Κρητική διάλεκτος
Posted by Μέλια στο 25 Οκτωβρίου, 2013
Του Νίκο Κοντοσόπουλου
Η Κρητική διάλεκτος είχε όλα τα προσόντα για να εξελιχθεί σε Κοινή Νεοελληνική (λεξιλογικό πλούτο, συνθετική και παραγωγική ικανότητα, εκφραστικότητα), όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, για δύο περίπου αιώνες, τα λογοτεχνικά της έργα ήταν σχεδόν τα μοναδικά πανελλήνια λαϊκά αναγνώσματα. Η ιστορική ωστόσο συγκυρία δεν στάθηκε ευνοϊκή.
Έτσι παρέμεινε διάλεκτος, αλλά πάντως η μακροβιότερη στον ελλαδικό χώρο και η σημαντικότερη λόγω της αρχαϊζουσας συντηρητικής μορφής της, για όσους μελετούν την ιστορία της γλώσσας μας. Έξω από τα όρια της Κρήτης, η διάλεκτος μιλιέται ακόμη στο χωριό Χαμιδιέ της Συρίας, καθώς και από τους μουσουλμάνους κρητικούς που εγκαταστάθηκαν το 1923 στα παράλια κυρίως της Μικράς Ασίας.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η ευφωνία της διαλέκτου, που οφείλεται αφενός στον νότιο φωνηεντισμό (τα φωνήντα μένουν απαθή) και αφετέρου στην αποφυγή δυσπρόφερτων συμφωνικών συμπλεγμάτων (αθός = ανθός, άθρωπος = άνθρωπος). Ανεπιτυχείς είναι οι προσπάθειες μη κρητικών να μιμηθούν τον μουσικότατο επιτονισμό της διαλέκτου.
Ο λεξιλογικός πλούτος είναι μεγάλος. Πολλές κρητικές λέξεις δεν απαντούν στην Κοινή Νεοελληνική ή απαντούν σε άλλες σημασίες: κουζουλός (παλαβός), ζάλο (βήμα), πράμα (τίποτε), πυρόβολος (αναπτήρας). Πάμπολλοι είναι και οι αρχαϊσμοί: αμπώθω (αρχ. απωθώ), ρέγομαι (αρχ. ορέγομαι), χοχλιός (αρχ. κοχλίας), καθώς και τα βυζαντινά κατάλοιπα: σπολλάτη (εις πολλά έτη). Υπάρχουν φυσικά και δάνεια κυρίως από τα ιταλικά (φιλιότσος, στιβάνι) και τα τουρκικά (ντελικανής, μπεγίρι = άλογο)
Που παντρευτεί πολλά μική και γεροντάκι παίρνει,»φωθιά» του λέει, «καίγομαι», κι αυτός νερό τση φέρνει.
Αλλο χορό δε ρέγομαι μόνο το πεντοζάλη,
που πάει τρία ζάλα ομπρός και δύο γιαγέρνει πάλι.
Έπιασε η νύφη το χορό και κάμετέ τση τόπο
κι αντιλαμψίδες έριξε στη μέση των αθρώπω.
Σελλάτο βούι αγόραζε και γάιδαρο καμπούρη
γυναίκα λιανοκάμωτη και χοίρο μακρομούρη.
Ολοι με λένε κουζουλό μα ‘γω καλά κατέχω,
όντε πινώ τρώγω ψωμί κι όντε νυστάζω θέτω.
Ωσάν το σφακολούλουδο στη γυροποταμίδα
ετσά τονε η μούρη τση, οψές οπού την είδα.
Πηγή: SADENTREPESE
.
ΑΒΕΡΩΦ 
γιωργος ηρακλειο said
Φρόνιμοι και νοικοκυραίοι
δεν ζουν στον Ψηλορείτη
oι κουζουλοί την κάμανε
αθάνατη την Κρήτη
ΜΑΡΙΑ said
«Ανεπιτυχείς είναι οι προσπάθειες μη κρητικών να μιμηθούν τον μουσικότατο επιτονισμό της διαλέκτου.»
