Αριστοτέλους – Ηθικά, Νικομάχεια: Παράγοντες που καθορίζουν την ηθική ποιότητα μιας πράξης

Μετάφραση Ανδρέα Δαλέζιου

Ίσως όμως ερωτήση κανείς κατά ποίον τρόπον δύναταί τις τα μεν δίκαια πράττων να γίνη δίκαιος, τα δε σώφρονα, σώφρων. Διότι, εάν ασκή κανείς αυτάς τας αρετάς, είναι ήδη δίκαιος και σώφρων, καθώς ακριβώς είναι γραμματικοί και μουσικοί εκείνοι, όσοι εκτελούν τα γραμματικά και τα μουσικά.

Ή μήπως τάχα δεν έχει ούτω το πράγμα και όσον ακόμη αφορά τας τέχνας; Πράγματι συμβαίνει, ώστε να κάμη κανείς κάποιαν γραμματικήν παρατήρησιν εκ τύχης και κατά συμβουλήν άλλου. Επομένως τότε μόνον θα είναι κανείς γραμματικός, εάν συγγράψη έργον τι σχετικόν προς την γραμματικήν και κατά την μέθοδόν της, δηλαδή όταν κατέχη αυτός ο ίδιος εν εαυτώ την γραμματικήν επιστήμην.

Ιδού ακόμη μια διαφορά μεταξύ των αρετών και των τεχνών. Τα προϊόντα των τεχνών έχουν εις τον εαυτόν των την αξίαν των. Αλλ’ εις τας περιπτώσεις της αρετής δεν αρκεί διά την ύπαρξίν των μόνον, όπως ο άνθρωπος ενεργή δικαίως και σωφρόνως. Πρέπει ο ενεργών να γνωρίζη και πώς ενεργεί.

Προς τούτοις η ενέργειά του δέον να εκτελήται κατόπιν περιεσκεμμένης αποφάσεως και εν συνειδήσει της εκτελουμένης ενεργείας, και τρίτον να εκτελή την ενέργειάν του με θέλησιν σταθεράν και απαρέγκλιτον.

Αι περί ων ο λόγος συνθήκαι δεν έχουν σημασίαν ως προς την διακατοχήν των τεχνών, πλην της γνώσεως του σχετικού επαγγέλματος. Όσον όμως αφορά εις την άσκησιν των αρετών, η γνώσις αύτη έχει μικράν ή ουδεμίαν σημασίαν, αλλά τα άλλα έχουν σπουδαιότητα, η οποία δεν πρέπει να παροραθή. Αύτη είναι θεμελιώδης, δεδομένου ότι αι περί ων πρόκειται συνθήκαι δεν αποκτώνται παρά διά συνεχούς ασκήσεως της δικαιοσύνης και της σωφροσύνης.

Διότι αι πράξεις των δικαίων και των σωφρόνων χαρακτηρίζονται ως τοιαύται, εφ’ όσον εκτελούνται υπό ανθρώπων δικαίων και σωφρόνων. Αλλά δίκαιος και σώφρων δεν είναι ο αρκούμενος εις την εκτέλεσιν των τοιούτων πράξεων, αλλ’ εκείνος, όστις τας εκτελεί όπως οι πραγματικοί δίκαιοι και σώφρονες. Όθεν καλώς λέγεται, ότι ο δίκαιος και ο σώφρων γίνονται διά της ασκήσεως της δικαιοσύνης και της σωφροσύνης.

Άνευ της τοιαύτης ασκήσεως ουδείς δύναται να γίνη αγαθός.

Πλην όμως οι πλείστοι των ανθρώπων δεν πράττουν ταύτα, αλλά, καταφεύγοντες εις επιχειρηματολογίαν, φαντάζονται ότι φιλοσοφούν και ότι δύνανται να γίνουν χρηστοί άνθρωποι, ομοιάζοντες με τους αρρώστους εκείνους, οι οποίοι ακούουν μεν μετά προσοχής τους ιατρούς, αλλά δεν εκτελούν τίποτε εξ εκείνων, τα οποία τους προσδιορίζουν. Ούτε λοιπόν αυτοί θα επανακτήσουν την υγείαν των, εφ’ όσον θεραπεύσουν το σώμα των κατά τον τρόπον τούτον, ούτε εκείνοι θα θεραπεύσουν την ψυχήν των ούτω φιλοσοφούντες.

