Δαρδανέλλια

του Μελέτη Η. Μελετόπουλου*

Τα Δαρδανέλλια (Στενά) είναι ένα από τα πλέον κρίσιμα γεωστρατηγικά σημεία του πλανήτη. Καθέτως συνδέουν τον Εύξεινο Πόντο με το Αιγαίο, ευρύτερα την Ουκρανία, την Ρωσσία και τον Καύκασο με την Ανατολική Μεσόγειο. Οριζοντίως συνδέουν τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη με την Μικρά Ασία και κατά προέκταση με την Εγγύς Ανατολή. Στην μεγάλη εικόνα, αποτελούν τον βασικό κόμβο στην διαγώνια επικοινωνία μεταξύ της Ευρώπης και του Σουέζ, δηλαδή του περάσματος στον Ινδικό Ωκεανό.

Πλήθος μύθων και προϊστορικών αφηγήσεων δηλοί το πρώιμο γεωστρατηγικό ενδιαφέρον των Ελλήνων για τα Στενά (Χρυσόμαλλο Δέρας). Αν πράγματι συνέβη ο Τρωϊκός Πόλεμος, στόχος της εκστρατείας των Μυκηναίων υπήρξε ασφαλώς ο έλεγχος των Στενών και η πρόσβαση στα χρυσοφόρα κοιτάσματα της Υπερκαυκασίας. Στους ιστορικούς χρόνους, ο πρώτος και ο δεύτερος ελληνικός αποικισμός δημιούργησαν έναν γεωπολιτικό κλοιό γύρω από τα Στενά (Βυζάντιο, Χρυσούπολη κλπ.). Από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, δηλαδή για σχεδόν δύο χιλιετίες, ο έλεγχος των Στενών βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Ελληνορωμαϊκού κόσμου, αυτού που αποκαλούμε δυτικό πολιτισμό.

Το 1453 εκτός των άλλων σήμαινε την απώλεια ελέγχου των Στενών από τον δυτικό κόσμο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1453 ευφυώς επέλεξε, αν και ασιατική δύναμη, ως πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, και οργάνωσε την γεωπολιτική της αρχιτεκτονική γύρω από τα Στενά.

Μετά το 1700 η Ρωσσία, επιδιώκοντας να καταστεί παγκόσμια υπερδύναμη, διεξήγαγε επί δύο αιώνες σειρά πολέμων εναντίον της Τουρκίας με κύριο στόχο την πρόσκτηση της Κωνσταντινουπόλεως και τον έλεγχο των Στενών.

Σταθερή πολιτική των δυτικών Μεγάλων Δυνάμεων, της Μεγάλης Βρεταννίας και αργότερα των ΗΠΑ, μέχρι σήμερα, υπήρξε να εμποδισθεί η Ρωσσία να καταλάβει τα Στενά. Γι’ αυτό και η παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία διατηρήθηκε τεχνητά στην ζωή ως ο «Μεγάλος Ασθενής», διότι η Δύση φοβόταν ότι τυχόν διάλυσή της θα διευκόλυνε την ρωσσική κάθοδο στα Στενά. Στον Ψυχρό Πόλεμο, η ένταξη της κεμαλικής Τουρκίας στο ΝΑΤΟ θωράκισε τα Στενά από τις ρωσσικές πιέσεις.

Σήμερα, η αποστασιοποίηση της Τουρκίας από την Δύση δημιουργεί στις δυτικές μεγάλες δυνάμεις ανασφάλεια σχετικά με τον έλεγχο των Στενών. Ταυτόχρονα η ρήξη της Τουρκίας με την Ρωσσία, και τα προσκόμματα που δημιουργεί η Άγκυρα στην ελεύθερη ναυσιπλοΐα διά μέσου των Στενών, που προβλέπεται από τις διεθνείς συνθήκες, επαναφέρει στην επιφάνεια μέτωπα που είχαν κλείσει εδώ και δεκαετίες. Μόνη της η Τουρκία ανοίγει τον ασκό του Αιόλου.

* Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης (Δημοσιεύθηκε στον Ελεύθερο Τύπο)

Η Νέα Πολιτική