H MAXH TOY ΔΙΡΟΥ (23-24 Ἰουνίου 1826)

Μετά την μάχη της Βέργας,μια δεύτερη πανωλεθρία περίμενε τον επαρμένο σερασκέρη και στο δεύτερο μέτωπο πού άνοιξε στρατηγικώτατα στην καρδιά της Μάνης, στο ΔΙΡΟ, όπου οι γυναίκες με τα δρεπάνια του θερισμού, με πέτρες, με ξύλα, με τα δόντια και τα νύχια ακόμα, ξέσχισαν και θέρισαν στην κυριολεξία τις δυνάμεις του. Οι τρομερές σκηνές άφθαστου ηρωισμού πού λαμβάνουν χώρα στα λουριά του Διρού και σ’ όλη την γύρω περιοχή, είναι απίστευτοι ιστορικού και εθνικού μεγαλείου.

Μερικά από τα εχθρικά πλοία που είναι στο Διρό, πάνε στον διπλανό όρμο για να χτυπήσουν το παλάτι των Μαυρομιχαλαίων, στο Λιμένι. Οι εύστοχες βολές του 18ετούς κανονιέρη Λουκά Λουκέα, από τον Λάκκο Οιτύλου, τα πισωγυρίζουν στο Διρό.

Οι προς Αρεόπολη, τον Πύργο και την Χαριά επιδραμώντες τουρκοαιγύπτιοι, έπιασαν μερικούς γέροντες και γερόντισσες να κοιμούνται στ’ αλώνια, όπου εφύλαγαν τις θημωνιές τους και τους κατέσφαξαν. Για το γεγονός αυτό πρέπει να διευκρινίσουμε ότι ο Ιμπραήμ με το διμέτωπο πόλεμο κατά της Μάνης, επεδίωκε και το μεγάλο υπέρ αυτού πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Γι’ αυτό και απεβίβασε τις δυνάμεις του την νύχτα της 22ας προς την 23η Ιουνίου στο Διρό, ώστε μόλις πήρε να φωτίζη, να έχη περιζώση τα γύρω χωριά.

Ο Πρωτοσύγγελος Ρηγανάκος, όμως. που λειτουργούσε στο Διρό και ο παπα-Πουλάκος στον Άγιο Νίκωνα της Χαριάς, πρωτοβάρεσαν τις καμπάνες και από αυτούς πήραν το φοβερό μήνυμα και όλα τα άλλα χωριά της Μάνης. Την εικόνα του παμμανιάτικου αυτού συναγερμού, μας την δίνει εναργέστερα ο Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος Φραντζής, ο οποίος λέγει μεταξύ άλλων στα Απομνημονεύματά του:

«…Οι Μανιάται έκρουσαν τους κώδωνας των Εκκλησιών των και όλοι οι συναχθέντες Αρχιερείς, Ιερείς, άνδρες, γυναίκες, γέροντες και παίδες έδραμον κατά το Διρόν… γράφοντες προς τους εν Αλμυρώ αμυνομένους, να μη ταραχθώσι ποσώς… μηδέ ν’ αφήσωσι την θέσιν των… καθ ότι οι αποβιβασθέντες εχθροί… θέλουν απολαύσει την αντιμισθίαν των… παρά των αυτό σε…»

Και η αλάθητη λαϊκή Μούσα μας διεφύλαξε ατόφιον τον μεγάλο και ανεπανάληπτον θρύλο των γυναικών της Μάνης, που αντί να στήσουν ένα καινούργιο Ζάλογγο, έκαναν κάτι το πρωτόγνωρο, αδιανόητο, αφάνταστο, ηρωϊκό, επικό και μεγαλειώδες:

«…Οι γυναίκες εν τω άμα, κάμανε μεγάλο θάμα.
Ανασκουμπώνουν τις ποδιές και βάνουν πέτρες στρογγυλές.
Καύκαλα ανοίγουνε πολλά ή σκορπούνε τα μυαλά
και αρπάζουν τα τραπάνια και τους κόβουν τα κεφάλια…»

Άλλο πάλι περιστατικό αναφέρει ότι η κόρη του γέρο-Βοζίκη, Πανωραία (Πανώρια), πηγαίνοντας στο χωράφι με ψωμί και βλέποντας δυο Τουρκοαιγύπτιους να προσπαθούν να δέσουν τον καταληφθέντα εξ απήνης γέροντα πατέρα της, απέκοψε τον λάρυγγα του ενός με το δρεπάνι και με την βοήθεια του πατέρα της εξέκαμε και τον άλλον. Ενώ η γυναίκα του Γεωργούλια Γερακαράκου με τον μικρό γιό της, ονόματι Κατσιβαρδά, που πήγαινε λίγο ψωμί και τυρί στον άντρα της πού πολεμούσε στη Βέργα νηστικός τρία μερόνυχτα, μπλέχτηκε στον πόλεμο μαζί με τις άλλες γυναίκες στο Λαγκάδι της Χαριάς. κοντά στα Ξεπαπαδιάνικα, κι ενώ το παιδί της πολεμούσε με το όπλο, εκείνη κυνηγούσε τους Τούρκους με τις πέτρες. Κι όταν το παιδί της χτυπήθηκε θανάσιμα, πήρε το όπλο του και κλείνοντας τα ματάκια του, του είπε:

