Καταζητείται: Ένα θαύμα στην Ελλάδα

άρθρο του Paul E. Porter
στο Collier’s Weekly της 20ης Σεπτεμβρίου 1947

.

Σήμερα, μια σχεδόν ξεχασμένη Αμερικανική αποστολή πρέπει είτε να πραγματοποιήσει ένα θαύμα είτε να αποτύχει. Το θαύμα είναι η διάσωση της Ελλάδος από την οικονομική αποσύνθεση και την εισβολή του κομμουνισμού.

Ο αγώνας για τη διάσωση της Ελλάδος μόλις τώρα αρχίζει. Η ανακοίνωση των σχεδίων γι αυτή τη διάσωση δεν επαρκεί. Αυτά που θα συμβούν στην Ελλάδα αυτό το μήνα και τον επόμενο, είναι απείρως πιο σημαντικά από τις συζητήσεις που προκάλεσαν τα πρωτοσέλιδα του Τύπου τον περασμένο Μάρτιο και Απρίλιο.

Τον περασμένο Ιανουάριο, ταξίδευσα στην Ελλάδα ως επικεφαλής μίας αποστολής με σκοπό την υποβολή εκθέσεων σχετικά με την οικονομική κατάσταση και με τον καθορισμό της απαραίτητης για την επιβίωση του Ελληνικού Έθνους  εξωτερικής βοήθειας. Γνωρίζω από πρώτο χέρι τις πολυπλοκότητες και τις αποθαρρυντικές συνθήκες που σήμερα αντιμετωπίζουν ο Dwight Griswold και η Αμερικανική Αποστολή Βοηθείας στην Ελλάδα και πιστεύω ακράδαντα ότι ο Αμερικανικός λαός θα πρέπει να γνωρίζει επακριβώς ποιές είναι αυτές οι συνθήκες.

Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού μου στην όμορφη Ελληνική ύπαιθρο, ένας χωρικός με τον οποίο συνομίλησα χαρακτήρισε την Ελληνική Εθνική Ψύχωση: Ήταν ένας κουρασμένος και αποθαρρυμένος άνθρωπος, πρόωρα γερασμένος, το πρόσωπό του γραμμωμένο και ρυτιδιασμένο, τα χέρια του σε μια χειρονομία βουβής απελπισίας.
«Τέσσερις φορές στη ζωή μου, το σπίτι μου έχει καταστραφεί», μου είπε, «από τους τούρκους, τους βούλγαρους, τους ναζί και τους αντάρτες. Για ποιο λόγο να το ξαναχτίσω»;

Η απελπισία του χωρικού χαρακτηρίζει ολόκληρη την Ελλάδα. Το σύνολο της χώρας, από την κορυφή ως τη βάση, βρίσκεται στο έλεος της φαιάς, μονότονης, βαθιάς έλλειψης πίστης στο μέλλον, μιας έλλειψης πίστης που προς το παρόν παράγει απλή αδράνεια. Από τους μεγάλους κατασκευαστές κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων στην Αθήνα, εώς τους μικρούς καταστηματάρχες και βιοτέχνες στο βορειότερο τμήμα της Μακεδονίας, οι άνθρωποι έχουν παραλύσει από την αβεβαιότητα και το φόβο.

Οι επιχειρηματίες δεν θα επενδύσουν, οι καταστηματάρχες δεν θα αποθηκεύσουν προμήθειες, οι χωρικοί δεν θα επισκευάσουν τα κατεστραμμένα σπίτια τους. Ένας κρατικός υπάλληλος μου είπε ότι 150.000 σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς στην Ελλάδα (σ.Π/Β: προφανώς κατά τη διάρκεια της κατοχής) και ότι μόνο 1.300 είχαν ξαναχτιστεί το 1946.

Η πιο καταθλιπτική εμπειρία μου στην Ελλάδα ήταν μια επίσκεψη στα Καλάβρυτα, στο Lidice της Ελλάδος (σ.Π/Β: πρόκειται για το Τσέχικο χωριό, όπου οι ναζί εκτέλεσαν ολόκληρο τον ανδρικό πληθυσμό και το έκαψαν το 1942). Σε αυτό το χωριό, ψηλά, σε ένα στενό φαράγγι κοντά στον Κόλπο της Κορίνθου, το Δεκέμβριο του 1943 μια μικρή ομάδα Ελλήνων αντιστασιακών έστησαν ενέδρα σε μια διμοιρία των ναζιστικών στρατευμάτων κατοχής. Τα γερμανικά αντίποινα ήταν μια απίστευτη πράξη τρόμου και βαρβαρότητας: Οι 1.200 άνδρες του χωριού οδηγήθηκαν σε ένα ψηλό ξέφωτο, απ’ όπου εξαναγκάστηκαν να παρακολουθήσουν τα σπίτια και τα καταστήματά τους να καίγονται. Όταν η πυρκαγιά έφθασε στο αποκορύφωμά της και οι Έλληνες προσπάθησαν να ξεφύγουν από τους φρουρούς τους, κρυμμένα πολυβόλα κατέσφαξαν τους περισσότερους απ’ αυτούς.

Εν τω μεταξύ, οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά συγκεντρώθηκαν στο μεγαλύτερο κτίριο του χωριού, ένα σχολείο. Ήταν το τελευταίο που έκαψαν οι ναζί. Ο θρύλος αφηγείται πως οι κραυγές των γυναικών και των παιδιών ήταν τόσο αβάσταχτες για έναν αυστριακό αξιωματικό, ώστε αυτός πυροβόλησε την κλειδαριά. Απελευθερωμένοι από το πυρπολημένο σχολείο, οι επιζώντες κατέφυγαν στους λόφους και επέστρεψαν αργότερα εκείνο το βράδυ για να συλλέξουν τους σωρούς των ανδρών και να τους θάψουν στο νεκροταφείο του χωριού.

