Η συμβολή της Κρήτης στο Μακεδονικό Αγώνα

Γεώργιος Κατεχάκης Καπετάν Ρούβας 1881 – 1938

Απόσπασμα του άρθρου «Πανέλληνες Μακεδονομάχοι»
από το HISTORY  
που αλίευσε ο Γιώργος από το Ηράκλειο

.

Η ήττα της Ελλάδας στον βραχύβιο ατυχή ελληνο-τουρκικό πόλεμο του1897 προκάλεσε σοβαρές και μακροχρόνιες αναταράξεις, τόσο στην εσωτερικήζωή όσο και στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας. Στον οικονομικό τομέα επιβλήθηκε Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, στον πολιτικό στίβο πραγματοποιήθηκαν έντονες πολιτικές ζυμώσεις και κυριάρχησε ένα αντιβασιλικό ρεύμα, ενώ ο Ελληνικός Στρατός «γευόταν» το πικρό ποτήρι της ντροπιαστικής ήττας και την έντονη αμφισβήτηση από τον λαό.

Όμως αυτή η ήττα αποτέλεσε το φάρο για την αναγέννηση της χώρας και την έναρξη νέων αγώνων.

Η εξέλιξη του Κρητικού Ζητήματος εισήλθε σε μια νέα φάση, κατά την οποία η Κρήτη απέκτησε πλήρη αυτονομία που ουσιαστικά άνοιγε το δρόμο για την υλοποίηση του προαιώνιου πόθου των Κρητικών, την ένωση με τη Ελλάδα. Η αναδιοργάνωση του στρατού αποτελούσε γενική απαίτηση και γι’ αυτό άρχισε μία προσπάθεια εκσυγχρονισμού. Ιδιαίτερα στον τομέα της εκπαίδευσης και του  εφοδιασμού, σημειώθηκαν θετικές εξελίξεις, αν αναλογιστούμε τα τεράστια οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα. Αυτές οι δύο σημαντικές προσπάθειες αποτέλεσαν τη θετική πλευρά της ήττας του 1897.

Την περίοδο αυτή παρατηρείται μια έντονη δραστηριοποίηση των σλαβικών κρατών της Βαλκανικής, και ιδιαίτερα της Βουλγαρίας που επιθυμούσε διακαώς την προσάρτηση της Μακεδονίας. Η ίδρυση της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης (Ε.Μ.Ε.Ο) το 1893, η δράση ένοπλων σωμάτων κομιτατζήδων, ήδη από το 1895, και η ψευδεξέργεση του 1902, αποσκοπούσαν στην προσάρτηση της Μακεδονίας, είτε υπό τη μορφή αυτονομίας ως πρώτο στάδιο είτε απευθείας.

Η βουλγαρική εξέγερση του Ίλιντεν στις 20 Ιουλίου 1903 καταπνίγηκε από τον τουρκικό στρατό με θύματα χιλιάδες Έλληνες και καταστροφές ελληνικών χωριών.

Το επίσημο ελληνικό κράτος αδυνατούσε να ενισχύσει τον μακεδονικό ελληνισμό λόγω των σοβαρών προβλημάτων που ήταν απόρροια του πολέμου του 1897, και έτσι υιοθέτησε μια μετριοπαθή στάση απέναντι στα όμορα βαλκανικά κράτη και τις Μεγάλες Δυνάμεις. Η εξέγερση όμως του Ίλιντεν και οι θηριωδίες των βουλγαρικών και τουρκικών στρατιωτικών τμημάτων προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του ελεύθερου ελληνισμού, που άσκησε πίεση στην ελληνική κυβέρνηση για τη λήψη δραστικών και αποτελεσματικών μέτρων με σκοπό την προστασία των Ελλήνων της Μακεδονίας.