Μήν τό λέτε…μήν τό λέτε….ἔχουμε ΤΟΝ δάσκαλο,στό καράβι…ΚΑΙ μέ ISO…. 😉
Μέλια said
«Νησί με πέντε γράμματα γνωστό εις τον πλανήτη
για την φιλοξενεία σου λεβεντογέννα Κρήτη»
ΚΡΗΤΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Λέξεις από την Κρητική διάλεκτο.
Πολιτιστικός Σύλλογος Δαφνών
http://www.winefest-dafnes.gr/lexilogio_kritis.htm
γιωργος ηρακλειο said
γεια σας ωρε κοπέλια τσε κοπελιές,,
α δε με κουζουλάνετε εδα δε θα κουζουλαθώ ποθές,,
μα,,ηντα θωρώ,,,έχουμε τσε φροντιστήριο επαε τσε μάλιστα απο τση Δαφνές 😆
αφιερωμένο στην παρέα μου,,στο Αβερωφ
Δε παω ΄γω με του καιρού
τα ζάλα,,και συνήθειες
μα ζω στον κόσμο που εφτιαξα
και στη δικές μου αλήθειες
Δεσμούς πατροπαράδοτους
ο χρόνος δε τση φθείρει
τουτος ο κόσμος που θωρείς
στέκει για ΄να χατίρι
Οσα συμβαίνουν γύρω μου
με κάνουνε κομματια
μα,,δε μπορώ να τονέ δω
τον κόσμο μάλλα μάτια
Ήθελα να΄χα τη δύναμη
το κόσμο να γκρεμίσω
κι΄ενα καινούργιο τσ΄ανθρωπιάς
και τση τιμής να χτίσω
ΜΑΡΙΑ said
Δέν ξέρω τίποτα…σιδέρωσα τήν ποδιά…κολλάρισα τόν γιακᾶ…καί εἶμαι ἕτοιμη,γιά τά μαθήματα…
Πῆρα καί καινούργιες κιμωλίες….καθάρισα τόν πίνακα…..ἄαααα…..σοῦ ἔκρυψα καί τήν βέργα…. 😉
γιωργος ηρακλειο said
γεια σου αγαπητή μου συντέκνισσα,,
σε καμάρωνα τώρα ,,εδω διπλά στον «Σημαιοστολισμό»,,,
μπράβο σου,,,,
εε,,οσο για τα μαθήματα,,αυτά παρέχονται δωρεάν και με αγάπη,,ολοι επαέ είμαστε μαθητές,,μαθαίνουμε να συνεχιζουμε να είμαστε άνθρωποι,,να αγαπάμε,,και να ζούμε όπως μας ορίζει η γενιά μας,,ως Ελληνες
αφιερωμένο στην συντέκνισσα μου
ΜΑΡΙΑ said
Ἅχ ἡ ΕΛΛΑΔΑ μας…ἡ ὅμορφη…ἡ ἔνδοξη….ἡ χιλιοπροδομένη….
Θά συνέχιζα τό ἀφιέρωμα,ἀλλά μέ διέκοψε τό τρελλό σκυλί….μιά μέ τήν οὐρά…πᾶνε τά καλώδια…
γιωργος ηρακλειο said
χεχε
λύκος,αν θυμάμαι καλα
ΜΑΡΙΑ said
Ναί…τό παλιοτόμαρο…
Μέλια said
ΜΑΡΙΑ said
Ναί…ναί…τόσο μινιόν,εἶναι… 🙄
Μέλια said
77 καλλιτέχνες, 40 διαφορετικά σημεία της Αττικής και ένα αριστούργημα της ελληνικής λογοτεχνίας,
ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ
Του Κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνου
Και του τροχού που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνου,
Και των αρμάτω οι ταραχές, έχθρητες και τα βάρη,
Του Έρωτα η μπόρεση και της φιλιάς η χάρη,
Ετούτα μ’εκινήσασι τη σήμερον ημέρα
ν’αναθιβαλω και να πω τα κάμαν και τα φέρα
Τότες μια άγάπη μπιστική στον κόσμο έφανερώθη
Κ’εγράφτη μέσα στην καρδιά κι ουδέ ποτέ τση έλειώθη.