Η σημερινή απελπισία στην Ελλάδα είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας, καθώς ολόκληρο το πρόγραμμά της βοήθειάς μας προς αυτή βασίζεται στην υπόθεση ότι οι άνθρωποι θα κατορθώσουν να ξεφύγουν από την επικρατούσα αδράνεια. Το ποσό της εξωτερικής βοήθειας δεν επαρκεί για να κάνει το μέλλον σημαντικά διαφορετικό από το παρελθόν.

Κατά τη διάρκεια του 1946, η Ελλάδα έλαβε περίπου 330 εκ.$ από την UNRRA (σ.Π/Β: η υπηρεσία του ΟΗΕ για την ανακούφιση των θυμάτων πολέμου) και τους βρετανούς. Η δική μας βοήθεια των 350 εκ.$ μόλις που υπερβαίνει αυτό το ποσό. Και, την ίδια στιγμή, εμπιστευόμαστε την ικανότητα των Ελλήνων να υπερδιπλασιάσουν τις εξαγωγές τους. Έτσι, χωρίς ταυτοχρόνως να έχουμε απελευθερώσει ένα χρηματικό ποσό για χρήση στην Ελλάδα, επιχειρούμε σε εξαιρετικά στενά περιθώρια. Στην πραγματικότητα, μπορεί σύντομα να γίνει εμφανές ότι οι εκτιμήσεις των 350 εκ.$ που υπέβαλε η ομάδα μου είναι πολύ συντηρητικές κι ότι ενδέχεται να υπάρξει ανάγκη για επιπλέον πόρους.

Ο κ. Griswold θα διαπιστώσει πως οι συνθήκες έχουν επιδεινωθεί ραγδαία από την πρώτη αποστολή που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Ιανουάριο. Έκτοτε έχει εκδηλωθεί μια εκτεταμένη ξηρασία, η οποία μείωσε σημαντικά την τοπική παραγωγή σιτηρών. Η στρατιωτική δραστηριότητα έχει ενταθεί. Και το δικό μας επίπεδο τιμών έχει αυξηθεί για να επισκιάσει την αξία των δολαρίων που έχει διαθέσει το Κογκρέσσο. Το δάνειο των 350 εκ.$ δεν θα έχει τα αποτελέσματα που ελπίσαμε και προγραμματίσαμε.

Στην καλύτερη περίπτωση θα επιτύχουμε το ελάχιστο επίπεδο της ανασυγκρότησης. Στη χειρότερη, ενδέχεται να δυσκολευτούμε να διατηρήσουμε ένα επίπεδο αξιοπρεπούς διαβίωσης.

Αν η αποστολή μας είναι ο τερματισμός αυτής της βαθιάς αίσθησης Εθνικής απόγνωσης, θα πρέπει να επιλύσουμε δύο προβλήματα: Τον εμφύλιο πόλεμο και τη σημερινή κυβέρνηση.

Μια χειμωνιάτικη ημέρα στη Μακεδονία, καθώς στεκόμουν στην όχθη ενός ποταμού, εκατοντάδες χήνες εμφανίστηκαν ξαφνικά μέσα απ’ τα σύννεφα να πετούν χαμηλά σε σχηματισμό και να κρώζουν άγρια. Παρατήρησα επιπόλαια σε έναν Έλληνα που στεκόταν δίπλα μου, πως πρέπει να έχει πολύ καλό κυνήγι στη Μακεδονία. Μου απάντησε θλιμμένα, πως «Οι άνθρωποι είναι πολύ απασχολημένοι να πυροβολούν ο ένας τον άλλο σε αυτό το μέρος του κόσμου και δεν τους περισσεύει χρόνος για χήνες».

Όσο συνεχίζεται αυτή η πνευματική κατάσταση, οι προοπτικές για οικονομική ανασυγκρότηση είναι αμυδρές. Είναι αδύνατον να αφιερωθείτε στην επισκευή αποβάθρων, στο χτίσιμο γεφυρών και στη συντήρηση δρόμων, όταν είναι πολύ πιθανό να πυροβοληθείτε πισώπλατα ανά πάσα στιγμή.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο για την ανοικοδόμηση της Ελλάδος είναι η συνέχιση του εμφυλίου πολέμου. Δεν μπορεί να υπάρξει μόνιμη λύση του οικονομικού μέλλοντος της Ελλάδος έως ότου η παρούσα στρατιωτική επιβάρυνση μειωθεί και έως ότου τα χρήματα και οι άνδρες απελευθερωθούν προς παραγωγικούς σκοπούς. Δεν μπορεί να υπάρξει μόνιμη λύση της ψυχολογικής παράλυσης στην Ελλάδα εώς ότου εξοντωθεί η απειλή της εξωτερικής επιθετικότητας.

Είμαι πεπεισμένος ότι οι Ρώσσοι το γνωρίζουν αυτό καλύτερα από εμάς. Οι κομμουνιστές γνωρίζουν ότι η αναβίωση του αντάρτικου θα μας βάλει «στο μάτι του κυκλώνα» στην Ελλάδα, γι αυτό κάνουν υπερωρίες προκειμένου να επιτευχθεί αυτή η αναβίωση. Αυτός κατά τη γνώμη μου είναι ο λόγος που ο εκπρόσωπος της Ρωσσίας στον ΟΗΕ Αντρέι Γκρομίκο, άσκησε βέτο στην πρόταση των ΗΠΑ για την ανάπτυξη μίας ημί – μόνιμης ειρηνευτικής δύναμης στα Βαλκανικά σύνορα. Διαφαίνεται πως πολύ απλά, η ΕΣΣΔ δεν θέλει ειρήνευση στα Βαλκανικά σύνορα, καθώς μιά τέτοια ειρήνευση θα είναι μια σχεδόν απαραίτητη προϋπόθεση της επιτυχίας της Αμερικής στην προσπάθειά της να βοηθήσει να επιτευχθεί η Ελληνική οικονομική ανάκαμψη.