Η αναδιοργάνωση των ελληνικών προξενείων της Μακεδονίας και η επάνδρωσή τους με ικανά στελέχη του στρατού αποσκοπούσε στην αρτιότερη οργάνωση και προετοιμασία του ένοπλου αγώνα. Παράλληλα άρχισαν να συγκροτούνται αντάρτικα σώματα από την ελεύθερη Ελλάδα με επικεφαλής αξιωματικούς, στελεχωμένα από γηγενείς Μακεδόνες και εθελοντές. Από διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως η Ήπειρος, η Θεσσαλία, και κυρίως η Κρήτη, κατέφθαναν στη Μακεδονία, η παρουσία των οποίων  ανύψωσε το Μακεδονικό Ζήτημα σε εθνική υπόθεση, ξεπερνώντας τα χωροταξικά όρια της Μακεδονίας.

Οι εθελοντές αυτοί ονομάστηκαν Μακεδονομάχοι και πρωτοστάτες αυτού του κύματος εθελοντών ήταν οι Κρήτες Μακεδονομάχοι, οι οποίοι, μαζί με τους ντόπιους κατοίκους, σήκωσαν το βάρος του ένοπλου αγώνα. Δεν επρόκειτο μόνο για τους ντόπιους Κρητικούς, αλλά και για εκείνους που ζούσαν στην Αμερική, οι οποίοι άφησαν τις οικογένειες και τις περιουσίες τους για να πολεμήσουν στο πλευρό των συμπατριωτών τους. Οι αδελφοί Σπυριδογιάννη διοικούσαν το Σώμα Εθελοντών της Ομογένειας και πούλησαν τη μεγάλη περιουσία τους για να χρηματοδοτήσουν τον Μακεδονικό και Βορειοηπειρωτικό Αγώνα.

Ήδη από το 1902  ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης γράφει στον Πρωθυπουργό τότε Ζαίμη:

 «Στείλτε μου πενήντα παλικάρια, πενήντα Κρητικούς να τους ενώσω με τους δικούς μου. Θα καταρτίσω έτσι 20 Σώματα και θα μοιράσω από τον Αλιάκμονα ως το Μορίχοβο και το Μοναστήρι, τη Φλώρινα, το Όστροβο (Άρνισσα), Σέτινα, Βλάδοβο (Άγρας), Βοδενά (Έδεσσα) και Καρατζόβα. Ο καιρός είναι κατάλληλος για δράση. Ένα σωρό πρόκριτοι, ιερείς, και διδάσκαλοι είναι μυημένοι και οι οπλαρχηγοί περιμένουν ενίσχυση από την Ελλάδα. Ο ερχομός των παλικαριών από κάτω (Κρήτη) θα δώσει κουράγιο στους δικούς μου, θα εμποδίσει την αποσκίρτηση τους και θα φοβίσει τους Βουλγάρους….».

 Η απάντηση  στις 11 Ιουνίου 1903 από τον Παύλο Μελά, γράφει:

 «Οι ένδεκα Κρήτες ους σας στέλλωμεν είναι τέλειοι τύποι πολεμιστών, γενναίοι, ευφυείς, τολμηροί, αποφασιστικοί, φιλόδοξοι και έχοντες αναπτυγμένο εθνικό αίσθημα, είμαι βέβαιος ότι θα ενισχύσωσι καταπληκτικώς τον αγώνα σας».