Και με τιμή ήταν (ήσαν) δυό κορμιά στου πόθου το καμίνι
Και κάμωμα πολλά ακριβό σ’ έτοιους καιρούς εγίνη
Ήκουσες Αρετούσα μου τα θλιβερά μαντάτα,
Που ό κύρης σου μ’ έξόρισε στης ξενιτιάς τη στράτα;
Τέσσερεις μέρες μοναχάς μου’δωκε ν’ανιμένω
Κι άπόκει να ξενίτευτώ,πολλά μακρά να πηαίνω
Και πως να σ’ άποχωριστώ και πως να σου μακρύνω
Και πως να ζήσω δίχως σου στον ξορισμόν έκείνο;…..
γιωργος ηρακλειο said
γεια σου Μελια ,,Καπετανα μας
Μέλια said
Χελόοοοοοοοοου!!!!!
γιωργος ηρακλειο said
EPΩTOKPITOΣ
Λέγει της ο Pωτόκριτος· «Ήκουσες τα μαντάτα,
που ο Kύρης σου μ’ εξόρισε σ’ τση ξενιτιάς τη στράτα;
K’ εφάνη του κ’ εσφάγηκεν ο-γι’ αφορμή εδική μου, 1355
σαν ήμαθε την προξενιάν, που’κουσε του Γονή μου.
K’ έτοιας λογής εμάνισε, τόσο βαρύ του φάνη,
κι ο Kύρης μου απ’ την πρίκαν του λογιάζω ν’ αποθάνει.
Tέσσερεις μέρες μοναχάς μου’δωκε ν’ ανιμένω,
κι απόκει να ξενιτευτώ, πολλά μακρά να πηαίνω. 1360
Kαι πώς να σ’ αποχωριστώ, και πώς να σου μακρύνω,
και πώς να ζήσω δίχως σου στο χωρισμόν εκείνο;
Eσίμωσε το τέλος μου, μάθεις το θες, Kερά μου,
στα ξένα πως μ’ εθάψασι, κ’ εκεί’ν’ τα κόκκαλά μου.
Kατέχω το κι ο Kύρης σου γλήγορα σε παντρεύγει, 1365
Pηγόπουλο, Aφεντόπουλο, σαν είσαι συ, γυρεύγει.
Kι ουδέ μπορείς ν’ αντισταθείς, σα θέλουν οι Γονείς σου
νικούν την-ε τη γνώμη σου, κι αλλάσσει η όρεξή σου.
204″Mιά χάρη, Aφέντρα, σου ζητώ, κ’ εκείνη θέλω μόνο,
και μετά κείνη ολόχαρος τη ζήση μου τελειώνω. 1370
Tην ώρα που αρραβωνιαστείς, να βαραναστενάξεις,
κι όντε σα νύφη στολιστείς, σαν παντρεμένη αλλάξεις,
ν’ αναδακρυώσεις και να πεις· «Pωτόκριτε καημένε,
τά σου’ταξα λησμόνησα, τό’θελες πλιό δεν έναι.»
Kι όντε σ’ Aγάπη αλλού γαμπρού θες δώσεις την εξά σου, 1375
και νοικοκύρης να γενεί στα κάλλη τσ’ ομορφιάς σου,
όντε με σπλάχνος σε φιλεί και σε περιλαμπάνει,
θυμήσου ενός οπού για σε εβάλθη ν’ αποθάνει.
Θυμήσου πως μ’ επλήγωσες, κ’ έχω Θανάτου πόνον,
κι ουδέ ν’ απλώσω μου’δωκες σκιάς το δακτύλι μόνον. 1380
Kαι κάθε μήνα μιά φορά μέσα στην κάμερά σου,
λόγιασε τά’παθα για σε, να με πονεί η καρδιά σου.