Εξ αυτού, τίθεται το ζήτημα της Ελληνικής κυβέρνησης. Προφανώς  οφείλουμε να εγκαθιδρύσουμε το σύνολο των εργαλείων με τα οποία εργαζόμαστε, μέσω του παρόντος καθεστώτος. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε με την ανάθεση εργασιών σε μια νέα (πολιτική) ομάδα. Η υϊοθέτηση τέτοιων πρακτικών, θα αντικρουόταν με τα αποτελέσματα που θέλουμε να επιφέρουμε στην Ελλάδα και αλλού. Επιπλέον, μία ωμή παρέμβαση αυτού του είδους θα παρείχε ισχυρά πυρομαχικά στη Σοβιετική προπαγάνδα που σχετίζεται με τον Αμερικανικό Ιμπεριαλισμό. Μπορούμε όμως -και οφείλουμε- να κάνουμε κάτι για να γίνουν πιό αποτελεσματικά αυτά τα εργαλεία.

Το πιο σημαντικό από αυτά τα εργαλεία είναι η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση. Ο αείμνηστος Βασιλεύς Γεώργιος της Ελλάδος, στην πρώτη συνομιλία μου μαζί του, αναφέρθηκε σε πολλούς δημοσίους υπαλλήλους χαρακτηρίζοντάς τους «άμαχους ακόλουθους στρατευμάτων» (σ.Π/Β: πλησιέστερα σε «κομματικούς οπαδούς») και «πολιτικούς του καφενείου» και περιέγραψε το σύνολο των δημοσίων υπηρεσιών ως ένα είδος συνταξιοδοτικού συστήματος για τις πολιτικές κλίκες. Ήταν σκληρά λόγια, αλλά όχι αδικαιολόγητα: Η δημόσια διοίκηση είναι υπερ – εκτεταμένη, κακοπληρωμένη και ανήθικη. Οι χαμηλοί μισθοί έχουν αυξηθεί με ένα εντελώς παράλογο σύστημα επιπλέον επιδομάτων, με το οποίο κάποιοι δημόσιοι υπάλληλοι πιθανώς να πληρώνονται τέσσερις φορές τη βασική τους αμοιβή.

Συγχρόνως, ο μισθός της πλειονοψηφίας εξ αυτών δεν επαρκεί για ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβιώσεως. Πολλοί εξαναγκάζονται να συμπληρώσουν το μισθό τους, αναλαμβάνοντας άλλες εργασίες εκτός δημοσίου τομέα. Φανταστείτε τις επιπτώσεις στην Ουάσιγκτον, εάν υπάλληλοι κρατικών υπηρεσιών εργαζόταν υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης για λογαριασμό τοπικών δικηγόρων, εκπροσώπων συμφερόντων ή βιομηχάνων. Η περιέργως ολιγόωρη εργάσιμη εβδομάδα – συνήθως 33 πρωινές μόνο ώρες, για 6 ημέρες την εβδομάδα – διευκολύνει την διπλή οικονομικά ζωή που ζουν τόσοι πολλοί εργαζόμενοι στο δημόσιο.

Το αποτέλεσμα είναι η πλήρης αποδιοργάνωση: Δεν έχω δει ποτέ μια διοικητική δομή τόσο τρομακτική από απόψεως απόλυτης ανικανότητας και αναποτελεσματικότητας. Πολύ απλά, δεν μπορεί κάποιος να βασιστεί στη δημόσια διοίκηση για να πραγματοποιήσει τα πιο απλά καθήκοντα της κυβέρνησης – την είσπραξη των φόρων, την εφαρμογή των οικονομικών ρυθμίσεων, την επισκευή των δρόμων.

Έτσι, η δραστική μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση πριν γίνει οτιδήποτε άλλο στην Ελλάδα. Όμως, η δημόσια διοίκηση είναι μόνο η αρχή. Υπάρχει η πολύ πιο περίπλοκη και εκρηκτική υπόθεση της πολιτικής ηγεσίας της χώρας. Η ευθύτητα θα με αναγκάσει να κάνω κάποιες ειλικρινείς δηλώσεις σχετικά με αυτή την κυβέρνηση, αλλά τι θα πρέπει να κάνει η Αμερική; Θα πρέπει να προσευχηθεί μαζί με τον Henry Wallace (σ.Π/Β: ο θλιβερός αντιπρόεδρος του Roosevelt εώς το 1945) ώστε να μην εγκριθεί το νομοσχέδιο της ενίσχυσης της Ελλάδος και να αλλάξει το παρόν αναποτελεσματικό δεξιό καθεστώς με ένα αστυνομικό κράτος στο πρότυπο του κράτους του Τίτο;

Αμφιβάλλω. Ότι κι αν είναι η σημερινή Ελληνική κυβέρνηση, πάντως δεν είναι μια ολοκληρωτική δικτατορία κι εκτός αυτού δεν νομίζω ότι η ποιότητά της σχετίζεται με το ζήτημα της εξωτερικής επίθεσης. Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε την άποψη ότι είναι ορθή η επίθεση εναντίον κυβερνήσεων που δεν μας αρέσουν και λανθασμένη η επίθεση εναντίον κυβερνήσεων που εγκρίνουμε.