 Η Κρήτη, λίγο πριν την έκρηξη του Μακεδονικού Αγώνα, βρισκόταν υπό καθεστώς αυτονομίας και στην εσωτερική ζωή της Μεγαλονήσου επικρατούσε ειρήνευση και ευημερία μετά από μία μακρά περίοδο συνεχών και αιματηρών επαναστάσεων (1869, 1895 και 1897). Το γεγονός αυτό όμως δεν εμπόδισε τους εμπειροπόλεμους Κρητικούς να απαρνηθούν τις εκκλήσεις του μακεδονικού ελληνισμού για να συνδράμουν στον αγώνα τους. Οι ιδιομορφίες του Μακεδονικού Αγώνα ταίριαζαν απόλυτα στον χαρακτήρα του Κρητικού πολεμιστή, αφού επρόκειτο για μία μορφή αντάρτικου αγώνα χωρίς τη συμμετοχή τακτικών στρατευμάτων. Οι συνεχείς επαναστάσεις και εξεγέρσεις κατά του Τούρκου δυνάστη δίδαξαν πολλά στον κρητικό λαό, όσον αφορά την τακτική των ανταρτών.Οι δεσμοί της Κρήτης και της Μακεδονίας έχουν τις ρίζες τους στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν ενσωματώθηκαν στον μακεδονικό στρατό οι περίφημοι για την επιδεξιότητα και τεχνική τους Κρήτες τοξότες. Και τώρα ο πολύπαθος μακεδονικός ελληνισμός, πάνω στον οποίο έχουν στραφεί τα βλέμματα ενός ολόκληρου έθνους, ζητάει τις υπηρεσίες, όχι μόνο των Κρητικών,αλλά κάθε Έλληνα που μέσα του καίει ο πόθος για την ελευθερία. Σε αυτή την πρόσκληση πρώτοι απάντησαν οι Κρητικοί, και παρά το γεγονός ότι η Κρήτη δεν είχε ενωθεί ακόμη με τη μητέρα Ελλάδα, έτρεξαν να προσφέρουν ακόμα και τη ζωή τους για να σωθεί ένα κομμάτι του ελληνισμού που κινδύνευε να αφελληνιστεί και να χαθεί.

Οι Κρητικοί, όπως και όλοι οι άλλοι εθελοντές Μακεδονομάχοι, δεν αποσκοπούσαν σε κάποιο προσωπικό όφελος ή κέρδος, ούτε ήταν μισθοφόροι, αλλά πήγαν με τη θέληση τους σ’ έναν τόπο μακριά από τον δικό τους, χωρίς εξαναγκασμούς. Γνώριζαν τί σημαίνει να είσαι υπόδουλος και να αγωνίζεσαι για να πιεις από το γλυκό νέκταρ της ελευθερίας. Ο Κρητικός λαός είναι εραστής της ελευθερίας, και αυτό που ώθησε τον απλοϊκό Κρητικό να εγκαταλείψει την οικογένεια και το σπίτι του για να πολεμήσει στη Μακεδονία, ήταν η άσβεστη φλόγα και το πάθος που καίει στην ψυχή του για την υπέρτατη ανθρώπινη αξία, την ελευθερία. Οι Κρητικοί είδαν την υπόθεση της Μακεδονίας σαν να ήταν δική τους και ένοιωσαν τα δεσμά της σκλαβιάς και της καταπίεσης να ματώνουν την ψυχή και την καρδιά τους, όπως των αδελφών τους Μακεδόνων. Η ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα κατείχε την ίδια θέση στην καρδιά του Κρητικού λαού με την απελευθέρωση του ελληνισμού της Μακεδονίας. Η επίλυση αυτών των δύο μεγάλων εθνικών υποθέσεων οδήγησαν στην αναγέννηση της Ελλάδας. Έτσι δικαιολογείται και το γεγονός ότι από τους 6000 εθελοντές Μακεδονομάχους, οι 3000 ήταν Κρητικοί και από τους τρεις γενικούς αρχηγούς οι δύο ήταν Κρητικοί.