Kαι πιάνε και τη σγουραφιάν, που’βρες στ’ αρμάρι μέσα,
και τα τραγούδια, που’λεγα, κι οπού πολλά σου αρέσα’,
και διάβαζέ τα, θώρειε τα, κι αναθυμού κ’ εμένα, 1385
που μ’ εξορίσανε ο-για σε πολλά μακρά στα ξένα.
Kι όντε σου πουν κι απόθανα, λυπήσου με και κλάψε,
και τα τραγούδια που’βγαλα, μες στη φωτιάν τα κάψε,
για να μην έχεις αφορμήν εις-ε καιρόν κιανένα,
πλιό σου να τ’ αναθυμηθείς, μα να’ν’ λησμονημένα. 1390
«Παρακαλώ, θυμού καλά, ό,τι σου λέγω τώρα,
κι ο-γλήγορα μισεύγω σου, κ’ εβγαίνω από τη Xώρα.
Kι ας τάξω ο κακορίζικος, πως δε σ’ είδα ποτέ μου,
μα ένα κερί-ν αφτούμενον εκράτουν, κ’ ήσβησέ μου.
Mα όπου κι αν πάγω, όπου βρεθώ, και τον καιρόν που ζήσω, 1395
τάσσω σου άλλη να μη δω, μουδέ ν’ αναντρανίσω.
Kάλλιά’χω εσέ με Θάνατον, παρ’ άλλη με ζωή μου,
για σένα εγεννήθηκε στον Kόσμον το κορμί μου.
γιωργος ηρακλειο said
http://erotokritos.users.uth.gr/erotokritos.htm#%CE%95%CE%BD%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1_%CE%91
ΜΑΡΙΑ said
Ὅλοι καλοί,ἀλλά ὁ Ξυλούρης….μοναδικός!!!
ΜΑΡΙΑ said
Ὥφουυυυυύ…βγάλανε μαντινάδα γιά τόν σύντεκνό μου….Πάααααναζιιιιιιιιία μου….
τον συντεκνο μου χαιρετω
και τον καλησπεριζω
που απο δικους και συγγενεις
δεν τον εξεχωριζω
γιωργος ηρακλειο said
εδάς,,,με κουζουλάνατε ,,ντίπι
ευχαριστώ,,τιμή μου
γιωργος ηρακλειο said
εβιβα μας
ΜΑΡΙΑ said
Τί λές καλέ…ἀφοῦ ἐμεῖς ἱδρύσαμε τό: synteknos fun club….. 😆 😆 😆 😆 😆
ΜΑΡΙΑ said
Ἐβίβαααα….
Δέν μπορῶ νά βάλω φωτογραφίες,τελευταίως..
ΜΑΡΙΑ said
Ἀλλά βρῆκα ἄλλη μέθοδο 😉
Όποιος δε χορεύει και δε γλεντά
και τη ρακή δεν πίνει,
ίντα τη θέλει τη ζωή
να τονε βασανίζει
Φαίη said
πυρόβολος (αναπτήρας)
χαχαχααχχ
Δωσ’ μου έναν πυροβόλο!!
ΜΑΡΙΑ said
Δηλ. ὁ Πυροβολάκης….εἶναι Ἀναπτηράκης;;;;;;;;;;;;;;
Φαίη said
🙂
γιωργος ηρακλειο said
😆
ΜΑΡΙΑ said
Δέν πᾶμε γιά ὕπνο,χρυσούλια μου;;;;;;
Ἄντε καί καλό ξημέρωμα νἄχουμε…ὕπνο ἐλαφρύ…ὄνειρα γλυκαααααά…
Μέλια said
Καληνύχτα και ύπνον ελαφρύ!!
γιωργος ηρακλειο said
καλη σου νύχτα συντέκνισσα
ακολουθώ οδηγίες για ταβλάρισμα,,πάω πλαγιομετωπικά μετα ελιγμών προς μαξιλάρι μεριά,,,
τη ταχυτέρου με το καλό θα γιαγείρουμε επαέ να πούμε τση αθιβολές μας
καλό ξημέρωμα αδέρφια
Μέλια said
Καλή μας νύχτα
και καλό ξημέρωμα ο Θεός μαζί μας….
Σουλιώτης said
🙂 🙂 🙂