Υπάρχει στην Ελλάδα μια δυναμική και επικριτική αντιπολίτευση. Υπάρχουν έντυπα. Το κομμουνιστικό έντυπο δημοσιεύεται καθημερινά στην Αθήνα, και κάθε πρωί στο γραμματοκιβώτιό μου, λαμβάνω μια αγγλική μετάφραση του πολυγραφημένου δελτίου του ΕΑΜ που καταγγέλει με πίκρα το σημερινό καθεστώς. Δεν είναι κατά καμία περίπτωση ένα φιλελεύθερο καθεστώς υπό την έννοια που κατανοείται ο όρος στην Αμερική, όμως, συγκριτικά με τους Βόρειους γείτονες της Ελλάδος και την πολυσυζητημένη τους «νέα δημοκρατία» είναι παράδεισος. Προφανώς, η ύπαρξη της ελευθερίας της έκφρασης δεν αποτελεί δικαιολογία για περαιτέρω καθυστερήσεις από την πλευρά της κυβέρνησης, σηματοδοτεί όμως τη δυνατότητα της ειρηνικής και δημοκρατικής αλλαγής.

Από την άλλη πλευρά, παραμένει γεγονός ότι η σημερινή κυβέρνηση δεν έχει επισήμως να επιδείξει κανενός είδους πρόθεση ή οποιουδήποτε είδους τάση να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες που θα τερματίσουν την Ελληνική Εθνική αγωνία. Την πρώτη μου ημέρα στην Ελλάδα, είχα μια συζήτηση με τον στρατηγό J.G.W. Clark, τον ευφυή και κάπως σαρδόνιο επικεφαλή της βρετανικής οικονομικής αποστολής.

Όπως μου είπε, «Όταν κατά την άφιξή τους σε μια νέα χώρα, οι επισκέπτες αντιμετωπίζουν μια αμμοθύελλα ή έναν τυφώνα, πάντα τους λένε πως ο καιρός είναι ασυνήθιστος. Αλλά η κατάσταση που θα αντιμετωπίσετε εδώ στην Αθήνα, η νομισματική κρίση, η πιθανή απεργία των δημοσίων υπαλλήλων, η εν αναμονή πτώση της κυβέρνησης, δεν αποτελούν παρά το συνηθισμένο μεταπολεμικό πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα».

Απ’ ότι έχω διαπιστώσει εώς τώρα, η Ελληνική κυβέρνηση δεν διαθέτει καμία απολύτως αποτελεσματική πολιτική εκτός από το να ζητά την εξωτερική βοήθεια για να κρατηθεί η ίδια στην εξουσία, υπερτονίζοντας τις θυσίες της Ελλάδος στον πόλεμο και τον υπερμεγέθη αντι-κομμουνισμό της ως λόγους για τη χορήγηση της εξωτερικής βοήθειας σε απεριόριστες ποσότητες. Η κυβέρνηση, προτίθεται κατά την άποψή μου, να χρησιμοποιήσει την ξένη βοήθεια ως μέσο για τη διαιώνιση των προνομίων μιας μικρής τραπεζικής και εμπορικής κλίκας που αποτελεί την αόρατη εξουσία στην Ελλάδα.

Η αντίδραση στην ομιλία του Προέδρου Τρούμαν στις 12 Μαρτίου, με την οποία ζήτησε να χορηγηθεί βοήθεια στην Ελλάδα, ήταν χαρακτηριστική: Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1946, η απόγνωση παρήγαγε ένα κύμα καλών προθέσεων και ευγενών ψηφισμάτων από πλευράς Ελληνικής κυβέρνησης.  Όμως, το άμεσο αποτέλεσμα της διασφάλισης της Αμερικανικής βοήθειας δεν ήταν να ενισχυθεί η κυβέρνηση για περαιτέρω προσπάθειες, αλλά να της δοθεί η χαλαρή αίσθηση ότι η Αμερικανική βοήθεια της δόθηκε για να μην κάνει τίποτε απολύτως. Έτσι κηρύχθηκε Εθνική αργία. Διοργανώθηκαν χοροί στους δρόμους. Και την ίδια στιγμή «μπήκε στο ράφι» ένα σχέδιο για την άμεση εξαγωγή των πλεονασμάτων ελαιολάδου, το οποίο ενόχλησε σφόδρα κάποιους ιδιώτες εμπόρους.

Ο πρωθυπουργός Δημήτριος Μάξιμος (σ.Π/Β: πρόκειται για τον εξωκοινοβουλετικό πρωθυπουργό – απολογητή των δοσιλογικών κυβερνήσεων της κατοχής που αντικατέστησε τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη), είναι ένας ευγενικός, καλοπροαίρετος  ηλικιωμένος, με σοβαρή κατά την άποψή μου πρόθεση να βοηθήσει τον λαό του που υποφέρει. Είναι πολύ μικρόσωμος και εύθραυστος, με μουστάκι και μούσι, προσεκτικά ντυμένος και με ντεμοντέ κουμπωτά υποδήματα. Μιλάει αγγλικά με ακρίβεια και δίνει την εντύπωση ενός μελετητή της αγγλικής γλώσσας. Όμως, αν και άνθρωπος καλής θελήσεως, ο Μάξιμος είναι όμηρος των λαθών των προκατόχων του και των ισχυρότερων ανθρώπων του υπουργικού του συμβουλίου.