Στις 11 Απριλίου 1903, τέσσερις Κρητικοί υπό τον Ανθυπολοχαγό Γεώργιο Τσόντο Βάρδα, επίσης Κρητικό, βρέθηκαν στο έδαφος της Μακεδονίας ως ομάδα αναγνώρισης και αποτέλεσαν τους πρωτοπόρους των Κρητικών Μακεδονομάχων. Η ομάδα του Τσόντου μετέφερε στην Αθήνα χρήσιμες πληροφορίες και έδωσε μία γενική εικόνα για την κατάσταση που επικρατούσε στη Μακεδονία. Αμέσως μετά συγκροτήθηκε μία δεύτερη 10μελής ομάδα, και πάλι μόνο από Κρητικούς, η οποία και αποτέλεσε το πρώτο ένοπλο αντάρτικο σώμα από την ελεύθερη Ελλάδα. Το ένοπλο αυτό σώμα συνενώθηκε με το σώμα του Καπετάν Βαγγέλη και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στον μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη. Από την ομάδα των δέκα Κρητικών έπεσε ο πρώτος νεκρός από τους εθελοντές Μακεδονομάχους, που ήταν ο Γεώργιος Σεϊμένης, τον οποίο είχαν συλλάβει και οδηγήσει σε μαρτυρικό θάνατο οι Βούλγαροι.

Λίγο μετά την εξέγερση του Ίλιντεν, στις 20 Ιουλίου 1903, οι άνδρες του πρώτου ένοπλου σώματος επέστρεψαν στην ελεύθερη Ελλάδα, μεταφέροντας πολύτιμες εμπειρίες που αποκόμισαν από τις συγκρούσεις τους με τους κομιτατζήδες, και αποτέλεσαν τον φάρο για τα επόμενα ελληνικά σώματα.Οι ωμότητες των Βουλγάρων και των Τούρκων κατά τη διάρκεια της εξέγερσης μετέβαλαν ριζικά την κυβερνητική πολιτική απέναντι στο ζήτημα της Μακεδονίας. Στο πλαίσιο της αρτιότερης οργάνωσης και προετοιμασίας του ένοπλου αγώνα, η ελληνική κυβέρνηση απέστειλε επιτροπή στη Δυτική Μακεδονία αποτελούμενη από τέσσερις αξιωματικούς για να εκτιμήσουν την κατάσταση. Οι αξιωματικοί συνοδεύονταν από ισάριθμους συνοδούς, από τους οποίους οι τρεις ήταν Κρητικοί. Μετά την επιστροφή των αξιωματικών στις αρχές Μαΐου 1904 οι Κρητικοί παρέμειναν στη Μακεδονία για δύο μήνες ακόμη, κοντά στους ντόπιους οπλαρχηγούς Κώττα και Βαγγέλη.

Παράλληλα, συστάθηκε το Μακεδονικό Κομιτάτο, το οποίο συντόνιζε τον αγώνα στη Δυτική Μακεδονία, ενώ το Γενικό Προξενείο Θεσσαλονίκης ανέλαβε τη διεύθυνση του αγώνα στο Βιλαέτι Θεσσαλονίκης.

Το καλοκαίρι του 1904 η εξόντωση των σωμάτων του Βαγγέλη και Κώττα κατέστησε επιτακτική την ανάγκη αποστολής αντάρτικων σωμάτωναπό την ελεύθερη Ελλάδα. Στις 18 Αυγούστου 1904, το Μακεδονικό Κομιτάτο απέστειλε ένοπλο σώμα δύναμης 14 ανδρών με επικεφαλής τον Κρητικό Ευθύμιο Καούδη και ανάμεσα τους βρισκόταν και ο Ιωάννης Σεϊμένης, αδελφός τουπρώτου νεκρού εθελοντή Μακεδονομάχου. Η τολμηρή και δυναμική δράση του σώματος του Καούδη στην περιοχή της Καστοριάς θορύβησε τους Βουλγάρους και, παρά τη συντονισμένη δράση τους, δεν μπόρεσαν, να εξοντώσουν τη μικρή,αλλά γενναία ομάδα του Κρητικού οπλαρχηγού. Παράλληλα, στις 27 και 28 Αυγούστου 1904 σώμα με επικεφαλής τον Ανθυπολοχαγό (ΠΒ) Παύλο Μελά περνάει την ελληνοτουρκική μεθόριο, σηματοδοτώντας και επίσημα την ενεργό ανάμειξη του ελληνικού κράτους στον Μακεδονικό Αγώνα.

