Κοινωνία παντεπόπτη οφθαλμού

Φωτεινή Μαστρογιάννη

Οικονομολόγος, Καθηγήτρια ΜΒΑ

Η σημερινή κοινωνία προσομοιάζει με αυτή που με εφιαλτικό τρόπο περιέγραψε ο Τζωρτζ Οργουελ στο βιβλίο του «1984». Οι στρατιές ανέργων αυξάνονται και παράλληλα αυξάνεται ο τρόπος ελέγχου των μαζών, εργαζόμενων και μη.

Αναπτύσσονται καινούριοι κλάδοι επιστημών όπως είναι οι νευροεπιστήμες με απώτερο στόχο την χειραγώγηση. Η επιστήμη των οικονομικών μετατρέπεται σε επιστήμη της κοινωνικής μηχανικής.

Τα νευροοικονομικά (συνδυασμός οικονομίας, ψυχολογίας, βιολογίας και νευρολογίας) μελετούν το πώς ο άνθρωπος λαμβάνει αποφάσεις και κατά συνέπεια, θα προσθέταμε, πως μπορεί να επηρεαστεί στο να λαμβάνει συγκεκριμένες αποφάσεις.

Στο μάθημα των νευροοικονομικών του Εθνικού Ερευνητικού Πανεπιστημίου της Μόσχας, ο καθηγητής Βασίλι Κλουτσάρεφ ανέφερε ότι τα επίπεδα πλάσματος της οξυτοκίνης σχετίζονται με τη θερμή σχέση που μπορεί κάποιος να έχει με τον σύντροφό του, τα κενά στις κοινωνικές σχέσεις, τη σεξουαλική αντίδραση κάποιου στο άλλο φύλο και την αξιοπιστία των οικονομικών αποφάσεων (!).

Άλλες έρευνες που έχουν γίνει στην Ιαπωνία κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όσοι άνθρωποι έχουν χαμηλά επίπεδα της ορμόνης κορτιζόλη είναι πιο δεκτικοί στο να αποδεχθούν χαμηλότερο εισόδημα σε σχέση με αυτούς που έχουν υψηλότερο επίπεδο της συγκεκριμένης ορμόνης.

Συνεπώς δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει εάν κάποια στιγμή θα υπάρχει βιολογική μέτρηση των επιπέδων των παραπάνω ορμονών ως προαπαιτούμενο για να καταλάβει κάποιος μία θέση εργασίας, θέσεις που θα γίνονται όλο και πιο σπάνιες λόγω της χρήσης ρομπότ.

Η χειραγώγηση και ο έλεγχος γίνονται με διάφορους τρόπους. Στην επαρχία Σενζέν της Κίνας, 6.000.000 εργαζόμενοι παρακολουθούνται καθημερινά από κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, όπου και εάν πάνε, και τα στοιχεία τους συγκεντρώνονται σε μία βάση δεδομένων που έφτιαξε ο Αμερικανικός στρατός. Στόχος από τη συγκέντρωση των στοιχείων είναι ο έλεγχος της συμπεριφοράς και του χαρακτήρα των εργαζόμενων. Δημιουργούνται συμπεριφοριστικά κίνητρα και ποινές απομάκρυνσης των εργαζόμενων που δεν ταιριάζουν με τα επιθυμητά πρότυπα και οι παραμένοντες ωθούνται να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται με τον τρόπο που επιθυμεί η εξουσία.

Η κυρίαρχη ιδεολογία είναι ότι οι λαοί πρέπει να καθοδηγούνται στο να παίρνουν τις «σωστές αποφάσεις» (!) Ακόμα και τα επιδόματα πρόνοιας, σε πολλές περιπτώσεις, δίνονται μόνο εάν οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με «υπεύθυνο» τρόπο.

Για παράδειγμα, στην Ινδία, γυναίκες που είναι άπορες λαμβάνουν κάποια χρήματα όταν το πρώτο τους παιδί ενηλικιωθεί υπό την προϋπόθεση ότι έχουν υποβληθεί σε στείρωση μετά τη γέννα του δεύτερου παιδιού τους.

Ο έλεγχος γίνεται και μέσα από τα κοινωνικά μέσα όπου συγκεντρώνονται προσωπικές πληροφορίες και παρακολουθείται το κάθε άτομο. Η χειραγώγηση δε ενεργοποιείται από το σχολείο όπου προωθούνται προγράμματα εκπαίδευσης χωρίς την φυσική παρουσία δασκάλου και άμεσου ελέγχου του μαθητή μέσω της κάμερας του Η/Υ.

Όλα τα παραπάνω είναι απότοκα της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελεύθερου μοντέλου λειτουργίας της οικονομίας. Σύμφωνα με αυτά, ο άνθρωπος δεν έχει καμία ταυτότητα (εθνική κτλ.) παρά υπάρχει μόνο για να καταναλώνει και να δουλεύει (όχι εργάζεται) για να επιβιώσει για να καταναλώσει.

Η πολιτική εξουσία έχει αποτύχει (ή μήπως δεν θέλει;) να καταπολεμήσει αυτό το φαινόμενο. Ακόμα και τα κόμματα της αριστεράς που θεωρητικά ενδιαφέρονται για την κοινωνία και τον άνθρωπο έχουν ενστερνισθεί το νεοφιλελευθερισμό και την ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης και ορισμένες φορές έχουν καταστεί και οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές τους.

Υπάρχει λύση; Πιθανόν ναι. Η συλλογικότητα των ανθρώπων είναι αυτό που μπορεί να διαταράξει το παραπάνω σύστημα και η συλλογικότητα είναι αυτή που ενοχλεί γι’αυτό και η προώθηση μέσων όπως είναι τα κοινωνικά, η τηλεόραση, η ηλεκτρονική αλληλογραφία κτλ που αποξενώνουν, αποχαυνώνουν και εμποδίζουν την φυσική επαφή του ενός ανθρώπου με τον άλλο.

Θα μπορέσει ο άνθρωπος να ξαναγίνει ον κοινωνικό και να καταρρίψει αυτό το σύστημα ή τελικά το σύστημα θα τον συντρίψει και θα οδηγηθούμε σε ακόμα πιο εφιαλτικές καταστάσεις; Μένει να το δούμε.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Βασίλι Κλουτσάρεφ, Σημειώσεις μαθήματος νευροοικονομικών. National Research University – Higher School of Business, Μόσχα.

Guy Standing, The Precariat.The New Dangerous Class. Εκδ. Bloomsbury.

Πηγή Φωτεινή Μαστρογιάννη

Το είδα ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