Ο ισχυρός Τσαλδάρης

Διαπρεπής μεταξύ αυτών είναι ο Αντιπρόεδρος και Υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Τσαλδάρης. Πολιτικός με μακροχρόνια σταδιοδρομία, ο Τσαλδάρης έχει ομολογουμένως υϊοθετήσει τις αρχές μιας γενναιόδωρης πολιτικής αμνηστίας προς τους αντάρτες, παροτρύνει συνεχώς για την πληρέστερη συμμετοχή των Ηνωμένων Εθνών στα προβληματικά Ελληνικά σύνορα και σε γενικές γραμμές είναι ένας επίμονος ικέτης στο εξωτερικό για την Ελληνική υπόθεση. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της θητείας του ως πρωθυπουργού, η συμπεριφορά του στις εσωτερικές υποθέσεις δεν ήταν τέτοια ώστε να προωθήσει σημαντικά την  Ελληνική ανάκαμψη. Η θητεία του χαρακτηρίστηκε από την εγκατάλειψη των μέτρων της εγχώριας οικονομικής πολιτικής, τα οποία θα μπορούσαν να αποφέρουν κάποιο πραγματικό όφελος για τον Ελληνικό λαό εν γένει. Ακόμα κι ο Τσαλδάρης όμως, υποστηρίζει την προκήρυξη νέων εκλογών στην Ελλάδα, αν και όταν σταθεροποιηθεί το πολιτικό περίγραμμα. Αναγνωρίζει ανοικτά, πως οι Έλληνες είναι κουρασμένοι από το παιχνίδι της εναλλαγής σε πολιτικές καρέκλες, όπου τα ίδια πρόσωπα απλώς αλλάζουν θέσεις κάθε φορά που εκδηλώνεται μία υπουργική κρίση. Από την Απελευθέρωση εώς τώρα, υπήρξαν επτά αλλαγές στην Ελληνική κυβέρνηση, αλλά ο Τσαλδάρης και οι λαϊκιστικές του ομάδες (τη άκρας δεξιάς)  εξακολουθούν να κυριαρχούν.

Μία ακόμη πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα είναι ο στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας, ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο Ζέρβας διοικούσε μία μικρή «αντιστασιακή» ομάδα, γύρω από τις δραστηριότητες της οποίας υπάρχουν υπόνοιες για συνεργασία με του ναζί. Ο Ζέρβας σήμερα είναι ο κυριότερος μεταξύ εκείνων που θέλουν να εκμεταλλευτούν την παρούσα κατάσταση, όχι μόνο για την εξάλειψη της κομμουνιστικής έμπνευσης επίθεσης που καθοδηγείται εκτός συνόρων, αλλά προφανώς για την εξάλειψη όλων εκείνων στην Ελλάδα που είναι επικριτικοί απέναντι στην παρούσα κυβέρνηση. Είναι προφανές πως είναι ο υπεύθυνος του πρόσφατου κύματος συλλήψεων, όχι μόνο κομμουνιστών, σύμφωνα με καλά πληροφορημένους παρατηρητές στην Αθήνα, αλλά και αντι – κομμουνιστών φιλελευθέρων.

Μου ειπώθηκε πρόσφατα στην Ουάσιγκτον από ένα καλά ενημερωμένο Έλληνα, φιλικό προς το ισχύον καθεστώς, ότι αυτές οι μεταμεσονύκτιες συλλήψεις του Ζέρβα δεν αποτελούσαν καταπιεστικές τακτικές ενός αστυνομικού κράτους, αλλά νόμιμες προφυλάξεις αυτοσυντήρησης. Από τους 1.600 που συνελήφθησαν στην τελευταία αυτή επιδρομή, πάνω από 500 απελευθερώθηκαν στη συνέχεια, μου είπε με μεγάλη υπερηφάνεια, επειδή δεν υπήρχε βάση για τις κατηγορίες εναντίον τους.

Έπειτα, πίσω από την κυβέρνηση, βρίσκεται μια μικρή εμπορική και τραπεζική κλίκα, με επικεφαλής τον Πεσμαζόγλου (σ.Π/Β: πρόκειται για τον αντιβενιζελικό πολιτικό Γεώργιο Πεσμαζόγλου), τον έξυπνο και αποτελεσματικό διοικητή της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Αυτή η κλίκα είναι αποφασισμένη να προστατεύσει πάνω απ’ όλα τα οικονομικά της προνόμια, ότι κι αν κοστίσει αυτό στην οικονομική υγεία της χώρας. Τα μέλη της επιθυμούν να διατηρήσουν ένα φορολογικό σύστημα στημένο με εκπληκτικό τρόπο υπέρ των συμφερόντων τους. Αντιτίθενται στους συναλλαγματικούς ελέγχους, διότι μπορεί να τους εμποδίσουν να στείλουν τα κέρδη τους στις τράπεζες του Καΐρου και της Αργεντινής. Τους είναι αδιανόητη η επένδυση αυτών των κερδών στην ανάκαμψη της χώρας τους.

Τα ναυτιλιακά συμφέροντα βρίσκονται σε ιδιαίτερα σκανδαλωδώς ευνοούμενη θέση. Σήμερα, η Ελληνική ναυτιλία απολαμβάνει ανάπτυξη και οι εφοπλιστές μαζεύουν τα κέρδη με τη τσουγκράνα. αλλά η πτωχευμένη Ελληνική κυβέρνηση δεν επωφελείται σχεδόν καθόλου από αυτή την ευημερία. Οι αποδοχές των ναυτικών συνεχίζουν να έρχονται στην Ελλάδα, αλλά τα κέρδη των πλοιοκτητών, ως επί το πλείστον παραμένουν κλειδωμένα πολύ μακριά.