Στις 7 Οκτωβρίου το ένοπλο σώμα του Παύλου Μελά, δυνάμεως τριάντα ανδρών, εκ των οποίων δέκα Κρητικοί, ενώθηκε με τα σώματα του Καραλίβανου και των Κρητικών Ιωάννη  Πούλακα και Γεώργιου Βολάνη, ανεβάζοντας τη δύναμη του ελληνικού σώματος στους εβδομήντα άνδρες.

Η παρουσία και η δράση αυτού του ισχυρού σώματοςπροκάλεσε τον πανικό στις συμμορίες των κομιτατζήδων και ενίσχυσε το ηθικό του ελληνικού πληθυσμού.

Στις 12 Νοεμβρίου 1904 όμως, και ενώ ο Παύλος Μελάς βρισκόταν στο χωριό Στάτιστα, προδόθηκε από πράκτορες της ΕΜΕΟ στις τουρκικές αρχές, με αποτέλεσμα τον θάνατο του και τη διάσπαση του ελληνικού σώματος.

Η είδηση του θανάτου του Παύλου Μελά συντάραξε τις καρδιές των Ελλήνων, οι οποίοι έβλεπαν πλέον τον Μακεδονικό Αγώνα ως εθνική υπόθεση, αφού διακυβεύονταν τα συμφέροντα της χώρας. Το Μακεδονικό Κομιτάτο, μετά το θάνατο του Παύλου Μελά, όρισε ως γενικό αρχηγό του αγώνα,στη Δυτική Μακεδονία, τον Κρητικό Ανθυπολοχαγό (ΠΖ) Γεώργιο Κατεχάκη, Καπετάν Ρούβας, ο οποίος πέρασε τα ελληνοτουρκικά σύνορα την 1η Νοεμβρίου 1904,επικεφαλής σώματος με δύναμη 25 ανδρών και συναντήθηκε με τα σώματα του Καούδη. Η δράση αυτών των σωμάτων στη Δυτική Μακεδονία με επικεφαλής τους Κατεχάκη και Καούδη προκάλεσε ενθουσιασμό στα ελληνικά χωριά και κέρδισαν την εμπιστοσύνη και τη συμπαράσταση των ντόπιων. Το Μακεδονικό Κομιτάτο για να ενισχύσει και να επεκτείνει τον αγώνα στη Δυτική Μακεδονία απέστειλε νέο σώμα με επικεφαλής τον Τσόντο – Βάρδα, ο οποίος ανέλαβε και την γενική αρχηγία των ελληνικών σωμάτων στο Βιλάετι Μοναστηρίου με υπαρχηγό τον Κατεχάκη. Δείγμα της προσφοράς στην προετοιμασία και στη διεξαγωγή του αγώνα, αλλά και της ικανότητας των Κρητικών ήταν το γεγονός ότι ο Τσόντος παρέμεινε γενικός αρχηγός μέχρι τη λήξη του αγώνα. Υπό την ηγεσία του εξαρθρώθηκε το δίκτυο πληροφοριών των βουλγαρικών κομιτάτων,διευκολύνοντας έτσι την κίνηση των ελληνικών σωμάτων.

 Στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία η έλλειψη προετοιμασίας και οργάνωσηςτου ένοπλου αγώνα είχε ως αποτέλεσμα να μην εξελιχθεί, κατά τα πρώτα στάδια,σε ταχείς ρυθμούς, όπως συνέβη στη Δυτική Μακεδονία. Ωστόσο, ο διορισμόςτου Λάμπρου Κορομηλά στο Γενικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης το Μάϊο του1904 σηματοδότησε την εντατικοποίηση του αγώνα σε αυτήν την περιοχή. Έτσι,οργανώνονται τα πρώτα ελληνικά αντάρτικα σώματα με επικεφαλής ντόπιους ήεθελοντές οπλαρχηγούς από την ελεύθερη Ελλάδα. Ανάμεσα τους ήταν και Κρητικοί οπλαρχηγοί, όπως οι Λεωνίδας Παπαμαλέκος και Εμμανουήλ Κατσιγάρης, ενώ παράλληλα οργανώνεται και μεταφορά οπλισμού.