Πρωτότυπο κείμενο

Ἀπορήσειε δ’ ἄν τις πῶς λέγομεν ὅτι δεῖ τὰ μὲν δίκαια πράττοντας δικαίους γίνεσθαι, τὰ δὲ σώφρονα σώφρονας· εἰ γὰρ πράττουσι τὰ δίκαια καὶ σώφρονα, (20) ἤδη εἰσὶ δίκαιοι καὶ σώφρονες, ὥσπερ εἰ τὰ γραμματικὰ καὶ τὰ μουσικά, γραμματικοὶ καὶ μουσικοί. ἢ οὐδ’ ἐπὶ τῶν τεχνῶν οὕτως ἔχει; ἐνδέχεται γὰρ γραμματικόν τι ποιῆσαι καὶ ἀπὸ τύχης καὶ ἄλλου ὑποθεμένου. τότε οὖν ἔσται γραμματικός, ἐὰν καὶ γραμματικόν τι ποιήσῃ καὶ (25) γραμματικῶς· τοῦτο δ’ ἐστὶ τὸ κατὰ τὴν ἐν αὑτῷ γραμματικήν. ἔτι οὐδ’ ὅμοιόν ἐστιν ἐπί τε τῶν τεχνῶν καὶ τῶν ἀρετῶν· τὰ μὲν γὰρ ὑπὸ τῶν τεχνῶν γινόμενα τὸ εὖ ἔχει ἐν αὑτοῖς· ἀρκεῖ οὖν ταῦτά πως ἔχοντα γενέσθαι· τὰ δὲ κατὰ τὰς ἀρετὰς γινόμενα οὐκ ἐὰν αὐτά πως ἔχῃ, (30) δικαίως ἢ σωφρόνως πράττεται, ἀλλὰ καὶ ἐὰν ὁ πράττων πῶς ἔχων πράττῃ, πρῶτον μὲν ἐὰν εἰδώς, ἔπειτ’ ἐὰν προαιρούμενος, καὶ προαιρούμενος δι’ αὐτά, τὸ δὲ τρίτον ἐὰν καὶ βεβαίως καὶ ἀμετακινήτως ἔχων πράττῃ. ταῦτα δὲ πρὸς [1105b] μὲν τὸ τὰς ἄλλας τέχνας ἔχειν οὐ συναριθμεῖται, πλὴν αὐτὸ τὸ εἰδέναι· πρὸς δὲ τὸ τὰς ἀρετὰς τὸ μὲν εἰδέναι οὐδὲν ἢ μικρὸν ἰσχύει, τὰ δ’ ἄλλα οὐ μικρὸν ἀλλὰ τὸ πᾶν δύναται, ἅπερ ἐκ τοῦ πολλάκις πράττειν τὰ δίκαια καὶ (5) σώφρονα περιγίνεται. τὰ μὲν οὖν πράγματα δίκαια καὶ σώφρονα λέγεται, ὅταν ᾖ τοιαῦτα οἷα ἂν ὁ δίκαιος ἢ ὁ σώφρων πράξειεν· δίκαιος δὲ καὶ σώφρων ἐστὶν οὐχ ὁ ταῦτα πράττων, ἀλλὰ καὶ [ὁ] οὕτω πράττων ὡς οἱ δίκαιοι καὶ σώφρονες πράττουσιν. εὖ οὖν λέγεται ὅτι ἐκ τοῦ τὰ δίκαια πράτ (10) τειν ὁ δίκαιος γίνεται καὶ ἐκ τοῦ τὰ σώφρονα ὁ σώφρων· ἐκ δὲ τοῦ μὴ πράττειν ταῦτα οὐδεὶς ἂν οὐδὲ μελλήσειε γίνεσθαι ἀγαθός. ἀλλ’ οἱ πολλοὶ ταῦτα μὲν οὐ πράττουσιν, ἐπὶ δὲ τὸν λόγον καταφεύγοντες οἴονται φιλοσοφεῖν καὶ οὕτως ἔσεσθαι σπουδαῖοι, ὅμοιόν τι ποιοῦντες τοῖς (15) κάμνουσιν, οἳ τῶν ἰατρῶν ἀκούουσι μὲν ἐπιμελῶς, ποιοῦσι δ’ οὐδὲν τῶν προσταττομένων. ὥσπερ οὖν οὐδ’ ἐκεῖνοι εὖ ἕξουσι τὸ σῶμα οὕτω θεραπευόμενοι, οὐδ’ οὗτοι τὴν ψυχὴν οὕτω φιλοσοφοῦντες.

.

Πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα

Eικόνα: «Αριστοτέλης», έργο του Francesco Hayez από τη Wiki