Κατανοώντας την πρόσφατη Τουρκο – Ιρανική προσέγγιση

άρθρο του Salman Rafi Sheikh
από το New Eastern Outlook

.

Μετά τους πειραματισμούς με την ένοπλη εμπλοκή στο Συριακή κρίση, η Τουρκία δείχνει να προσανατολίζεται ξανά προς τη διπλωματία. Αυτή η μετατόπιση είναι κατανοητή με δεδομένο ότι η επιθετικότητα της έχει προκαλέσει μεγάλο κόστος. Στο εσωτερικό μέτωπο, η Τουρκία αντιμετωπίζει μια αρκετά οργανωμένη Κουρδική αντίσταση. Στο εξωτερικό μέτωπο, η περιττή επιθετικότητα της έχει κοστίσει τις σχέσεις της με τη Ρωσσία, με αποκορύφωμα τις Ρωσσικές οικονομικές κυρώσεις εναντίον της.

Δύο παράγοντες φαίνεται να έχουν ωθήσει την Τουρκία προς αυτή την αλλαγή στάσεως: Κατ ‘αρχάς, ο αντικειμενικός της στόχος ως προς τη Συρία – δηλαδή η εδαφική της διάλυση και η κατάτμησή της σε «ζώνες» – δεν επετεύχθη. Κατά δεύτερον, δεν έχει κατορθώσει να εξωθήσει τη Ρωσσία από το Συριακό έδαφος – μέσω σκοπίμων προκλήσεων. Επί πλέον, οι Ρωσσικές κυρώσεις έχουν ασφαλώς περιορίσει την εύκολη προμήθεια ενέργειας στην Τουρκία, προκαλώντας ζημιά στην οικονομία της. Ως εκ τούτου, η Τουρκία στρέφεται προς το Ιράν προκειμένου να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Οι «θετικές» διπλωματικές προσπάθειες της Τουρκίας απέναντι Ιράν θα πρέπει να ιδωθούν εντός αυτού του πλαισίου των συνεχών αποτυχιών. Ως εκ τούτου, μετά τις πρόσφατες διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο Υπουργείων Εξωτερικών στην Άγκυρα, η Τουρκία και το Ιράν έχουν συναποφασίσει να ομαλοποιήσουν εκ νέου τις διμερείς τους σχέσεις. Το Ιράν είναι πεπεισμένο ότι η Τουρκία έχει χάσει τον πόλεμο στη Συρία και μια νέα φάση στις πολιτικές της Άγκυρας είναι έτοιμη να ξεκινήσει. Ορισμένες πρόσφατες εξελίξεις στο μέτωπο του πολέμου δείχνουν σαφώς αυτή την αποτυχία. Επί πλέον, η Τουρκία είναι μια καλά εδραιωμένη αγορά απ’ όπου μπορεί να ωφεληθεί σημαντικά η Ιρανική οικονομία, εξ ού και η έμφαση του Ιράν για την ενίσχυση των οικονομικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών.

Ωστόσο, από την πλευρά της Τουρκίας, το Ιράν εκτός από προμηθευτής πετρελαίου και φυσικού αερίου, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη διευθέτηση του Κουρδικού ζητήματος προς όφελος της Τουρκίας. Εκτός αυτού, η Τουρκική επιχειρηματική ελίτ (όπως και οι ευρωπαίοι επιχειρηματίες) βλέπει το Ιράν ως μια μεγάλη επενδυτική αγορά. Για την Τουρκία η Ιρανική αγορά έχει ένα πρόσθετο σημαντικό στοιχείο: Μπορεί να της επιτρέψει την αποκατάσταση των ζημιών που έχει υποφέρει και συνεχίζει να υποφέρει εξ αιτίας των τεταμένων σχέσεών της με τη Ρωσσία.