Την άνοιξη του 1905 δημιουργήθηκε στη Βουλιαγμένη, με πρωτοβουλίατου Μακεδονικού Κομιτάτου, ειδικό κέντρο για τη συγκρότηση και εκπαίδευσητων σωμάτων με προορισμό τη Μακεδονία. Το πρώτο σώμα που εκπαιδεύτηκεήταν του Κρητικού οπλαρχηγού Ιωάννη Νταφώτη, δύναμης 80 ανδρών. Ωστόσο,απέτυχε να εγκατασταθεί στην περιοχή της Νιγρίτας, όπου είχε περιορισμό, γιατίτο εντόπισαν εύκολα οι τουρκικές αρχές, λόγω της μεγάλης δύναμης του και τουόγκου των μεταφορικών μέσων.

Στο μεταξύ στις 10 Μαρτίου 1905 ξέσπασε στηνΚρήτη η επανάσταση του Θέρισου με επικεφαλής τους Ελευθέριο Βενιζέλο,Κων/νο Φούμη και Κων/νο Μάνο, εξαιτίας της άστατης πολιτικής κατάστασηςπου επικρατούσε στη Μεγαλόνησο, λόγω του αδιέξοδου στο οποίο είχε περιέλθειτο Κρητικό Ζήτημα και της παράτασης του αρμοστειακού καθεστώτος.

 Στις 15 Απριλίου 1905, ισχυρό σώμα δύναμης 115 ανδρών με επικεφαλής τονΥπολοχαγό (ΠΖ) Νικόστρατο Καλομενόπουλο, με το ψευδώνυμο Νίδας, από τοΑμάρι Ρεθύμνου πέρασε τα ελληνοτουρκικά σύνορα, αλλά κατόπιν βουλγαρικήςπροδοσίας δέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση από ισχυρές τουρκικές δυνάμεις, μεαποτέλεσμα τη διάλυση του ελληνικού σώματος και τη σύλληψη του Καλομενόπουλου και 45 ανδρών του. Μετά από τρία χρόνια φυλάκισης στοΜοναστήρι, ο Καλομενόπουλος δραπέτευσε, για να προσφέρει και πάλι τις υπηρεσίες του.

Συνεχώς νέα σώματα κατέφθαναν στη μακεδονική γη μεεπικεφαλής Κρητικούς οπλαρχηγούς, όπως ο Γεώργιος Δικώνυμος Μακρής, τουοποίου η δράση στη Φλώρινα ανάγκασε τους Τούρκους να τον καταδιώκουνασταμάτητα. Σε ολόκληρη τη Δυτική Μακεδονία τα σώματα του Τσόντου, του Βολάνη, του Γυπάρη, και άλλων Κρητικών Μακεδονομάχων συνέχισαν τη δράση τους παρά τις συνεχείς βουλγαρικές προδοσίες και μέχρι το τέλος του 1905 οι ελληνικές θέσεις στην περιοχή είχαν σταθεροποιηθεί.

Στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία ο αγώνας επεκτάθηκε με γοργούς ρυθμούς και από τιςαρχές του 1906 τοποθετήθηκε γενικός αρχηγός στην περιοχή της Νάουσας οΑνθυπολοχαγός (ΠΖ) Γεώργιος Κατεχάκης (με το ψευδώνυμο Ρούβας), καιανέλαβε την αρχηγία πέντε σωμάτων, από τα οποία τα τρία διοικούσαν Κρητικοί. Νέες ενισχύσεις κατέφθασαν στην περιοχή με επικεφαλής τον Κρητικό οπλαρχηγό Εμμανουήλ Μπενή, ο οποίος ανέπτυξε αξιόλογη δράση στη λίμνη των Γιαννιτσών, που αποτέλεσε το επίκεντρο των επιχειρήσεων για το 1906.