Θα πρέπει να αναμένεται κάθε επιχείρηση να πληρώνει ένα δίκαιο ποσό σε φόρους προς την κυβέρνηση υπό την προστασία της οποίας λειτουργεί – και ιδιαίτερα στην προκειμένη περίπτωση, όπου οι Έλληνες πλοιοκτήτες έχουν πραγματοποιήσει τα περισσότερα από τα κέρδη τους από τα πλοία τύπου Liberty, που πωλούνται σε αυτούς από την Ναυτιλιακή Επιτροπή των ΗΠΑ εφ’ όσον η Ελληνική κυβέρνηση εγγυηθεί τις υποθήκες. Τα ετήσια κέρδη ενός Ελληνόκτητου Liberty πιθανότατα βρίσκονται στο ύψος των 200.000$ – 250.000$. Από αυτά, μόνο το εξευτελιστικά μικρό ποσό των 8.000$ πληρώνεται ως φόρος στην κυβέρνηση. Ξένοι εμπειρογνώμονες έχουν απευθύνει εκκλήσεις προς την κυβέρνηση να αυξήσει τις φορολογικές απαιτήσεις σε περίπου 30.000$. Αλλά η πολιτική ισχύς των πλοιοκτητών έχει εμποδίσει οποιαδήποτε αποτελεσματική δράση.

Δουλειά της αποστολής μας είναι η δραστηριοποίηση αυτής της κυβέρνησης. Στην προσπάθειά τους, τα μέλη της αποστολής θα πρέπει να αναμένουν την απόπειρα μετατροπής τους σε «αποδιοπομπαίους τράγους». Θα ακούσουν κάθε πιθανή δικαιολογία και θα αντιμετωπίσουν όλες τις πιθανές μορφές γραφειοκρατικών αγκυλώσεων και ανικανότητας. Ο στρατηγός Ζέρβας θα βροντοφωνάξει ότι το βασικό ζήτημα είναι η καταπολέμηση των κομμουνιστών με τη σύλληψη κάθε φιλελευθέρου, και οι κομμουνιστές θα τον συνδράμουν με την κλιμάκωση του εμφυλίου πολέμου.

Και μιά άλλη, πιο ύπουλη μορφή πίεσης θα ασκηθεί κατά των μελών της αποστολής: Το κοινωνικό λόμπι – η έξυπνη και γνωστή διεθνής κλίκα, με έδρα στις Κάννες, στο St. Moritz και στην πλατεία Κολωνακίου των Αθηνών- θα αρχίσει να λειτουργεί. Πολλοί εξ αυτών είναι γοητευτικοί άνθρωποι, μιλούν άπταιστα αγγλικά, θα αγωνιούν να εξυπηρετήσουν την Αμερικανική αποστολή, πρωτίστως όμως θα επιδιώξουν να μετατρέψουν την αποστολή σε ένα ακόμη μέσο διασφάλισης των δικών τους προνομίων.

Ακόμα θυμάμαι ένα περίτεχνο δείπνο, όταν ένας κορυφαίος τραπεζίτης με φιλοξένησε στο πολυτελές διαμέρισμα του Αθήνα. Υπήρχαν τρεις μπάτλερ με λιβρέες, πολλά υπέροχα κρασιά, εκπληκτικά καλό φαγητό. Ένας από τους επισκέπτες κατά τη διάρκεια του δείπνου, μίλησε εκστασιασμένος για τις ομορφιές της θαλάσσιας ζωής και το υψηλό άθλημα του ψαροντούφεκου κάτω από το νερό με τη χρήση μάσκας. Η αντίθεση ανάμεσα στην υπέροχη γιορτή στο διαμέρισμα και στα παιδιά που λιμοκτονούν στους δρόμους ήταν, με απλά λόγια, πάρα πολύ  «ευγενής» και σκληρή.

Αυτά είναι τα εμπόδια που αντιμετωπίζει στην Ελλάδα η Αμερικανική αποστολή. Μπορούμε να επιτύχουμε τους στόχους μας;

Μια τέτοια πρόβλεψη, εξαρτάται από το πώς μετράμε την επιτυχία, και θα απαιτήσει μεγάλη ανάπτυξη της έννοιας του τι πραγματικά είναι αυτό στο οποίο βασίζονται οι στόχοι μας. Δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε την πρόοδο στην Ελλάδα με τα συνηθισμένα Δυτικά πρότυπα. Δεν θα υπάρξει καμία γρήγορη ή εύκολη λύση για τις πολλές διαπιστωμένες κοινωνικές ή οικονομικές παθογένειες. Η προσωπική μου σύντομη εμπειρία στην Ελλάδα με πείθει ότι ο Αμερικανικός λαός θα χρωστά πολλά στον κ. Griswold και στους συνεργάτες του, αν μπορέσει να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί ένα κλίμα τέτοιο, ώστε οι Έλληνες να έχουν στο εγγύς μέλλον την ευκαιρία για ελεύθερες πολιτικές επιλογές.

Εξ αυτού, εγείρεται το ευαίσθητο πρόβλημα της παρέμβασης ενός Έθνους στις εσωτερικές υποθέσεις ενός άλλου. Οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το ζήτημα με ειλικρίνεια. Οι βρετανοί αξιωματούχοι μου ομολόγησαν πως η βρετανική οικονομική αποστολή δεν χρησίμευσε σε τίποτα διότι οι λειτουργίες της είχαν απλώς συμβουλευτικό χαρακτήρα και δεν προβλεπόταν κυρώσεις με τις οποίες θα επέβαλε τις συστάσεις της. «Μοιραίο λάθος μας», είπε ένας αξιωματούχος, «ήταν η ανοχή της ανικανότητας για λόγους πολιτικούς». Ωστόσο, προφανώς δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την Ελλάδα σαν να ήταν μια αποικία ή μια χώρα υπό κατοχή.

