ, ὑποτοπήσαντες δέ τι ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ παραχρῆμα Ἁρμόδιος καὶ Ἀριστογείτων ἐκ τῶν ξυνειδότων σφίσιν Ἱππίᾳ μεμηνῦσθαι τοῦ μὲν ἀπέσχοντο ὡς προειδότος, βουλόμενοι δὲ πρὶν ξυλληφθῆναι δράσαντές τι καὶ κινδυνεῦσαι, τῷ Ἱππάρχῳ περιτυχόντες περὶ τὸ Λεωκόρειον καλούμενον τὴν Παναθηναϊκὴν πομπὴν διακοσμοῦντι ἀπέκτειναν.

[1.20.3] πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα ἔτι καὶ νῦν ὄντα καὶ οὐ χρόνῳ ἀμνηστούμενα καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες οὐκ ὀρθῶς οἴονται, ὥσπερ τούς τε Λακεδαιμονίων βασιλέας μὴ μιᾷ ψήφῳ προστίθεσθαι ἑκάτερον, ἀλλὰ δυοῖν, καὶ τὸν Πιτανάτην λόχον αὐτοῖς εἶναι, ὃς οὐδ’ ἐγένετο πώποτε. οὕτως ἀταλαίπωρος τοῖς πολλοῖς ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας, καὶ ἐπὶ τὰ ἑτοῖμα μᾶλλον τρέπονται.

[1.21.1] ἐκ δὲ τῶν εἰρημένων τεκμηρίων ὅμως τοιαῦτα ἄν τις νομίζων μάλιστα ἃ διῆλθον οὐχ ἁμαρτάνοι, καὶ οὔτε ὡς ποιηταὶ ὑμνήκασι περὶ αὐτῶν ἐπὶ τὸ μεῖζον κοσμοῦντες μᾶλλον πιστεύων, οὔτε ὡς λογογράφοι ξυνέθεσαν ἐπὶ τὸ προσαγωγότερον τῇ ἀκροάσει ἢ ἀληθέστερον, ὄντα ἀνεξέλεγκτα καὶ τὰ πολλὰ ὑπὸ χρόνου αὐτῶν ἀπίστως ἐπὶ τὸ μυθῶδες ἐκνενικηκότα, ηὑρῆσθαι δὲ ἡγησάμενος ἐκ τῶν ἐπιφανεστάτων σημείων ὡς παλαιὰ εἶναι ἀποχρώντως.

[1.21.2] καὶ ὁ πόλεμος οὗτος, καίπερ τῶν ἀνθρώπων ἐν ᾧ μὲν ἂν πολεμῶσι τὸν παρόντα αἰεὶ μέγιστον κρινόντων, παυσαμένων δὲ τὰ ἀρχαῖα μᾶλλον θαυμαζόντων, ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἔργων σκοποῦσι δηλώσει ὅμως μείζων γεγενημένος αὐτῶν.

[1.22.1] Καὶ ὅσα μὲν λόγῳ εἶπον ἕκαστοι ἢ μέλλοντες πολεμήσειν ἢ ἐν αὐτῷ ἤδη ὄντες, χαλεπὸν τὴν ἀκρίβειαν αὐτὴν τῶν λεχθέντων διαμνημονεῦσαι ἦν ἐμοί τε ὧν αὐτὸς ἤκουσα καὶ τοῖς ἄλλοθέν ποθεν ἐμοὶ ἀπαγγέλλουσιν• ὡς δ’ ἂν ἐδόκουν ἐμοὶ ἕκαστοι περὶ τῶν αἰεὶ παρόντων τὰ δέοντα μάλιστ’ εἰπεῖν, ἐχομένῳ ὅτι ἐγγύτατα τῆς ξυμπάσης γνώμης τῶν ἀληθῶς λεχθέντων, οὕτως εἴρηται.

[1.22.2] τὰ δ’ ἔργα τῶν πραχθέντων ἐν τῷ πολέμῳ οὐκ ἐκ τοῦ παρατυχόντος πυνθανόμενος ἠξίωσα γράφειν, οὐδ’ ὡς ἐμοὶ ἐδόκει, ἀλλ’ οἷς τε αὐτὸς παρῆν καὶ παρὰ τῶν ἄλλων ὅσον δυνατὸν ἀκριβείᾳ περὶ ἑκάστου ἐπεξελθών.

[1.22.3] ἐπιπόνως δὲ ηὑρίσκετο, διότι οἱ παρόντες τοῖς ἔργοις ἑκάστοις οὐ ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ἔλεγον, ἀλλ’ ὡς ἑκατέρων τις εὐνοίας ἢ μνήμης ἔχοι.

[1.22.4] καὶ ἐς μὲν ἀκρόασιν ἴσως τὸ μὴ μυθῶδες αὐτῶν ἀτερπέστερον φανεῖται• ὅσοι δὲ βουλήσονται τῶν τε γενομένων τὸ σαφὲς σκοπεῖν καὶ τῶν μελλόντων ποτὲ αὖθις κατὰ τὸ ἀνθρώπινον τοιούτων καὶ παραπλησίων ἔσεσθαι, ὠφέλιμα κρίνειν αὐτὰ ἀρκούντως ἕξει. κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται.

Πηγή: Αγία Ζώνη

.