Έχοντας κατά νού τα πιθανά οφέλη, ήταν απολύτως φυσική η δραστική μεταβολή της Τουρκίας στην θέση της απέναντι στη Συρία. Ενώ ευνοούσε εώς τώρα μια χερσαία εισβολή στη Συρία, τώρα ευνοεί σαφώς ένα είδος «πολιτικής διευθετήσεως» της κρίσεως. Η μεταβολή αντικατοπτρίστηκε ξεκάθαρα στη διάρκεια της πιο πρόσφατης επισκέψεως του Τούρκου Πρωθυπουργού στο Ιράν. Μετά την επιστροφή του στην Άγκυρα, ο Davutoglu δήλωσε, αναπάντεχα, ότι η Τουρκία και το Ιράν έχουν καταλήξει σε συμφωνία για τη διευθέτηση του Συριακού ζητήματος, λέγοντας: «Δεν θέλουμε να χωριστεί η Συρία να σε μικρότερα κράτη κι έχουμε καταλήξει σε συμφωνία με τους Ιρανούς αξιωματούχους ότι αυτή η διάσπαση δεν θα πραγματοποιηθεί και ότι η Συρία θα συνεχίσει τη ζωή και την παρουσία της ως μια ισχυρή χώρα».

Αυτή η πρόσφατα ανα – σχεδιασμένη τουρκική θέση για τη Συρία είναι κάτι που το Ιράν υποστηρίζει όχι μόνο σε σχέση προς τη Συρία αλλά και προς το Ιράκ και τους Κούρδους. Κατά τη διάρκεια της επισκέψεώς του στην Τουρκία τον Φεβρουάριο, ο Ιρανός διπλωμάτης δήλωσε για τη θέση του Ιράν έναντι του ευρύτερου περιφερειακού προβλήματος: «Οι Κούρδοι είναι οι ιστορικοί μας φίλοι. Και θέλουμε να συνεχίσουν να υπάρχουν, ευημερώντας και ευτυχώντας, εντός των κρατών στα οποία ζουν. Η περιοχή μας δεν είναι αρκετά ισχυρή για να αντέξει νέες κρίσεις. Ελπίζουμε πως οι Κούρδοι που ζουν σε άλλες χώρες θα απολαύσουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, όπως τα απολαμβάνουν οι Κούρδοι στο Ιράν. Κι αν υπερασπιστούμε την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας και του Ιράν, θα κάνουμε επίσης το ίδιο για το Ιράκ και τη Συρία».

Επιφανειακά, η θέση του Ιράν ευνοεί τα τουρκικά συμφέροντα. Σαφώς, το Ιράν απέχει πολύ από την υποστήριξη ενός «ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους» στη Μέση Ανατολή. Και σε αυτό ακριβώς το «Κουρδικό κράτος» ανθίσταται διαχρονικά η Τουρκία.

Ο Ιρανός αξιωματούχος υπογράμμισε απερίφραστα ότι το Ιράν και η Τουρκία βρίσκονται στην ίδια πλευρά ως προς το Κουρδικό ζήτημα και ότι η Άγκυρα μπορεί να υπολογίζει πως η Τεχεράνη θα πράξει οτιδήποτε είναι απαραίτητο για να αποτραπεί η εμφάνιση ενός «ανεξάρτητου Κουρδιστάν» σε οποιοδήποτε σημείο του χάρτη της περιοχής – εντός ή εκτός Τουρκικών εδαφών, κατά μήκος των Τουρκικών συνόρων, ή στην ευρύτερη περιοχή. Το Ιράν κατανοεί ότι ένα Κουρδικό κράτος σίγουρα θα προκαλέσει αναταραχή στον Κουρδικό πληθυσμό της χώρας, με αποτέλεσμα την εμφάνιση μιάς μη – αναγκαίας πολιτικής αναταραχής εντός της. Εξ αυτού προέρχεται η προτροπή του Ιράν για τη χορήγηση πολιτικών δικαιωμάτων στους Κούρδους, σε οποιαδήποτε χώρα της περιοχής συμβαίνει να κατοικούν.