Η δική μου απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι προσωρινή και πραγματιστική. Θεωρώ ότι το Ελληνικό κράτος, ζητώντας βοήθεια και εποπτεία, περιορίζει σε αυτό το μέτρο την κυριαρχία του. Αν πρόκειται να κάνουμε μια μεγάλη επένδυση στην Ελληνική ανάκαμψη, είναι κοινή λογική να υποθέσουμε ότι αυτό συνεπάγεται τα μέσα που θα κάνουν αυτή την ανάκαμψη αποτελεσματική. Αυτά τα δεδομένα έχουν αναγνωριστεί από την Ελληνική κυβέρνηση και ενσωματώνονται στο Ελληνικό σημείωμα της 15ης Ιουνίου προς τις ΗΠΑ και στην Αμερικανο – Ελληνική συμφωνία βοήθειας της 20ης Ιουνίου.

Το σημείωμα και η συμφωνία διευκρινίζουν συγκεκριμένους στόχους της μεταρρύθμισης και της ανασυγκρότησης. Θα είναι νόμιμη υπόθεση της Αμερικανικής αποστολής να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την εξασφάλιση της συμμόρφωσης με τους όρους της σύμβασης. Για να προετοιμαστούμε για όλες τις περιπτώσεις, αν ένας Έλληνας υπουργός αντιστέκεται ή παρεμποδίζει τα αναγκαία μέτρα για την Ελληνική ανάκαμψη, ή δρομολογεί την Αμερικανική βοήθεια προς αντιδημοκρατικούς σκοπούς, δεν μπορώ να πιστέψω ότι η αποστολή μας θα αδρανήσει.

Όπως μου είπε ένας από τους σοφότερους εν ζωή Έλληνες: «Η αποστολή θα πρέπει να βεβαιωθεί πως οι Έλληνες θα ενημερώνονται πλήρως για τους στόχους της, τις προσπάθειές της και τη φύση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει. Αν συνεχιστεί η πρακτική που εφαρμόστηκε εώς σήμερα – της θωράκισης της ανικανότητας και της απροθυμίας των Ελλήνων υπουργών να συνεργαστούν υποκρυπτόμενοι πίσω από ένα πέπλο μυστικότητας – η αποστολή ενδέχεται να απωλέσει το κύρος της. Η αποστολή πρέπει να εγκαθιδρύσει άμεση επαφή με τον Ελληνικό λαό από την αρχή και να απευθύνει έκκληση στην κοινή γνώμη για την ενεργό της υποστήριξη. Δεν διαβλέπω κανένα άλλο μέσο δημιουργίας πίεσης για την εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων, που είναι βέβαιο πως θα αντιμετωπισθούν σθεναρά από το παρών Ελληνικό καθεστώς».

Το πρώτο βήμα ασφαλώς, είναι να τερματιστεί ο εσωτερικός πόλεμος και να αντικρουσθεί η Σοβιετική γραμμή προπαγάνδας, ότι οι ΗΠΑ χρηματοδοτούν έναν εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα. Ο καλύτερος διαθέσιμος τρόπος για να γίνει αυτό, είναι μια πραγματική αμνηστία. Το υπουργικό συμβούλιο του Δ.Μάξιμου υϊοθέτησε επιτέλους την απόφαση ενός προγράμματος αμνηστείας που φαινόταν εύλογο στο χαρτί. Όμως ένα μέλος του Ελληνικού υπουργικού συμβουλίου μου είπε, πως ο διορισμός του Στρατηγού Ζέρβα ως Υπουργού Δημόσιας Τάξης κατέστρεψε ολοσχερώς την όποια διάθεση να θεωρηθεί το πρόγραμμα σοβαρό. Η αμνηστία πρέπει να εμπεριέχει επαρκείς εγγυήσεις ώστε να εγκαταλείψει τους λόφους οποιοσδήποτε δεν είναι οριστικά πράκτορας των κομμουνιστών.

Στη συνέχεια, θα πρέπει να εφαρμόσουμε το πρόγραμμα οικονομικής ανασυγκρότησης. Η αμερικανική αποστολή θα εποπτεύει στενά τα χρήματα που δαπανώνται για το σκοπό αυτό.

Ακολούθως, σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, θα επέλθει ο πολιτικός εκδημοκρατισμός. Ένα πρόγραμμα πολιτικής ανασυγκρότησης και μεταρρύθμισης δεν μπορεί, από τη φύση του, να τεθεί σε ισχύ από τη μία μέρα στην άλλη. Εξαρτάται από την αποκατάσταση της οικονομικής σταθερότητας κι έτσι πρέπει να είναι μία σταδιακή διαδικασία. Μόλις το οικονομικό πρόγραμμα αρχίζει να πραγματοποιείται, μπορούμε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό για την προώθηση και την ανάπτυξη στοιχείων του κέντρου και της μη -κομμουνιστικής αριστεράς.

Υπάρχουν δημοκρατικοί πόροι στην Ελλάδα, που δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως. Ο Αρχιεπίσκοπος της Ελλάδος Δαμασκηνός (σ.Π/Β: πρωθυπουργός το 1945, αντιβασιλεύς μεταξύ 1944 – 1946), ένας άνθρωπος με τεράστια, ανιδιοτελή σοφία σχετικά με τα πολιτικά δεδομένα, διαθέτει μεγάλη ηθική δύναμη σε όλα τα στρατόπεδα.

Ο Σοφούλης, ο επικεφαλής του Φιλελεύθερου κόμματος, παρά το προνομοιακό του παρελθόν στην ενεργό πολιτική ζωή, έχει επίσης μεγάλο ηθικό ανάστημα στη χώρα. Ο Βαρβαρέσος, ο Έλληνας αντιπρόσωπος στη Διεθνή Τράπεζα, είναι ένας άνθρωπος με εμφανείς ικανότητες. Και μερικοί από τους νεότερους πολιτικούς, όπως ο Κανελλόπουλος και ο νεότερος Βενιζέλος δείχνουν υποσχόμενοι. (σ.Π/Β: Καλά κρασά και για τους τέσσερις πλην ίσως του Βαρβαρέσου)

Όλοι αυτοί εμπνέουν ελπίδα.