Παρά τις διαφωνίες και τις εσωτερικές έριδες για τη γενική διεύθυνση του αγώνακαι τις πιέσεις που ασκούσαν οι Μεγάλες Δυνάμεις στην ελληνική κυβέρνηση γιατην απαγόρευση αποστολής νέων σωμάτων στη Μακεδονία, η δράση τωνελληνικών σωμάτων συνεχίστηκε αμείωτη κατά σε ολόκληρη τη Μακεδονία τοέτος 1907.Η συμβολή των Κρητικών δεν περιορίστηκε μόνο στο καθαρά ένοπλο αγώνα,αλλά επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς, όπως στην οργάνωση δικτύουπληροφοριών σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας. Χαρακτηριστικό είναι τοπαράδειγμα του Ιωάννη Νιδάκη, ο οποίος οργάνωσε ένα άριστο δίκτυοπληροφοριοδοτών και ένα σύστημα κρυπτών στην περιοχή της Φλώρινας, που έδινε τη δυνατότητα στα ελληνικά σώματα να κινούνται και να δρουν χωρίς να εντοπίζονται από τις τουρκικές αρχές και τις βουλγαρικές συμμορίες.

 Η ενίσχυση των ελληνικών σωμάτων συνεχίστηκε και κατά το έτος 1908,με αποτέλεσμα την εκτόπιση των βουλγαρικών συμμοριών από χώρο της Μακεδονίας. Στις 11 Ιουλίου 1908, το κίνημα των Νεότουρκων κατά του αυταρχικού καθεστώτος του Αβδούλ Χαμίτ Β΄ έθεσε τέλος στο μακροχρόνιο και εξοντωτικό, αλλά νικηφόρο για τα ελληνικά όπλα Μακεδονικό Αγώνα. Παρά τηναμνηστία που δόθηκε στους ένοπλους αγωνιστές, ορισμένα μόνο από τα ελληνικά σώματα κατέθεσαν και τυπικά τον οπλισμό τους, ενώ όσοι είχαν έλθειαπό την ελεύθερη Ελλάδα, επέστρεψαν χωρίς να παρουσιαστούν στις αρχές.Χαρακτηριστικό παράδειγμα της περηφάνιας που διέκρινε τους Μακεδονομάχουςήταν το σώμα δύναμης 140 ανδρών με επικεφαλής τους Κρητικούς Βολάνη,Μακρή και Καραβίτη, και τους Τσίτσο και Μπραγιάννη, το οποίο κινήθηκε συντεταγμένο μέχρι το Μοναστήρι και αφού ύψωσε τις ελληνικές σημαίες,πέρασε τα ελληνοτουρκικά σύνορα χωρίς να παραδώσει τον οπλισμό του.

Ο επικός αγώνας για τη Μακεδονία ανύψωσε το φρόνημα τουμακεδονικού ελληνισμού, και αναπτέρωσε το ηθικό και την ψυχή των ελεύθερωνΕλλήνων. Οι εθελοντές Μακεδονομάχοι, και ιδιαίτερα οι Κρητικοί συνέβαλανκαθοριστικά στην επιτυχή έκβαση αυτού του αγώνα που αποτέλεσε σταθμό στηνιστορία του Ελληνικού Έθνους. Το μεγαλύτερο φόρο αίματος στο βωμό τηςελευθερίας, μετά τη Μακεδονία, πλήρωσε η Κρήτη, αφού από τους 2000 νεκρούςΜακεδονομάχους, οι 700 ήταν Κρητικοί. Ο Μακεδονικός Αγώνας προετοίμασε το έδαφος για τους Βαλκανικούς Αγώνες 1912 – 1913 που έκριναν την τύχη του ελληνισμού της Μακεδονίας.

Πηγή:HISTORY