«…Κοιμήσου, παιδάκι μου… κοιμήσου. Πήρα εγώ τη θέση σου…»

Κάτι παρόμοιο έκανε και η Θερασέρη στο Φλομοκότρωνα της Χαριάς. Πηγαίνοντας ψωμί και νερό στους πολεμιστές, βρήκε το παιδί της σκοτωμένο στο ταμπούρι του. Οι άλλοι δεν το είχαν καταλάβει. Δεν είπε μιλιά σε κανέναν. Έπνιξε τον πόνο της, έκανε πέτρα την καρδιά. Πήρε το καριοφίλι του παιδιού της και τουφεκώντας αδιάκοπα τους εχθρούς, γύριζε κάθε τόσο και έβλεπε το παιδί της και του έλεγε:

«Κοιμήσου…ξεκουράσου, παιδάκι μου. Είμαι εγώ στη θέση σου…»

Ενώ οι οπλαρχηγοί της Βέργας, σ’ ένα από τα πολλά ανακοινωθέντα πού εκδίδουν και για τις δύο αυτές δίδυμες μάχες, λένε με υπερηφάνεια για τις γυναίκες τους προς την Κυβερνητική Επιτροπή:

«…Τι τα θέλετε, κύριοι… Εις αυτήν την εποχήν, αι γυναίκες των Σπαρτιατών έδειξαν περισσοτέραν γενναιότητα από τους άνδρας των…Αύται μετά των γερόντων έδιωξαν τον εχθρόν από την Τζήμοβα (Αρεόπολιν) και επεκράτησαν έως ότου έφθασαν και οι άνδρες των μετά των οποίων έκαμαν τούτον τον μ έ γ α ν  ό λ ε θ ρ ο ν  εις τον εχθρόν. Μόλις από τους 2.000 και πλέον αποβιβασθέντων εχθρών που διεσώθησαν 400, οι δε λοιποί εχάθησαν…
Διότι οι Σπαρτιάται έκαμον και άλλον ένα περίεργον εις αυτήν την εποχήν. Δηλαδή, όταν οι εχθροί επηδούσαν εις την θάλασσαν δια να σωθούν, απηδούσαν και αυτοί συγχρόνως σύροντές τους από τα μαλλιά εις την ξηράν δια να τους αφοπλίσουν πρώτα και ύστερις να τους δώσουν του διαβόλου…

26 Ιουνίου 1826
Εκ του Στρατοπέδου του Αλμυρού
ΟΙ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΙ ΤΗΣ ΒΕΡΓΑΣ»

Και σε άλλο ανακοινωθέν τους, οι οπλαρχηγοί της Βέργας καταλήγουν:

«…Το δε παράδοξον όλων είναι οπού μια ηρώϊσσα γυναίκα Σπαρτιάτισσα, πηδήσασα εις την θάλασσαν, άρπαξεν έναν Αλβανό, κολυμβώντα δια σωθή, από τον οποίον εζητούσε ικανοποίησιν από τους καρπούς (τις θημονιές) που της έκαυσαν…»

Μια πολύ σοφή λαϊκή μας έκφραση λέει, πως όσοι ορκίστηκαν στο θάνατο, βάδισαν προς την Δόξα και την ζωή.

Αυτή η φράση βρήκε την ολοκλήρωση, ενσάρκωση και τελειότητά της στη Μάνη. Γιατί χάρις στο πείσμα, την αποφασιστικότητα και γενναιότητα των γυναικών της, ο επιδρομέας υπέστη πρωτοφανή πανωλεθρία και ετράπη εις φυγήν. Ο Ακαδημαϊκός Διον. Κόκκινος (Τόμος Ε’. σελ. 424). αναφερόμενος στη Μάχη του Διρού και ιδιαίτερα στις ηρωίδες της Μάνης, τους αφιερώνει τα ακόλουθα λυρικά λόγια:

«…Δια μίαν ακόμη φοράν, η δραματική και ηρωική πραγματικότης υπερέβη τας συλλήψεις των θρύλων κατά τον Ιερόν Αγώνα της ανεξαρτησίας μας. Όλα όσα αναφέρονται δια τας γυναίκας της Μάνης, που έτρεξαν εις την μάχην και εκρατούσαν αντί όπλων δρεπάνια, ρόπαλα και πέτρας, ξεπερνούν την φαντασίαν. Είναι ασύλληπτου πολεμικού μεγαλείου. Η Μάνη μας έδωσε νέας Αμαζόνας…»

Και ο Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος Φρατζής κλείνει την αναφορά του στις μάχες του Διρού και της Βέργας, λέγοντας, (τόμος Β’. σελ. 449):

«…Επιστρέψας δε ο Ιμπραήμ εις τα Μεσσηνιακά φρούρια μετά πολλής καταισχύνης εκινδύνευσε να καταστή φρενήρης. Οι δε περί αυτόν τον επαρηγόρουν υπισχνούμενοι ότι εις άλλην εκστρατείαν θέλουν καταστρέψει ολοσχερώς τους Μανιάτας και την Μάνην…»

(Ἀπόσπασμα ἀπό ΑΡΘΡΟ τοῦ Ἀντώνη Ξεπαπαδάκου,ἱστορικοῦ-συγγραφέα-σκηνοθέτη)
————————————————————————————————-

Κανόνι «ΚΟΨΟΧΕΙΛΑ» στον Άγιο Δημήτρη, Δήμου Λεύκτρου (1)

Στις 20 Ιουνίου 1826 μετά τη πρώτη ημέρα επίθεσης του Ιμπραήμ στη Βέργα, επιβιβάστηκαν σε πλοία 1.500 (2) στρατιώτες με σκοπό την αποβίβασή τους στα νότια των Μανιατών. Ο Ιμπραήμ παραπλέει τα παράλια της Μάνης και κανονιοβολεί τις Κιτριές, τη Καρδαμύλη, τη Σελίνιτσα, τον Άγιο Δημήτριο και τη Τραχήλα, για να καταλήξει στο Διρό, όπου για ακόμη μια φορά ηττήθηκε από τους Μανιάτες.

Στη Σελίνιτσα, ο όρμος της Μάλσοβας – που στην αρχαία εποχή βρισκόταν το λιμάνι της Πέφνου – προσφερόταν για απόβαση. Ο μικρός όρμος βρισκόταν σε μικρή απόσταση από τη Βέργα και ήταν άριστα προφυλαγμένος από το νότο.

Το σχέδιο του Ιμπραήμ έγινε αντιληπτό από το γέρο καπετάνιο Χριστέα, που έμενε στο πύργο που είναι κτισμένος κοντά στη Μάλσοβα και απέναντι από τη νησίδα της Πέφνου (3). Ο καπετάν Στρατής Χριστέας που φημιζόταν για τη παλικαριά, τη μόρφωση και τη σοφία του, δεν είχε λάβει μέρος στη μάχη της Βέργας, λόγω ηλικίας.

Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΕΑ

Ο Μανιατόκοσμος είχε πληροφορηθεί από τους αγγελιαφόρους της Βέργας, ότι ο Ιμπραήμ σκοπεύει να αποβιβάσει στρατεύματα στα παράλια της Μάνης. Όταν ο Καπετάν Χριστέας είδε τα εχθρικά πλοία, να παραπλέουν τον μύτικα της Καρδαμύλης έδωσε αμέσως το σύνθημα του συναγερμού στα γύρω χωριά και συγκεντρώνονται γέροι, καλόγεροι, γυναίκες.

Ο κανονιοβολισμός των παραθαλάσσιων χωριών από τα ανοικτά της θάλασσας είναι συνεχής και συγκεντρωμένοι Μανιάτες τραγουδούν:

«Γενιά της Μάνης είμαστε, σκλάβοι δεν θα γινούμε…
Κοπιάστε,βρε τουρκόγυφτοι και τότε θα τα πούμε.
Της Μάνης γιόκες είμαστε, τους τούρκους ποιος φοβάται;
Αυτούς τσε τις φοβέρες τους, όλοι βρε κατουράτε!…»

Στη συνέχεια οχυρώνονται στη βραχονησίδα, στο πύργο, στον όρμο και στη παραλία «Πανταζί». Τα πλοία πλησιάζουν τον όρμο και ο κανονιέρης Στέφανος Χριστέας κανονιοβολεί τα εχθρικά πλοία με το κανόνι που βρισκόταν εμπρός από το πύργο. Η πρώτη οβίδα βρίσκει τη ναυαρχίδα του Ιμπραήμ και της τσακίζει το φλάμπουρο, ενώ παράλληλα οι Μανιάτες πυροβολούν τους Τουρκοαιγύπτιους εισβολείς. Ο Ιμπραήμ νομίζει ότι βρίσκεται αντιμέτωπος με μεγάλη δύναμη Μανιατών και δίνει εντολή να κινηθεί ο στόλος προς το νότο. Κατευθύνεται στη Τραχήλα και την κανονιοβολεί, αλλά λόγω μικρής απόστασης από τον Άγιο Δημήτριο δεν επιχειρεί απόβαση και συνεχίζει για την Αρεόπολη και τον όρμο του Διρού.