Υπάρχουν δυνάμεις πραγματικής δημοκρατικής ζωτικότητας στη χώρα εν γένει. Το γεωργικό συνεταιριστικό κίνημα μου φάνηκε ασυνήθιστα ισχυρό και ελπιδοφόρο. Το φοιτητικό κίνημα έχει σθένος. Και, αν ο Clinton Golden, πρώην μέλος του C.I.O. (σ.Π/Β: μάλλον πρόκειται για το Κογκρέσσο Βιομηχανικών Οργανισμών)  και τώρα μέλος του προσωπικού του Dwight Griswold, κατορθώσει να απελευθερώσει το συνδικαλιστικό κίνημα από τη μέγγενη, αφενός των παλιάτσων της κυβέρνησης και αφετέρου των κομμουνιστών, μπορεί κάλλιστα να εξελιχθεί σε προπύργιο της δημοκρατίας.

Αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση χωρίς προηγούμενο στην ιστορία μας. Και οφείλουμε απλά να αναπτύξουμε ένα νέο και Αμερικανικό τρόπο για την αντιμετώπισή της. Το βρετανικό πρότυπο σε αυτές τις περιπτώσεις, ήταν πάντα η συνεργασία με την ντόπιες άρχουσες τάξεις – αγοράζοντας την υποστήριξή τους, επιβεβαιώνοντας την εξουσία τους για να εκμεταλλεύονται τις μάζες και βασιζόμενοι σε αυτούς για να κρατήσουν τους λαούς υποταγμένους από τη χωροφυλακή και τα μαστίγια.

Αυτό το πρότυπο δεν είναι μόνο αποκρουστικό για τις Αμερικανικές παραδόσεις. Είναι επίσης ανέφικτο: Κανένα σύστημα δεν θα παραδώσει τον Ελληνικό λαό πιο γρήγορα στα χέρια των Ρώσσων. Οφείλουμε να επεξεργαστούμε ένα πρότυπο που θα ξεκινά από τη βάση και θα εργάζεται προς τα πάνω, όχι ένα που θα ξεκινά από την κορυφή και θα εργάζεται προς τα κάτω.

Η Ρωσσία περιμένει υπομονετικά, ελπίζοντας να εισβάλει στην Ελλάδα εξ αιτίας μίας σειράς σφαλμάτων (σ.Π/Β: στο πρωτότυπο χρησιμοποιείται η φράση «Base on balls», όρος του Baseball που αφορά σε ποινή που προκαλείται από συνεχή σφάλματα). Είναι πεπεισμένη, ότι η Ελληνική ανικανότητα και η Ελληνική αντίδραση, σε συνδυασμό με την Αμερικανική απειρία και ευπιστία, θα καταδικάσουν τις προσπάθειες της Αμερικανικής αποστολής. Η Ρωσσία ελπίζει πως σύντομα θα απογοητευτούμε τόσο πολύ από την αναποτελεσματικότητα, τις αμφιταλαντεύσεις και την απλή ανεντιμότητα, ώστε θα αηδιάσουμε, θα αδιαφορήσουμε και τελικά θα αποχωρήσουμε. Μαντέψτε ποιος θα μας αντικαταστήσει στη συνέχεια.

Νομίζω πως οι Αμερικανοί διαθέτουμε αρκετή επινοητικότητα και επιμονή για να επιλύσουμε το πρόβλημα. Αν ηττηθούμε στην Ελλάδα, θα είναι ένα συντριπτικό ηθικό και στρατηγικό πλήγμα στο ηλιακό πλέγμα του νέου διεθνούς μας ρόλου. Αν όμως κατορθώσουμε να αφήσουμε την Ελλάδα σε μια υγιή οικονομική και πολιτική κατάσταση, θα έχουμε δώσει νέα ελπίδα και νέα πίστη στους ανθρώπους που αγαπούν την Ελευθερία σε ολόκληρο τον κόσμο.

.

Για τη μετάφραση: Πετροβούβαλος

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.

Πηγή: Η φωτοτυπημένη έκδοση του Collier’s Weekly, τεύχος 20ης Σεπτεμβρίου 1947

Εικόνα: «Αντίθετο ρεύμα», έργο του Winslow Homer από το Visual Tidbits for the Culturally Curious

.

Ο Paul A. Porter (γεν. 6 Οκτ. 1904) ήταν Αμερικανός δικηγόρος και πολιτικός. Το 1946, στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ, ο πρόεδρος Harry Truman τον απέστειλε στην Ελλάδα και στις 18 Ιαν. 1947 τον διόρισε επικεφαλής της Αμερικανικής Οικονομικής Αποστολής στην Ελλάδα με το βαθμό του πρέσβη. Η θητεία του διήρκησε εώς τις 22 Μαρ. 1947 οπότε αντικαταστάθηκε από τον Dwight Griswold. Το 1948 αντιπροσώπευσε τις ΗΠΑ στις ειρηνευτικές συνομιλίες για τη Μέση Ανατολή στη Γενεύη. Πέθανε στις 21 Νοε. 1975. Το άρθρο του «Καταζητείται: Ένα Θαύμα στην Ελλάδα», στο Collier’s Weekly, συγχέεται συχνά με τη «Έκθεση Porter» για την Ελλάδα, μία πολύ εκτενέστερη, τεχνικού τύπου αναφορά 120 σελίδων που υπεβλήθη τον Απρίλιο του 1947.

.

Σχετική ανάρτηση στον Αβέρωφ: Ἡ ἐπιστολή P.R.Porter πρός W.L.Clayton (14 Φεβ.1947)