Ωστόσο, παρά τη φαινομενική Τουρκο – Ιρανική προσέγγιση ως προς το Συριακό και το Κουρδικό ζήτημα, οι διαφορές εξακολουθούν να υπάρχουν σε κάποιο επίπεδο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Τουρκο – Ιρανική προσέγγιση δεν είναι τόσο ισχυρή όσο φαίνεται στα χαρτιά. Οι τρέχουσες χειρονομίες μπορούν να εξηγηθούν ως απλές εκτιμήσεις των δύο χωρών σχετικά προς τα πιθανά αμοιβαία οφέλη που ενδέχεται να αποκτήσουν από την πλήρη αναθεώρηση των σχέσεών τους.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο χωρών ήταν αρκετά ευκρινείς ακόμη και κατά τη διάρκεια των πρόσφατων διμερών επισκέψεων των Τούρκων και των Ιρανών αξιωματούχων. Για παράδειγμα, λίγο μετά από την επίσκεψη του Davudogu στο Ιράν, ο Ιρανός Υφυπουργός Εξωτερικών Hossein Amir Abdollahian (ο οποίος είναι πρόσωπο – κλειδί όσον αφορά στη σύγκρουση στη Συρία) ενημέρωσε την Ιρανική κοινοβουλευτική Επιτροπή ‘Εθνικής Ασφαλείας και Εξωτερικής Πολιτικής ότι οι Τουρκικές πολιτικές στη Συρία έχουν αποτύχει, αλλά η Άγκυρα εξακολουθεί να προωθεί πολιτικές που στοχεύουν στην ανατροπή του Προέδρου της Συρίας Bashar Al-Assad, υποστηριζόμενη από τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και τις ΗΠΑ.

Οι Ιρανοί αξιωματούχοι δεν δίστασαν να αναφέρουν τις διαφωνίες τους στους Τούρκους αξιωματούχους, για τον τρόπο που ορισμένες περιφερειακές χώρες – κυρίως η Σαουδική Αραβία – συνεχίζουν να στηρίζουν παραστρατιωτικές ομάδες με σκοπό τη δημιουργία εντάσεων στην περιοχή. Ομοίως, τα επίσημα μέσα μαζικής ενημερώσεως του Ιράν συνέχισαν να υπενθυμίζουν τον ρόλο της Τουρκίας στη δημιουργία των ίδιων γεωπολιτικών εντάσεων.

Παρά τις διαφορές αυτές, το Ιράν εξακολουθεί να αντιλαμβάνεται ότι έχει περισσότερα κοινά συμφέροντα με την Τουρκία απ’ όσα θα μπορούσε ενδεχομένως να έχει με οποιαδήποτε άλλη περιφερειακή δύναμη, ιδιαίτερα τη Σαουδική Αραβία και τους συμμάχους της στον Περσικό Κόλπο. Ωστόσο, τα συμφέροντα των δύο χωρών συγκλίνουν κυρίως στον οικονομικό τομέα, καθώς έχουν ανάγκη ο ένας τον άλλο για διαφορετικούς λόγους. Οι γεωπολιτικές εντάσεις στον αγώνα για την περιφερειακή υπεροχή εξακολουθούν να υφίστανται μεταξύ τους, αν και οι δύο χώρες φαίνονται διατεθειμένες να τις θέσουν στο περιθώριο, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα.

Ως εκ τούτου, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, το Ιράν οραματίζεται ότι η επέκταση του αγωγού φυσικού αερίου που συνδέει την Τουρκία με την Ευρώπη θα μπορούσε να είναι μια εφικτή επιλογή για την προώθηση των εξαγωγών του φυσικού του αερίου σε μια προσοδοφόρο αγορά. Από την άλλη πλευρά, η προμήθεια ενεργειακών πόρων από το Ιράν σίγουρα θα βοηθήσει την Τουρκία να μειώσει τη μεγάλη της εξάρτηση από τη Ρωσσία. Ενώ λοιπόν η γεωοικονομία μοιάζει λογική για τις δύο χώρες, η γεωστρατηγική συνεχίζει να ρίχνει τις σκοτεινές της σκιές στην προοπτική της μετατροπής αυτής της πιθανής οικονομικής σχέσεως σε μία καλά διαμορφωμένη στρατηγική συμμαχία.

Ο Salman Rafi Sheikh είναι αναλυτής έρευνας των Διεθνών Σχέσεων, της Εξωτερικής Πολιτικής και των εσωτερικών υποθέσεων του Πακιστάν.

Απόδοση: Πετροβούβαλος/Αβέρωφ