Η Κοψοχείλα

Το Ιστορικό κανόνι, του οποίου χειριστής ήταν ο Στέφανος Χριστέας ή Ξυδέας, από τον Άγιο Δημήτρη, το είχε κουρσέψει ο Καπετάν Χριστέας με τα παλικάρια του από ένα μεγάλο Βενετσάνικο καράβι κάπου μακρυά στα πέλαγα της Μπαρμπαριάς. Ήταν σε όλη τη Μάνη, γνωστό με το όνομα «Κοψοχείλα», γιατί όταν κτύπησε την Ναυαρχίδα του Ιμπραήμ κόπηκε ένα κομμάτι από το επάνω μέρος του χείλους του.

Σήμερα η θρυλική «Κοψοχείλα» δεν υπάρχει. Κομματιάστηκε στις 26 Οκτωβρίου του 1936, στη γιορτή του Αγίου Δημήτριου. Είχε μείνει ως έθιμο κάθε χρόνο στη γιορτή του καθολικού του χωριού Άγιος Δημήτριος» να ρίχνουν μία κανονιά, «για να δίνουν τόνον εις την εορτήν, αλλά και να έρχεται εις την θύμησιν των Μανιατών το μεγάλο επίτευγμα του Ιστορικού αυτού κανονιού».

Εκείνο το χρόνο (1936), είχαν παραταπώσει το θρυλικό κανόνι με πολύ στουπί και βρεγμένο κεραμίδι για να κάνη έτσι μεγάλο κρότο. Όταν η μπαρούτη πήρε φωτιά το γερασμένο πια, κανόνι δεν άντεξε. Με ένα δαιμονισμένο βογκητό που ακούσθηκε σε ολόκληρη τη Μάνη, η θρυλική «Κοψοχείλα», άφησε την τελευταία της πνοή. Είχε γίνει χίλια κομμάτια. Τα λείψανα της «Κοψοχείλας», μέχρι πρότινος ήταν διασκορπισμένα και περιφρονημένα, από καιρό του διαμελισμού της γύρω από τον Ιστορικό Πύργου των Χριστέων, «χωρίς να δυνηθούν ποτέ να εύρουν μίαν κάποιον θέσιν εις μίαν έστω φτωχή γωνιά ενός Μουσείου δια να διατηρηθή ούτως η ωραία παράδοσις του Ιστορικού γεγονότος της Μάλσοβας, από το οποίον εξηρτήθη όχι μόνον η τύχη της Μάνης, αλλά και η τύχη ίσως και αυτού τούτου του μεγάλου και ιερού αγώνος, του αθανάτου Ελληνικού Έθνους!…»

Το ότι η Μάλσοβα έσωσε την Βέργα, και η Βέργα έσωσε την επανάστασιν είναι κάτι το οποίον πολλοί πιστεύουν και υποστηρίζουν. «Επιμένω – μου έγραφε πριν αρκετά χρόνια ο λόγιος Μανιάτης συμβολαιογράφος Πέτρος Κυβέλος – ότι η μάχη της Βέργας – Αρμυρού θα εχάνετο, πλευροκοπουμένων των αγωνιστών, αν επετύγχανον ν’ αποβιβασθούν οι Τούρκοι εις Μάλσοβαν, ως επεχείρησαν…».

Παραπομπές

(1). Η μικρά αυτή εργασία μου είναι, εν πολλοίς καρπός αφηγήσεων και αρχειακών στοιχείων των αειμνήστων συμπατριωτών μου, Πέτρου Κυβέλου, Λυκούργου Τζανέα και Νικ. Περρέα.
(2). Ο Φραντζής αναφέρει 3.500 και ο Μ. Κουτήφαρης σε 4.500.
(3). Εδώ κατά το Παυσανία βρισκόταν η μικρή πόλη Πέφνος και στη βραχονησίδα τα αγάλματα των Διόσκουρων.

(Από το βιβλίο του Αλέκου Χρυσομάλλη «Η απόπειρα αποβάσεως του Ιμπραήμ εις Μάλσοβαν και το θρυλικό κανόνι ΚΟΨΟΧΕΙΛΑ», Καλαμάτα 1974.)

ΠΗΓΗ